Şeyhî’nin Hüsrev ü Şîrîn Mesnevisinde Sosyal Hayat

Sâsânî hükümdarlarından Nuşirevan’ın torunu ve Hür-müz’ün oğlu Hüsrev-i Perviz’in Ermen prensesi veyaHozistanlı olarak zikredilen Şîrîn ile yaşadığı aşkı konu edinenHüsrev ü Şîrîn hikâyesi, Hüsrev-i Perviz hakkındaki tarihî ri-vayetler ve destanî hikâyelerden hareketle oluşturulmuştur.Sözlü gelenekte devam eden bu hikâyeyi, ilk defa Firdevsî,Şehnâme adlı eserinde manzum olarak ele almıştır. Hikâye,edebî amaçla ise ilk kez 12. yüzyılda Senâî tarafından ele alınmışve ebedîlik vasfını da Genceli Nizamî’nin mesnevi türünde yaz-dığı eseriyle kazanmıştır. İran edebiyatı kadar Türkedebiyatında da büyük ilgi gören bu hikâye, Anadolu sahasındaFahrî’den sonra 15. yüzyılın öncü şairlerinden Şeyhî tarafındanikinci kez kaleme alınmıştır. Şeyhî, bu eserini Nizamî’nin aynıisimli mesnevisine tercüme yazmış ve Türk edebiyatında bu ko-nuyu en iyi ele alan şair olarak kabul edilmiştir. Şeyhî’nin eseri,tercüme olmasına karşın eklenilen ve çıkarılan bazı kısımlar, şa-irin eşsiz üslubu, duygu ve düşünce zenginliği, yaşadığıtoplumun kültürel kaynakları ve sosyal hayatına dair unsurla-rını esere dâhil etmesiyle orijinal bir hüviyet kazanmıştır. Buçalışmada, mesnevi türündeki eserlerin yazıldığı dönem ve top-lumun sosyal, kültürel yapısıyla gündelik hayatına dair birçokögeyi barındırmasından hareketle bahsi geçen mesnevideki sos-yal hayat unsurları, tespit ve tasnif edilerek değerlendirilmeyeçalışılmıştır. Böylelikle klasikTürk şiirinin önemli kaynakların-dan olan sosyal hayatın, Şeyhî’nin eserindeki durumu ortayakoyulmak istenmiştir.

Social Life in Sheykhi’s Khusrew and Shîrîn

Khusrew and Shîrîn story, which is about the love that Hüsrev-i Perviz, who is the grandson of Nusirevan from Sassanian sovereign and the son of Hürmüz, had with Shîrîn, who was mentioned as Armenian Princess or from Khuzistan, was created on the basis of the historical ru- mors and heroical stories about Hüsrev-i Perviz. This story, which continues to be narrated in oral tradition, was first discussed as poetical in the Firdevsî’s work named Şehnâme. For the literal purpose, the story was first dis- cussed by Senai in the 12th century, and has gained an eternal character through the work by Genceli Nizamî written in the type of mathnawî, This story, which has att- racted great interest in Turkish literature as well as Iranian literature, was written in Anatolia by Sheykhı, one of the leading poets of the 15th century, for the second time after Fahrî. Şeyhî wrote this work as a translation to Niza- mi's homonym mathnawî, he was accepted as the poet discussing this issue in the best way in Turkish literature. Although Sheykhı’s work is a translation, it has gained an original identity, with the inclusion of the unique style of the poet, the richness of emotions and ideas, the cultural resources of the society he lived in, and the elements of his social life, in addition to some added and removed parts. In this study, considering that the works in the type of mathnawî include many elements regarding the period in which they were written, and the social and cultural struc- ture, and daily life of the society; the elements of social life in the mathnawî in question were identified, classified, and then tried to be evaluated. In this way, it was intended to reveal the situation of the social life, one of the important sources of ottoman poetry, in the Sheykhı’s work.

