Klasik Türk Şiirinde Melâmî İbadet Anlayışının Şiirsel Terennümleri

Melâmîlik, Horosan’da Hicri IV (M. IX) yüzyıldan itibaren görülen ve pek çok zümre ve tarikatı etkileyen bir tasavvufî düşüncedir. Bu düşünce aşka ve tasavvuf hayranlığına dayalı bir anlayış olarak gelişmiştir. Tasavvufu geniş bir edebî birikimle ele alan klasik Türk şiirinde bu düşüncenin pek çok yönü yanında, ibadet anlayışı da ele alınmıştır. Çalışmada bu anlayışın bazı edebî yönleri yedi başlık altında detaylı incelenmiştir. Bunları çalışmadan hareketle şöyle sırlamak mümkündür: İbadetlerinde gösterişe başvurmama ve Allah yolunda nefisle amansız mücadele etmek, aşka ibadet niteliğiyle sarılmak ve Melâmî yoldan vazgeçilmezlik,hırkaya, posta ve taca aldırmama, ümit tüccarlığı yapmama, halktan ve sultandan gelen caizeleri, vakıf gelirlerini dışlama. Bu edebî söylemlere İslami kurallara sıkı sıkıya bağlı kalmak, “bezm-i elest” te verilen ikrara bağlılık ve Peygamber ahlakına sahip olmak gibi ahlakî ilkeleri eklemek gerekir. Bu ilave nitelikler İslam'da ibadet hükmündedir. Bu yolda kendilerini rint olarak konumlayan klasik pek çok şairin şiirsel söyleminde, sufînin gösteriş içerikli dindarlığı ile erişilemeyen bu ibadet anlayışı/Melâmet büyük beğeni toplamıştır.Bu makalede, klasik gelenekte asıl sevgiliye duyulan aşk anlayışında da yer elan bu düşüncenin şiirsel terennümleri incelenmiştir.

Poetic Signs of Melâmî Understanding of Worship in Classic Turkish Poetry

Melâmîlik is a Sufi idea that has been active in Khorasan since the Hicri 4th (M. 9th) century and has influenced manycoteriesandsects.Thisideadevelopedasan understanding based on love and mystical admiration. In classical Turkish poetry, which deals with Sufism with a wide literary accumulation, the concept of worship is also handled besides many aspects of this idea. In the study, some literary aspects of this understanding have been examined in detail under seven titles. It is possible to categorize these based on this study as not showing off in worships, fighting the nafs mercilessly in the way of Allah, clinging to love as worship and the indispensability of the Melâmî road, ignoring cardigan, skin, and crown, not being a merchant of hope, refusing reward and foundation income from the public and the sultan. İt is necessary to add Melâmî moral principles to these literary discourses such as strict adherence to Islamic rules, commitment to the admission given to the “elest assembly” and having the morality of our Prophet. These added qualities are in worship provisions in Islam.In the poetic discourse of many classical poets who have positioned themselves as rint thataway, this understanding of worship/Melâmet, which is inaccessible with the flagrant piety of the Sufi, has been highly appreciated. In this article, the poetic signs of this idea, which is also included in the understanding of love for the true lover/Allah in the classical tradition, has been examined.

