İBN FADLULLAH EL-ÖMERÎ’NİN ŞİİRLERİNDE METİNLERARASILIK

Metinlerarasılık, teorik anlamda 1960’lı yıllarda Julia Kristeva tarafından ortaya konmuş bir kuramdır ve böylece sanatsal biçimler arasındaki alışverişler kuramsal bir temele oturtulmuştur. Metinlerarasılık, Arap edebiyatında Tazmin, iktibas ve telmih gibi terimlerle kullanılmış, varlığı çok eskilere dayanan bir kavramdır. Günümüzde bu kavram için “Tanas” kelimesi kullanılmaktadır. Bu çalışmada Memlukluler döneminde Dîvân-ı İnşâ’da sır katipliği yapmış olan ve resmi yazışmalarla ilgili önemli eserler veren İbn Fadlullah El-Ömerî’nin şiirlerinde Ayetlerden metinlerarasılığa yer verilerek şairin metinlerarasılığı kullanma biçimleri ve işlevleri ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler:

İbn Fadlullah El-Ömerî, Metinlerarasılık, Tazmin, İktibas, Telmih

INTERTEXTUALITY IN POEMS OF IBN FADL ALLĀH AL-‘UMĀRĪ

Intertextuality was theoretically presented by Julia Kristeva in the 1960s, thus the exchanges between artistic forms have been predicated on a theoretical basis. Intertextuality is a concept that exists since ancient times and has been used in Arabic literature with terms such as compensation (tazmin), quotation (iktibas), and reference (telmih). Today, the term “Tanas” is used for this concept. This study includes the intertextuality of the verses in the poems of İbn Fadlullah El-Ömerî, who worked as a private secretary in the Office of the Private Secretary (Dîvân-ı İnşâ) during the period of Mamluks and composed important works on official correspondences, for disclosing the use of intertextuality by the poet and functions thereof.

Keywords:

Ibn Faḍl Allāh al-‘Umārī, Intertextuality, Compensation, Quotation, Reference.,

PDF

___

Ahmed Matlûb, Mu‘cemul-Mustalahâti’l-Belâğiyye ve Tatavvuruhâ, Matba‘atu’l-Mecma‘i’l-‘İlmi’l-‘İrâkî, 1403/1983.
Akalın, Şükrü Haluk, “Metinlerarasılık”, Türkçe Sözlük, Türk Dil kurumu Yayınları, Ankara, 2011.
el-Alevî, Abdülazîz, “İbn Fadlullah el-Ömerî”, TDVİA, 1999, XIX/483-484.
el-Bağdâdî, İsmail Paşa, Hediyyetu’l-Ârifîn, matba‘atu’l-Behiyye, İstanbul, 1955.
Bart, Roland, "Nazariyyetu'n-Nas", Trc: Muhammed Hayru'l-Bukâ‘î, Mecelletu'l-‘Arab ve'l-Fikru'l-‘Âlemî, yıl 3, Beyrut, 1988, ss. 87-103.
Brockelmann, Carl, Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, Trc: Mahmud Fehmî Hicâzî, el-Hey’etu’l-Mısriyyeti’l- ‘Âmmeti li’l-Kitâb, yy, 1995.
Bulut, Feyza, “Metinlerarasılık’ Kavramının Kuramsal Çerçevesi”, Edebi Eleştiri Dergisi, 2018, Cilt 2, Sayı 1, ss. 1-19.
el-Câhiz (869), el-Beyân ve’t-Tebyîn, Thk: Abdusselâm Muhammed Hârûn, Kahire, Mektebetu’l-Hâncî, 1998.
el-Curcânî (1078), et-Ta‘rîfât, Mektebetu Lübnân, Beyrut, 1985.
Çinkılıç, Recep, “Lebîd b. Rabîa ve Divanındaki Dinî Şiir Örnekleri”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:53, Temmuz-Aralık 2021, ss. 213-242.
Ebu’l-Bekâ (1094), el-Kulliyyât, Thk. Adnân Dervîş, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1419/1998.
Ferrûh, Ömer, Târîhu’l-Edebi’l-‘Arabî, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 1979.
Gezeroğlu, Senem, “Güray Süngü'nün Öykülerinde Metinlerarası İlişkiler”, Söylem Filoloji Dergisi, 2016, Cilt 1, Sayı 2, ss. 196-220.
Halife, Hacı, Mustafa b. Abdullah(h.1068), Keşfu’z-Zunûn, Matba‘atu’l-Hukumet, İstanbul, 1943.
İbn Habîb, el-Hasen b. Ömer b. El-Hasen(h.779), Tezkiretu’n-Nebîh, Thk: Muhammed Muhammed Emin, Dâru’l-Kutub, Kahire, 1986.
İbn Hacer, Şehâbuddin Ahmed b. Ali b. Muhammed el-‘Askâlânî(h.852), ed-Dureru’l-Kâmine Fî A‘yâni’l-Mi’eti’s-Sâmine, Thk: Abdulvâris Muhammed Ali, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1997.
İbn Râfi‘, Takiyyuddin Ebu’l-Me‘âlî Muhammed es-Selâmî(h.774), el-Vefeyât, Thk: Salih Mehdi Abbas, Muessesetu’r-Risâle, Beyrut, 1982.
İbnu’l-‘İmâd, Ebu’l-Fellâh Abdulhay el-Hanbelî(h.1089), Şezerâtu’-Zeheb Fî Ahbârin min Zeheb, Dâru’l-Âfâki’l-Cedîde, Beyrut, Ts.
İbnu'l-Esîr, el-Meselu’s-Sâir fi’l-Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâ‘ir, Thk: Muhammed Muhyeddin Abdulhamid, el-Mektebetu’l-‘Asriyye, Beyrut, 1995.
İbnü’l-Gazzî, Şemseddin Ebu’l-Me‘âlî Muhammed b. Abdurrahman (h.1167), Dîvânü’l-İslâm, Thk: Seyyid Kesrevî Hasan, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1990.
el-Kalkaşandî, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Ali(821), Subhu’l-A‘şâ fî Sınâ‘ati’l-İnşâ, Thk: Muhammed Şemseddin, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1987.
Kara, İbrahim, “Arap Belâgatında İktibas Sanatı” Artuklu Akademi, 8/1 (Haziran 2021), ss. 77-98, ss. 86-92.
el-Kayrevânî, el-‘Umde fî Mehâsini’ş-Şi‘ri ve Âdâbihi, Thk: Muhammed Muhyeddin Abdulhamid, Dâru’l-Cîl, Beyrut, 1981.
el-Kazvînî (1338), el-Îdâh fî ‘Ulûmi’l-Belâğa, Thk: İbrahim Şemsuddîn, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2003.
Kehhâle, Ömer Rıza, Mu‘cemu’l-Müellifîn, Dâru’t-Turâsi’l- ‘Arabî, Beyrut, 1957.
Kristiva, Julia, ‘İlmu'n-Nas, trc: Fu'âd ez-Zâhî, Dâru'l-Beydâ, Beyrut, 1997.
el-Makrîzî, Takiyyuddin Ahmed b. Ali(h.845), el-Mukaffa’l-Kebîr, Thk: Muhammed el-Ya‘lâvî, Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, Beyrut, 1991.
Miftâh, Muhammed, el-Mefâhîmu Me‘âlim: Nahve Te’vîlin Vâkı‘yyin, Dâru’l-Beydâ, Beyrut, 1999.
en-Nuveyrî (733), Nihâyetu’l-Ereb, Thk: Mufîd Kumayha, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 2004.
el-Ömerî, Ahmed b. Yahya b. Fadlullah(h.749), Mesâliku’l-Ebsâr Fî Memâliki’l-Emsâr, thk: Abdullah b. Yahyaes-Serîhî, Dâru’l-Kutubi’l-Vataniyye, Abudabi, 2003.
el-Ömerî, Ahmed b. Yahya b. Fadlullah(h.749), Mesâliku’l-Ebsâr Fî Memâliki’l-Emsâr, BAE milli kütüphanesindeki katolog için bkz. https://library.dctabudhabi.ae/multisearch?bentoq=%D9%85%D8%B3%D8%A7%D9%84%D9%83+%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%A8%D8%B5%D8%A7%D8%B1&catalog=bento (ET: 8.12.2022)
el-Ömerî, Ahmed b. Yahya b. Fazlullah(h.749), el-Örfü’t-Ta‘rîf bi’l-Mustalahi’ş-Şerîf, Chester Beatty kütüphanesi, Dublin, Kayıt no: 3849, bkz. https://ketabonline.com/ar/books/24756/read?part=1&page=47&index=3932442#p-24756-47-5, S. 47.
el-Ömerî, Ahmed b. Yahya b. Fazlullah(h.749), Zehebiyyetu’l-‘Asr, Thk: İbrahim Salih, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut, 2011.
el-Ömerî, İbn Fadlullah (h.749), et-Ta‘rîf bi’l-Mustalahi’ş-Şerîf, Thk: Muhammed Hüseyin Şemseddin, Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1988.
er-Râzî (606), Nihâyetu’l-Îcâz, thk. Nasrullah Hacımüftüoğlu, Dâru Sadr, Beyrut, 2004.
Sağlam, İbrahim, “Arap Şiirinde Hadis ile İktibâs”, Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2022, sayı: 21, ss. 111-141.
es-Safedî, Salahuddin Halil b. Ebîk(h. 764), A‘yânu’l-‘Asr ve A‘vânu’n-Nasr, Thk: Ali Ebu Zeyd v.diğ., Dâru’l-Fikri’l-Mu‘âsır, Beyrut, 1998.
es-Safedî, Salahuddin Halil b. Ebîk(h. 764), el-Vâfî bi’l-Vefeyât, Thk: Muhammed Yusuf Necm, Dâru Neşri Franz Center, Wiesbaden, 1981.
es-Sehâvî, Şemseddin Muhammed b. Abdurrahman(h.902), el-İ‘lânu bi’t-Tevbîh li men Zemme Ehle’t-Târîh, Thk: Franz Rosenthal, Trc: Salih Ahmed el-‘Ali, Bağdat, 1963.
es-Suyûtî (911), el-İtkân, Thk. Merkezu’d-Dirâsâti’l-Kur’âniyye, Tsz.
et-Taftâzânî (729), Muhtasaru’l-Me‘ânî, el-Mektebetu’l-Buşrâ, Karaçi, 2010.
Ya‘kûb, Emil Bedî‘, Mîşâl ‘Âsî, el-Mu‘cemu’l-Mufassal fi’l-luğa ve’l-Edeb, Beyrut, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, 1987.
Yeşildağ, Abdussamed, “Arap Şiirinde Ayet İktibası”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Şarkiyat Mecmuası, 2015, sayı 27, cilt: 2, ss. 43-66.
Yeşildağ, Abdussamed, “التناص الأدبي في شعر عبدالله بن خميس / Intertextuality in The Poems Of Abdullah Bin Khamees”, UHİVE, yıl: 17, Sayı: 17, İstanbul, Aralık 2017, ss. 401-430.
ez-Ziriklî, Hayruddin, el-A‘lâm, Dâru’l-‘İlm li’l-Melâyîn, Beyrut, 1999.
ez-Zuğbî, Ahmed, et-Tanâs Nazriyyen ve Tatbîkiyyen, Muesssetu Ammân li'n-Neşr ve't-Tevzî', Amman, 2000.