PDF

___

ALKAN, Mustafa ve Ferdi Gökbuğa (2015), “XVI. Yüzyılda Osmanlı Dev- leti’nde Av Teşkilatı’nın Silistre Sancağındaki Yapılanması”, Akademik Bakış, C. 9, S. 17, Kış, 23-39.
ARGUNŞAH, Mustafa ve Müjgân Çakır (2018), Muhammed bin Mahmûd Şir- vanî, 15. Yüzyıl Osmanlı Mutfağı, İstanbul: Gökkubbe Yayınları.
AVCI, Necati (2007), “Mevlânâ’nın Mesnevî’sinde Devrin Tıp ve Halk He- kimliği”, İSTEM, Yıl: 5, S.10, 2007, 155 -169.
AYDIN, Mehmet (1995), “Fal”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 12, 134-138.
AYVERDİ, İlhan (2011), Kubbealtı Misalli Büyük Türkçe Sözlük (Tek Cilt), İstan- bul: Kubbealtı Neşriyat.
BATİSLAM, Hanife Dilek (2007), “Nedim Divanındaki Giyim, Kuşam ve Süs- lenmeyle İlgili Unsurlar,” 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Ankara, 10-15 Eylül 2007, C. I, Ankara, 261-282.
BİLGEN, Sıdıka (1999), Osmanlı Dönemi Türk Kadın Giyimi 16.yy.-19.yy., Dok- tora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi.
ÇAĞBAYIR, Yaşar (2017), Ötüken Türkçe Sözlük, 5 Cilt, İstanbul: Ötüken Neş- riyat.
ÇELEBİ, İlyas (2009), “Sihir”, TDVİA, C.37, İstanbul: TDV Vakıf Yay., 170-172.
ÇULHAOĞLU, Gülşen (2002), Şeyhî’nin Hüsrev ü Şirin Mesnevisindeki Aşk İliş- kileri, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Bilkent Üniversitesi Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü.
DEMİRKAZIK, H. İbrahim (2012), “Emrî Divanı’nda Âdetler ve Gelenekler”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S.9, 49-110.
DOĞAN, Ahmet (2007), “Eski Türk Edebiyatı’nda Hüsrev ü Şirin ve Hüsn ü Aşk”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.5, S.9, 389-400.
DÜZLÜ, Özlem (2016), “Seyyîd Vehbî Divanı’na Göre Padişah Çadırları (Otağ-ı Hümayun)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C.9, S.45, Ağustos, 78-95.
ERBAY, Erdoğan (1997), Eskiler ve Yeniler Tanzimat ve Servet-i Fünun Neslinin Divan Edebiyatına Bakışı, Erzurum: Akademik Araştırmalar.
ESİR, Hasan Ali (2006), “Şeyhî Divanı’nda Geçen Yiyecek ve İçecek Adları Üzerine”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, S. 29, Erzu- rum, 95-116.
GÜLAKAN KAMAN, Sevda (2015), “Baykuş Kelimesi ve Baykuşla İlgili İnançlar Üzerine” Journal of Turkish Studies, Volume 10/8 Spring, Ankara, 1137-1154.
GÜRKAN, Salime Leyla (2006)“Nazar”, TDV İslam Ansiklopedisi, C. 32, 443- 444.
HALICI, Feyzi (1993), “Çevgân” TDV İslam Ansiklopedisi, C.8, 294-295.
İNALCIK, Halil (2007), “Padişah” TDV İslam Ansiklopedisi, C.34, 140-1143.
İPSİRLİ, Mehmet (1994), “Klâsik Dönem Osmanlı Devlet Teşkilâtı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, İstanbul: IRCICA, 139-279.
KAPLAN, Yunus ve Yakup Poyraz (2010), “Divan Şiirine Kaynaklık Etmesi Bakımından Oyunlar”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3 (15), 151-175.
KARAMAN, Gülay (2015), Klasik Türk Edebiyatında Sihir, Doktora Tezi, Koca- eli: Kocaeli Üniversitesi.
KARTAL, Ahmet (2000), “Nizamî’nin Hüsrev ü Şirin’i ile Şeyhî’nin Hüsrev ü Şirin’inin Mukayesesi” Türk Yurdu-Türk Romanı Özel Sayısı-, sy.153- 154, 360-383.
KEMİKLİ, Bilal (2007), “Divan Şiirinde Hastalık ve Tedavi”, Uludağ Üniversi- tesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C.16. S.1, 19-36.
KIPÇAK, Mehmet (1999), Şeyhi’nin Hüsrev ü Şirin Mesnevisindeki Kişiler ve Ese- rin Şekil, Dil, Üslup İncelemesi, Yüksek Lisans Tezi, Adana: Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KOÇU, Reşat Ekrem (2015), Türk Giyim Kuşam ve Süslenme Sözlüğü, Sümer- bank Kültür Yayınları.
KURTARAN, Mustafa (2018), “Sultan II. Mustafa’nın Avcılığı Üzerine Bir Araştırma”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, C.7, S.1, Mart, 147- 166.
KURTOĞLU, Orhan (2009) “Klasik Türk Şiirinde Saçı Geleneği “Saçı”, Millî Folklor, Yıl 21, S.81, 89-99
KUTLU, Halil İlteriş (2015), Aşk Mesnevileri ile Şövalye Romanslarının Yapısal ve İçeriksel Bağlamda Karşılaştırılması Hüsrev ü Şîrîn-Tristan ile İsolde, Yüksek Lisans Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Ens- titüsü.
MENTEŞ, Seda (2017), “Hüsrev ü Şirin Mesnevisi ve Ferhad ile Şirin Hikȃye- si'nin Metinlerarasılık Kuramına Göre İncelenmesi”, The Journal of Turkic Language and Literature Surveys, 2(2),7-99.