PDF

___

ADAŞ, Emine (2008), Sutûrî: Hayatı, Edebî Kişiliği Ve Divânı, Kocatepe Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
AKKUŞ, Metin (2008), Nef’î Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 20.06.2017).
AKSOYAK, Halil İbrahim (2018), Gelibolulu Âlî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 12.05.2018).
ALTINOK, Baki Yaşa (2012), Hacı Bayram Veli Bayramilik – Melamilik, İstanbul: Ahit Yayınevi.
ALŞAN, Mehmet Hakan (2012), Anadolu Erenleri Melâmet Hırkası, İstanbul: Kurtuba Yayınevi.
GÖLPINARLI, Abdülbaki (2000), Fuzûlî Divânı, İstanbul: İnkılâp Kitabevi.
ARMUTLU, Sadık (2018), Klasik Fars ve Türk Edebiyatında Şem ü Pervâne Mesnevileri, Erzurum: Fenomen Yayınları.
ARI, Ahmet (1994), Kâtipzade Sâkıb Mustafa Dede: Hayatı, Eserleri, Edebî Kişiliği Ve Divânı’nın Tenkitli Metni, Konya Selçuk Üniversitesi Doktora Tezi.
ASLAN, Mehmet (2018), Şeref Hanım Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 04.02.2018).
ASLAN, Mehmet (2018), Mihrî Hatun Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 04.02.2018).
ASLAN, Mehmet (2018), Bursalı İffet Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 05.09.2019).
AYAN, Hüseyin (2014), Nesimî Hayatı, Edebi Kişiliği, Eserleri ve Türkçe Divânının Tenkitli Metni, Ankara: TDK Yayınları.
AYÇİÇEĞİ, Bünyamin (2020), Hediyyetü’l-Müştâk (Hak Âşıklarına Rehber La’lîzâde Abdülbâkî), Ketebe Yayınevi: İstanbul.
AYDEMİR, Yaşar (2008), Edincikli Ravzî Divânı, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 15.10.2016).
AYDEMİR, Yaşar (2018), Behiştî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 04.02.2019).
AYTEKİN, Ülkü (2002), Sarı Abdullah Efendi ve Mesnevi Şerhi, Marmara Üniversitesi Doktora Tezi.
BAŞPINAR, Fatih (2008), 17. Yüzyıl Şairlerinden Beyânî’nin Divânı (İncelemeTenkitli Metin), Marmara Üniversitesi Enstitüsü Doktora Tezi.
BAYRAK, Cemal (1998), Sehâbî Divânı (Metin-İzahlı İndeks, İstanbul Üniversitesi Doktora Tezi.
BEKTAŞ, Ekrem (2004), Muvakkit-zade Muhammed Pertev, Hayatı, Sanatı Ve Divânının Tenkitli Metni, Ankara Üniversitesi Doktora Tezi.
BOLAT, Ali (2003), Melâmetîlik / Bir Tasavvuf Okulu Olarak, İnsan Yayınları: İstanbul.
BOZ, Erdoğan (2017), Hakîkî Divânı, Ankara: http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 21.08.2019).
ÇAVUŞĞOLU, Mehmet ve M. Ali Tanyeri (1981), Hayretî Divânı Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ÇAVUŞĞOLU, Mehmet ve M. Ali Tanyeri (1987), Zâtî Divânı Gazeller Kısmı (C.3), İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ÇELİK, Mehmet Furkan (2015), Klasik Şiirde Tipler, Kocaeli Üniversitesi Doktora Tezi.
ÇELTİK, Halil (2017), Ahmed-i Rıdvan Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 15.05.2019).
ERDOĞAN, Mustafa (2008), Kabûlî İbrahim Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği Ve Divânı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Gazi Üniversitesi Doktora Tezi.
ERDOĞAN, Mustafa (2017), Bursalı Rahmî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 21.08.2019).
EREN, Abdullah (2016), “Klasik Türk Şiirinde Ar ve Namus Kavramı”, Ordu Üniversitesi Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (ÖDÜSOBİAD) 6, 8- 22.
ERGİN, Muharrem (1980), Kadı Burhaneddin Divânı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
ERSOYLU, H. İbrahim (2013), Cem Sultan Divânı, Ankara: TDK Yayınları.
ERÜNSAL, İsmail (2018), Tacizade Cafer Çelebî Divânı (İnceleme-Metin), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 10.05.2019).
GÜNDÜZ, Erol (2009), Malatyalı İbrahim Tâ’ib Divânı (İncelem-Metin), Selçuk Üniversitesi Doktora Tezi.
HARMANCI, Esat (2011), “Fütüvvet-Melâmet İlişkisi, Alevilik Araştırmaları Dergisi, 12, 117-124.
HARMANCI, Esat (2018), “Melâmet Karşısında Kaygusuz Abdal”, Divân Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21, 265-278.
IŞINSU, Tuba İsen; Canım, Rıdvan (2018), Edirneli Şevki Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 05.09.2019).
İPEKTEN, Haluk (1990), Nâ’ilî Divânı, İstanbul: Akçağ Yayınları.
KANAR, Mehmet (2011), Hâfız Divânı Cilt 1, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
KARAKÖSE, Saadet (2012), Nev‘i-Zâde ‘Atâyî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 10.10.2018).
KARLITEPE, Mustafa (2007), Kelâmî Divânı, Ankara Gazi Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
