19367

HZ. ÖMER’İN YÖNETİM ANLAYIŞI

Hz. Peygamber’in vefatını müteakip onsuz bir hayatı tecrübe etmek zorunda kalan İslâm toplumu, kısa bir bocalamanın ardından Hz. Ebû Bekir’i halife seçerek yaşamış olduğu travmayı ve yönetim krizini atlatmıştır. Ancak Hz. Ebû Bekir dönemi, bizzat Allah Rasûlünün kurmuş olduğu devletin temellerini sarsabilecek hareketleri, yani Müslüman kalmakla birlikte zekât vermeyerek merkezi otoriteyi tanımayanların, sahte peygamberlerin ve onların etrafında bir araya gelen asi grupların isyan girişimlerini bastırmakla geçmiştir. Dolayısıyla bu dönem, devletin ve toplumun birlik ve beraberliğini temin etme dışında Hz. Peygamber döneminden pek de farklı değildir. Hz. Ömer’in hilâfet yılları ise devletin kurumsal teşekkülü ve yönetim tarzında farklı bir anlayışa geçilmesi bakımından oldukça dikkat çekicidir. Çünkü Hz. Ömer, câhiliye yıllarından kalma elçilik, Hz. Peygamber ve Hz. Ebû Bekir dönemlerinden kalma müşavirlik ve kadılık görevlerinden dolayı devleti idare etme konusunda belli bir birikime sahiptir ve bu birikimini halifeliği sırasında yönetim anlayışına da yansıtmıştır. Bundan dolayı bu çalışmada Hz. Ömer’in yönetim anlayışı, kendi dönemine has uygulamalarıyla idarî, malî ve askerî açıdan ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Hz. Ömer, Devlet, İdarî, Malî, Askerî, Yönetim

CALIPH UMAR’S MANAGEMENT APPROACH

After the death of Prophet Muhammad, the Islamic society, which had to experience a life without it, survived the trauma and the management crisis that Abu Bakr lived after choosing a caliph after a short fooling. However, the Caliph Abu Bakr period suppressed the attempts of the rebellion of those who did not know the central authority, the false prophets, and the rebellious groups that gathered around them, not by their actions, which would shake the foundations of the state. Therefore, this period is not much different from the period of Prophet Muhammad except for ensuring unity and solidarity of state and society. The years of the caliphate of Umar are very striking in terms of the transition of the state to a different understanding in the institutional organization and management style. Because Caliph Umar has a certain accumulation in the administration of the state because of his ambassadorship from the years of the internal affairs, from the periods of Prophet Muhammad and Caliph Abu Bakr, and his counselor and judge, and he reflected this accumulation to his understanding of the administration during his calumny. Therefore, in this study, Caliph Umar’s understanding of management will be handled from the standpoint of administrative, financial and military aspects with its own applications.

Keywords:

Caliph Umar, State, Administrative, Financial, Military, Governance,

PDF

___

Apak, Adem. Anahatlarıyla İslâm Tarihi 2 (Hulefâ-i Râşidîn Dönemi). İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
Apaydın, H. Yunus. “Humus”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 18: 365-369. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Avcı, Casim. “Kûfe”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 26: 339-342. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
Belâzürî, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ b. Câbir. Fütûhu’l-büldân. Thk. Abdullah Enîs et-Tabbâ’. Beyrut: Müessesetü’l-Maârif, 1987.
Danışman, Zuhûrî. Büyük İslâm Tarihi. İstanbul: Zuhuri Danışman Yayınevi, 1968.
Demirci, Abdurrahman. “Hz. Ebû Bekir’in Fetih Anlayışı”. Artuklu Akademi 1/1 (Ağustos 2014): 5-31.
Dîneverî, Ebû Hanîfe Ahmed b. Dâvûd. Ahbârü’t-tıvâl. Thk. Abdülmün’îm Âmir. Bağdad: Mektebetü’l-Müsenna, t.y.
Dûrî, Abdülaziz. “Divan”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 9: 377-381. İstanbul, TDV Yayınları, 1994.
Ebû Ubeyd, Kâsım b. Sellâm. Kitâbü’l-emvâl. Thk. Muhammed İmâre. Beyrut: Dârü’ş-Şürûk, 1989.
Ebû Yûsuf, Ya’kûb b. İbrâhîm. Kitâbü’l-harâc. Beyrut: Dârü’l-Ma’rife, 1979.
Erkal, Mehmet. “Beytülmâl”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 6: 90-94. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
Erkal, Mehmet. “Cizye”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 8: 42-45. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Fayda, Mustafa. “Atâ”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 4: 33-34. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
--------. “Fey”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 12: 511-513. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
--------. Hulefâ-yi Râşidîn Devri (Dört Halîfe Dönemi). İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2014.
--------. “Hz. Ömer’in Divan’ı Teşkili”. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi. İlmi müşavir ve redaktör. Hakkı Dursun Yıldız. 2: 107-176. İstanbul: Çağ Yayınları, 1986.
Halîfe b. Hayyât, Ebû Amr. Târîhu Halîfe b. Hayyât. Thk. Ekrem Ziyâ’ el-Ömerî. Bağdat: Dârü Taybe, 1968.
Hartmann, R. “Basra”. MEB İslâm Ansiklopedisi. 2: 320-327. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1979.
Hasan, Hasan İbrahim. İslâm Tarihi (Siyasî-Dînî-Kültürel-Sosyal). Trc. İsmail Yiğit-Sadreddin Gümüş. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1987.
Hizmetli, Sabri. İslâm Tarihi (İlk Dönem). Ankara: Bizim Büro Basımevi, 1999.
Hudarî, Muhammed. “Hulefâ-i Raşidîn Devri”. Doğuştan Günümüze Büyük İslâm Tarihi. İlmi müşavir ve redaktör. Hakkı Dursun Yıldız. 2: 177-282. İstanbul: Çağ Yayınları, 1986.
İbn Abdülber, Ebû Ömer Yusuf b. Abdullah b. Muhammed. el-İstîâb fî ma’rifeti’l-ashâb. Thk. Ali Muhammed el-Bicâvî. Beyrut: Dârü’l-Cîl, 1992.
İbn Abdülhakem, Ebü’l-Kâsım Abdurrahmân b. Abdullâh. Fütûhu Mısr ve ahbâruhâ. ed. Charles C. Torrey. Leiden: Matbaatü Brill, 1920.
İbn Haldûn, Abdurrahman. Târîhu (Mukaddimetü) İbn Haldûn. Thk. Halîl Şehhâde-Süheyl Zekkâr. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 2001.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İmâdüddîn İsmail b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. Thk. Abdullâh b. Abdülmuhsin et-Türkî. Cîze: Hicr li’t-Tıbaa ve’n-Neşr, 1997.
İbn Sa’d, Ebû Abdillâh Muhammed. Kitâbü’t-tabakâti’l-kebîr. Thk. Ali Muhammed Ömer. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2001.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed. Menâkıbu Emîrü’l-Mü’minîn Ömer İbnü’l-Hattâb. Thk. Ebû Enes el-Mısrî es-Selefî Hilmî b. Muhammed b. İsmâîl. İskenderiye: Dârü İbn Haldûn, 1996.
-----------. el-Muntazam fî târîhi’l-mülûki ve’l-imâm. Thk. Muhammed Abdülkadir Ata-Mustafa Abdülkadir Ata. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1992.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn Alî b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. el-Kâmil fi’t-târîh. Thk. Ebü’l-Fidâ’ Abdullah el-Kâdî. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1987.
-----------. Üsdü’l-ğâbe fî ma’rifeti’s-sahâbe. Thk. ve tlk. Ali Muhammed Muavviz-Âdil Ahmed Abdülmevcûd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1996.
Kallek, Cengiz. “Haraç”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 16: 71-88. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Karagöz, İsmail. “Zevi’l-Kurbâ”. Dinî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: DİB Yayınları, 2006.
Kayaoğlu, İsmet. İslâm Kurumları Tarihi. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1985.
Kılıç, Ünal. Peygamber ve Dört Halife Günlerinde Şehir Yönetimi ve Valilik. Konya: Yediveren Kitap, 2004.
Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. Çev. Hakkı Dursun Yıldız. İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
Mantran, Robert. İslâmın Yayılış Tarihi (VII-XI Yüzyıllar). Çev. İsmet Kayaoğlu. Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1981.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib. Kitâbü’l-ahkâmi’s-sultâniyye ve’l-vilâyetü’d-dîniyye. Thk. Ahmed Mübarek el-Bağdâdî. Kuveyt: Dârü İbn Kuteybe, 1989.
Pırlanta, İsmail. “Hz. Ömer Döneminde Askeri Teşkilat”. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu Bildirileri (Sivas, 2-3 Kasım 2017). Ed. Ali Aksu. 1: 533-557. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası, 2018.
Salih, Suphi. İslâm Mezhepleri ve Müesseseleri (Doğuşu-Gelişmesi). Trc. İbrahim Sarmış. İstanbul: Bir Yayıncılık, 1983.
Söylemez, M. Mahfuz. Bedevîlikten Hadârîliğe Kûfe. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2001.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân. Hüsnü’l-muhadara fî tarihi Mısr ve’l-Kahire. Thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhim. Kahire: Dâru İhyai’l-Kütübi’l-Arabiyye, 1967.
--------. Târihü’l-hulefâ. Katar: Dârü’l-Fikr, 1974.
Şiblî, Nu’manî. Asr-ı Saadet (Büyük İslâm Tarihi). Trc. Ömer Rıza Doğrul. İstanbul: Eser Matbaası, 1977-1978.
-------. Hazreti Ömer. Çev. Fatih Güngör-Beyhan Demirci-M. Sait Konar. İstanbul: Timaş Yayınları, 2004.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Târîhu’t-Taberî (Târîhu’r-rusül ve’l-mülûk). Thk. Muhammed Ebü’l-Fazl İbrâhîm. Kahire: Dârü’l-Meârif, 1967.
Temmâvî, Süleyman Muhammed. Hz. Ömer ve Modern Sistemler. Trc. Muhammed Vesim Taylan. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1993.
Terzi, Mustafa Zeki. Hz. Peygamber ve Hulefâ-yi Râşidîn Döneminde Askeri Teşkilât. İstanbul: Siyer Yayınları, 2017.
Ya’kûbî, Ahmed b. Ebî Ya‘kûb b. Ca’fer b. Vehb b. Vâzıh. Târîh. Nşr. M. Th. Houtsma. Leiden: E. J. Brill, 1883.
Yâkût el-Hamevî, Ebû Abdillâh Şihâbüddîn b. Abdillâh. Kitâbü mu’cemü’l-büldân. Kahire: Matbaatü’s-Saâde, 1906.
Yazar, Nurullah. “Devlet Adamlarına Örneklik Teşkil Etmesi Yönüyle Siyasetnâmelerde Hz. Ömer”. Uluslararası Hz. Ömer Sempozyumu Bildirileri (Sivas, 2-3 Kasım 2017). Ed. Ali Aksu. 1: 219-234. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Rektörlük Matbaası, 2018.
Yiğit, İsmail. “Ribât”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 35: 76-79. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Zeydan, Corci. İslâm Uygarlıkları Tarihi. Çev. Nejdet Gök. İstanbul: İletişim Yayınları, 2016.