MORAN, Berna (2018), Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim Yayın- ları.
MUALLİM NÂCÎ (2009), Lügat-i Nâcî, (Haz. Ahmet Kartal), Ankara: TDK Ya- yınları.
OLGUN, Tahir (1995), Divan Edebiyatının Bazı Beyitlerinin İzahına Dair Edebî Mektuplar, (haz. Cemâl Kurnaz), Ankara: Akçağ Yayınları.
ONAY, Ahmet Talât (2013), Açıklamalı Divan Şiiri Sözlüğü Eski Türk Edebiya- tında Mazmunlar ve İzahı, Ankara: Berikan Yayıncılık.
ÖZKAN, Mustafa (1999), “Hüsrev ü Şîrîn”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.19, 56- 57.
ÖZKAN, Ömer (2007), Divan Şiirinin Penceresinden Osmanlı Toplum Hayatı (XIV-XV. Yüzyıl), İstanbul: Kitabevi Yayınları.
ÖZTELLİ, Cahit (1959), “Başa Toprak Savurmak ve Yas-Ölü Gelenekleri” Türk Folklor Araştırmaları, 5/116, Mart, 1860-1863.
PAKALIN, Mehmet Zeki (1983), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.
PALA, İskender (2007), Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü, İstanbul: Kapı Yayın- ları.
SAMSAKÇI, Mehmet (2007), “Türk Kültür Ve Edebiyatında Tuz Ve Tuz-Ek- mek Hakkı”, İstanbul Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, C.36, S.36, 181-199.
SARI, Nihal ve Ramazan Tuğ (2009), Derviş Mehmed Neşati Yağı, Tıbbî Yağlar Üzerine Bir Risale, İstanbul: Pınarbaş Matbaacılık.
SERDAROĞLU, Vildan (2006), Sosyal Hayat Işında Zâtî Divanı, İstanbul: İSAM Yayınları.
SEYHAN, Ahmet Emin (2013 ), “Ebu’l-Hasan El-Harakânî’nin Tefekkür An- layışı” Turkish Studies, Volume 8/8 Summer, 2053-2071.
ŞAHİN, Esma (2011), Bâkî Divanı’na Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Toplum Hayatı, Doktora Tezi, İstanbul: İstanbul Üniversitesi.
ŞAN, Funda (2015), “Husrev ü Şîrîn Hikâyesi ve Husrev Karakterine Sosyal Değerler Üzerinden Bir Bakış”, Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi, 217-228.
ŞAN, Funda (2016), “Şeyhî’nin Husrev ü Şîrîn’i ve Öncesinde Yazılmış Hus- rev ü Şîrîn’ler ile Karşılaştırması”, Uluslararası Yulduz Türk Dili Sempozyumu, Nisan, 221-233.
ŞAN, Funda (2017), Şeyhî'nin Husrev ü Şîrîn'i (İnceleme-metin-çeviri-di- zin/sözlük), Doktora Tezi, İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
ŞEKER, Mehmet (1997), Gelibolulu Mustafa Âlî ve Mevâidü’n-Nefâis Fî- Kavâ’idi’l-Mecâlis, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
ŞEN, Fatma Meliha (2007), “Eski Türk Edebiyatında Sosyal Hayat Çalışma- ları”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C.5, S.9, 467-506.
ŞENTÜRK, Ahmet Atillâ ve Ahmet Kartal (2014), Eski Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh Yayınları.
ŞEYHÎ (2011), Hüsrev ü Şirin, (Öyküleştiren Mehmet Kanar), İstanbul: Say Ya- yınları.
TANPINAR, Ahmet Hamdi (2007), Hüsrev ü Şirin (Darülfünun Mezuniyet Tezi, 1923), (Haz. Mustafa Koç ve Şaban Özdemir), İstanbul: Dergâh Ya- yınları.
TİMURTAŞ, Faruk Kadri (1980), Şeyhî ve Husrev ü Şîrîn’i İnceleme-Metin, İs- tanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
TOKAT, Feyza (2014), “Tıp Yazmalarında Yer Alan Madencilik ve Mineral Terimleri” TÜBAR, XXXVI, Güz, 321-368.
TOLASA, Harun (2001), Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Akçağ Yayın- ları.
TRYJARSKİ, Edward (2012), Türkler ve Ölüm, (çev. Hazife Er), İstanbul: Pin- han Yayıncılık.
YEKBAŞ, Hakan (2009), “Zâtî Divanında Halk İnanışları”, Journal of Turkish Studies, Volume 4/2 Winter, 1117-1157.
YETİŞGİN, Mehmet ve Toroshan Özdamar (2016), “XX. Yüzyılın Başlarında Osmanlı Devletinde Aile Kurumu: Besni Örneği”, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C.13, S.1, Ocak, 219- 240.
YILMAZ, Emine ve Nurettin Demir (2010), “Kısas-ı Enbiyâ’dan Eski Anadolu Türkçesinin Sözvarlığına Katkılar II”, Studies on the Turkic World, Festschrift in Honour of Stanisław Stachowski, (ed. E. Mańczak-Wohl- feld and B. Podolak), Krakow, 215–226.
ZİYÂ ŞÜKÛN (1984), Farsça-Türkçe Lûgat, Gencinei Güftar Ferhengi Ziya, An- kara: Milli Eğitim Basımevi.
ZÜLFE, Ömer (2011) Şiirin İzinde Sözün Gölgesinde Osmanlı Şiirinden Kelimeler, Kavramlar, Deyimler, İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.