KAVRUK, Hasan (2001), Şeyhülislam Yahya Divânı (Tenkitli Metin), Ankara: MEB Yayınları.
KAYA, Bayram Ali (2017), Azmizade Haletî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 04.05.2019).
KAYABAŞI, Ayfer (1995), Sarban Ahmed Divânı: İnceleme-Metin, Malatya İnönü Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
KAYABAŞI, Bekir (2010), “Sarban Ahmed Divânında Melamilik”, Turkısh Studies, 5/1, 1123-1146.
KEDKENÎ, Muhammed Reza Şef’î (1387), Tarîh-i Kalenderîyye, Tahran: İntişarat-ı Sühân
KESİK, Beyhan (2018), Cenâbî Ahmed Paşa Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 15.05.2019).
KILIÇ, Filiz (1998), Âşık Çelebi Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 05.10.2019).
KUTLAR, Fatma Sabiha (2004), Arpaeminizâde Mustafa Sâmî Divânı, Ankara: Kalkan Matbaası.
KÖKELEKLİ, Hayati (1999), “Psikolojik ve Sosyolojik Açıdan İbadet”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 19, 249-254
KÜÇÜK, Sabahattin (2011), Bâkî Divânı, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
MERMER, Ahmet (1991), Mezâkî Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divânı’nın Tenkitli Metni (Divânlar Dizisi), Ankara: AKM Yayınları.
KAZAN, Şevkiye Nas (2018), Celilî Divânı (İnceleme-Metin), http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 10.05.2019).
OCAK, Ahmet (2015), Türk Sufiliğine Bakışlar Makaleler-İncelemeler, İstanbul: Timaş Yayınları.
OKÇU, Naci (2013), Şeyh Gâlib Divânı, Ankara: TDV Yayınları.
ORAK, Muzaffer (2011), Nigârî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 04.10.2019).
SARAÇ, M. A. Yekta (2002), Emrî Divânı, Eren Yayınevi.
SEVİMLİ, Erdem (2020), “Klasik Türk Şiirinde Izdırabın Aşırı Boyutu: Seng-i Melâmet”, Eski Türk edebiyatı Araştırmaları Dergisi (ESTAD) 3/1, 299-300.
SEVİMLİ, Erdem (2020), “16. Yüzyıl Klasik Türk Şiirinde Kalenderîlik Algısı”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi (SBARD) 35, 31-66.
SELÇUK, Bahir (2007), “Fuzulî’de Melâmet Kavramı”, Çukurova Üniversitesi Dergisi, 16/2, 487-502.
SELVİ, Muhammed (2008), Ümîdî Hayatı Eserleri Edebî Kişiliği ve Divânı, Afyon Kocatepe Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
SİNANOĞLU, Mustafa (1999),“İbadet”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 19, 248-252
ŞAHİN, Esma (20119, “Osmanlı Şiirinde ‘Şaraba Rehin Verme’ Metaforu” (Haz. Evangelia Balta vd.), İstanbul: Turkuaz Yayınları, 494-520,
TARLAN, Ali Nihad (1945), Hayâlî Bey Divânı, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
TARLAN, Ali Nihat (1990), Şeyhi Divânı, Ankara: Akçağ Yayınları.
TARLAN, Ali Nihat (1992), Necâti Beg Divânı, İstanbul: Akçağ Yayınları.
TARLAN, Ali Nihat (1992), Ahmet Paşa Divânı, İstanbul: Akçağ Yayınları.
TAŞ, Hakan (2010), Vusûlî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 21.08.2018).
TATÇI, Mustafa (2020), Divân-ı Yunus Emre, İstanbul: H Yayınları.
TEK, Abdürrezzak (2009), Melamet Risaleleri (Bayrami Melâmîliği'ne Dair), İstanbul: Emin Yayınevi.
TÜRK, İdris (2014), “Bayezid-i Bistamî’nin Muhabbet Anlayışı”, Turkısh Studies Dergisi, 9/5, 2005-2020.
ULUDAĞ, Süleyman (1995), “Fakr”, İslam Ansiklopedisi, İstanbul: TDV Yayınları, 12, 132-134.
UZUN, Süreyya Pekşen (2011), Üsküdarlı Aşkî Divânı (Tenkitli Metin, Nesre Çeviri ve 16. Yy. Osmanlı Toplum Hayatının Divânındaki Yansımaları, İstanbul Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
ÜST, Sibel (2012), Edirneli Nazmî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 10.10.2019).
ÜZGÖR, Tahir (1991), Fehîm-i Kadîm- Hayatı, Sanatı, Divânı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: AKM Yayınları.
YAŞAR, Muhammet (2005), Bâlî Divânı İnceleme-Tenkitli Metin, Konya Selçuk Üniversitesi Yüksek Lisans Tezi.
YAZIR, Elmalılı Hamdi (2011), Kur’an-ı Kerim ve Türkçe Meali, (Sad. Kahraman Yusufoğlu), İstanbul: Kilim Matbaacılık.
YEKBAŞ, Hakan (2011), Sebzî Divânı, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Doktora Tezi.
YILDIRIM, Ahmet (2013), Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları, Ankara: TDV Yayınları.
ZERRİNKUB, Abdülhüseyin (2015), Tarihsel Perspektiviyle İran Tasavvufu, (Çev: Nurcan Altun), İstanbul: Önsöz Yayıncılık.
ZÜLFE, Ömer (2010), Hecrî Divânı, http://ekitap.kulturturizm.gov.tr, (Erişim Tarihi: 21.08.2020).