Gercanis ve kuruçay kazalarının XVII. Yüzyıl ortalarındaki nüfus ve yerleşme özellikleri

Çalışma alanını oluşturan Gercanis ve Kuruçay, Osmanlının son dönemlerine kadar idari anlamda nahiye veya kaza statüsündeki yönetim birimleridir. XVII. yüzyıldaki nüfus ve yerleşme özellikleri incelenen alan, günümüz itibariyle Erzincan ve Sivas illeri sınırları içerisinde yer alır. Doğu Anadolu Bölgesinin batısı dışında, Doğu Karadeniz Bölümünün güneybatısını da kapsayan Gercanis ve Kuruçay kazaları, genel hatları ile bugünkü Refahiye, İliç (Erzincan) ve imranlı (Sivas) ilçelerinin bir bölümünü oluşturmaktadır. Bu alan Karasu ırmağının kuzeyinde, Kuzey Anadolu dağlarının güney kolları üzerindeki engebeli arazilerden meydana gelmektedir. 1872 yılında kaza merkezi olan Gercanis, adı değiştirilmiş ve Refahiye'nin bugünkü yerine taşınmıştır. Bunun yanında uzun devreler kaza statüsündeki Kuruçay ise İliç kaza durumuna getirildikten sonra bu idari özelliğini kaybetmiştir. Çalışma alanının idari yapılanmasında Osmanlı 'dan günümüze kadar çeşitli değişikliklerin yaşandığı anlaşılmaktadır. Bu durum yerleşmelerin konumları yanında bölgesel ve ulusal ölçekte ortaya çıkan bir takım siyasi, sosyal ve ekonomik dönüşümlerle yakından ilgilidir. Osmanlı döneminde tespit edilen yerleşmelerin büyük çoğunluğu günümüze kadar varlığını korumuş olmakla birlikte, bazı yerleşmeler tespit edilememiştir. Cumhuriyet döneminde bölgede yerleşmelerin adlarının değiştirilmiş olması da bir başka değişim olarak dikkati çekmektedir. Çalışmamızda XVII. yüzyıl ortalarındaki Gercanis ve Kuruçay kazalarının idari durumu, nüfus ve yerleşme özellikleri tarihi coğrafya bakış açısı ile incelenmiştir.

Demographic and residential propertiess of gercanis and kurucay subprovinces in mid 17th century

In the study, Gercanis and Kuruçay are administrative units under the statues of subprovince and borough until the late Ottoman period. The region studied for demographic and residential properties in the 17th century is situated in the borders of Erzincan and Erzurum. Gercanis and Kuruçay covering southwestern part of eastern Blacksea region, apart from the West of Eastern Anatolia, constitute today's Refahiye, iliç (Erzincan) and some parts of imranlı (Sivas). This region is made up of rough lands on South ranges of North Anatolian Mountains in the North of Karasu River. The name of Gercanis, centre of subprovince in 1872, was changed and moved to the present place of Refahiye. In addition, Kuruçay, as subprovince, lost its administrative status after iliç became subprovince. In the administrative constitution of the region, various changes have been experienced from Ottoman period onward. This situation is related to certain politacal, social and economical transformations as well as residential positions at regional and national scale. Most of the settlements determined in Ottoman period have survived up today, whereas some have not been determined. In Republic Period, the fact that the names of some settlements were changed is noted as another sort of transformation. In the study, the administrative status, demographic and residential properties of Gercanis and Kuruçay is studied from point of view of historical geography.

___

I. Arşiv Belgeleri-,
1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi, İstanbul.
2. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivj, Ankara.
3. TÜİK....
4. Erzurum Vilayet Salnameleri
Arşiv Belgelerinin Tasnif ve Belge Numaraları metin içerisinde verilmiştir.
II. Araştırma ve İnceleme Eserleri
Afyoncu E., 2003, "Türkiye'de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler", Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, c. 1, sa. 1, İstanbul, s. 267-286.
Aktimur H.T., Tekirli M. E., Yurdakul M.E., 1990, "Sivas-Erzincan Tersiyer Havzasının Jeolojisi", MTA Dergisi 111, 25-36, Ankara.
Ali KEMALİ, 1932, Erzincan Tarihi, Coğrafi, İçtimai, Etnografı, İdari, İhsai, Tetkikat Tecrübesi, İstanbul.
Çakar E., Kara F., 2005, "17. Yüzyılın Ortalarında Arapgir Sancağında İskân ve Nüfus (1643 Tarihli Avârız-Hane Defterine Göre)", Fırat Üniv., Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 15, Sayı: 2, Elazığ.
Doğanay H., 1997, Türkiye Beşeri Coğrafyası, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, No:2982, İstanbul.
Elibüyük M., 1995, Matematik Coğrafya, Evren, Gezgenler, Dünya Zaman, Ankara, s. 46.
Gül A. Başıbüyük A., 2011, Bir Tarihi Coğrafya İncelemesi, Osmanlıdan Cumhuriyete Erzincan Kazası, Salkım Söğüt Yayınları No: 166, Erzurum.
Gül A., 2009, "1642-1643 Tarihi Avarız Defterlerine Göre Erzincan Şehri", Erzincan Eğitim Fakültesi Dergisi, cilt 11, sayı 1, Erzincan.
Gümüşçü O., 2006, Tarihi Coğrafya, Kavramlar-Tarihçe-Kaynaklar-Mekân-Metod, İstanbul, s. 154.
İnbaşı M., 2009, "Erzincan Kazası (1642 Tarihli Avarız Defterine Göre)", Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sa. 41, Erzurum.
Karpat H. K., 2003, Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, İstanbul.
Kökten I.K., 1944, "Orta, Doğu ve Kuzey Anadolu'da Yapılan Tarih Öncesi Araştırmalar ", Beletten Cilt:VII, Ankara.
Miroğlu İ., 1990, Kemah Sancağı ve Erzincan Kazası, (1520-1566), Türk Tarih Kurumu Yay. XIV. Dizi, Ankara.
Nişanyan S., 2010, Adını Unutan Ülke-Türkiye'de Adı Değiştirilen Yerler Sözlüğü, Everest Yayınları, No: 10905, İstanbul.
Özel O., 1999, "17. Yüzyıl Osmanlı Demografi ve İskân Tarihi İçin Önemli Bir Kaynak: Mufassal Avarız Defteri", XII. Türk Tarihi Kongresi (Ankara, 12-16 Eylül 1994), Kongreye Sunulan Bildiriler III. Ankara.
Şahin İ.F., 1997, Refahiye'nin Coğrafi Etüdü, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Coğrafya Eğitimi Anabilim Dalı (Basılmamış Doktora Tezi), Erzurum.
Şahin İ.F., Doğanay H., 2001, "Geçmişten Günümüze Kuruçay (İliç-Erzincan) ", Doğu Coğrafya Dergisi, Sayı:7, No:5, Konya.
Şahin T.E., 1985, Anadolu'nun Tarihi Akışı İçerisinde Erzincan Tarihi, Erzincan Hayra Hizmet ve Dayanışma Vakfı No: 1, Erzincan.
Turan O., 1973, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi, Nakışlar Yay. No: 27, İstanbul.
Yediyıldız B., 1984, "Türkiye'de Yer Adı Verme Usulleri ve Yer Adı Değişikliklerinin Tarihi Gelişimi", Türk Yer Adları Sempozyumu Bildirileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Millî Folklor Araştırma Dairesi yay. No: 60, Seminer, Kongre Bildirileri Dizisi: 17, Ankara.