Abdülkâhir El-Cürcânî’nin İntihal Hakkındaki Görüşlerinin Metinlerarasılık Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Sözlük anlamı “gerçekte bir başkasına ait olanın kendine aitolduğunu iddia etme, özellikle bir başkasının yapıtından izinsizalıntılama” olan intihalin kökleri Câhiliye dönemine kadaruzanmaktadır. Arap şiirinde “es-serikâtü’ş-şi’riyye” adıyla elealınan intihal, İslâmiyetten sonra da tartışma konusu olmayadevam etmiştir. Abdülkâhir el-Cürcânî (ö. 471/1078-79),Esrâru’l-Belâgat adlı eserinde intihale yer vererek bu konuyubelâgate taşıyan ilk isim olmuştur. O, intihali “ibare intihali”ve “mana intihali” olarak iki kısımda ele almış, daha çok “manaintihali” üzerinde durmuştur. Manayı “aklî” ve “tahyîlî”olarak iki türe ayırmış, mana intihalini bunlara göredeğerlendirmiştir. Bir başka fasılda Cürcânî, şairler arasındabenzeşmenin “umumi manalar”da veya bu manaları “ifade edişşekli”nde olacağını belirtmiş, hangi durumda özgünlükten veyaintihalden söz edilebileceğini açıklamıştır. Hatîb el-Kazvînî (ö.739/1338) ise, Telhîsü’l-Miftah’ta intihali söz sanatlarınınincelendiği “bedî’” kısmına dâhil etmiştir. O, intihali önce“zâhir” ve “gayr-i zâhir” olmak üzere iki kısma ayırmış, “zâhirintihal” altında “nesh ve intihal”, “igâre ve mesh” ve “ilmâmve selh” terimlerini açıklamıştır. “Gayr-i zâhir” intihali iseintihal edilen mananın durumuna göre beş kısımda ele almıştır.Anadolu sahasında yazılan belâgat kitapları da genellikleTelhîs’i takip etmiştir. Belâgatçiler, ibarelerin doğrudanintihalini kınamış; mana intihalini ise belirli ölçülerde kabuletmiştir. İntihal edilen mana daha estetik bir üslupla ifadeedildiğinde makbul sayılmış, fakat anlatımda ilk şiiri aşamadığıdurumlarda yerilmiştir. Bu anlayış divan şiirine de tesiretmiştir. Latîfî, tezkiresinde şairleri özgünlük ve intihalciliküzerinden tasnif etmiş, bazı durumlarda mana intihalininyaratıcılık mertebesine çıkarılabileceğini ifade etmiştir. Riyâzîde tezkiresinde benzer bir değerlendirme yapmıştır. “İntihal”e, metinlerarasılıkta “gizli alıntı/aşırma” adıyla yer verilmiştir.Bu çalışmada, intihalden bahseden ilk belâgat bilgini olanCürcânî’nin Esrâru’l-Belâgat adlı eserinde bu konudakigörüşleri aktarılmış ve bu görüşler metinlerarasılıkçerçevesinde değerlendirilmiş; onun intihal konusundakullandığı terimlere, metinlerarasılık kuramından uygunkarşılıklar tespit edilmiştir.

The Evaluation of Abd Al-Qâhir Al-Jurjânî's Views About The Plagiarism in the Framework of Intertextuality

Plagiarism, the lexical meaning of which is "a claiming as one's own what really belongs to another; especially, a plagiarizing of another's composition", has its roots in the Jahiliyyah period. Plagiarism, which is examined under the name of "es-serikâtü'ş-şi'riyye" in Arabic poetry, has been a subject of discussion even after Islam. Abd al-Qâhir alJurjânî (d. 471 / 1078-79) included plagiarism in his work named Esrâru'l-Belâgat and became the first person to convey the plagiarism to Belaga (eloquence). He discussed plagiarism in two parts as "plagiarism of phrase" and "plagiarism of meaning" and mostly focused on "plagiarism of meaning". He divided the meaning into two types as "logical meaning" and "imaginary meaning" and evaluated the “meaning plagiarism” according to these two types. In another chapter, al-Jurjânî stated that the resemblance between poets would be in “general meanings” or “way of expressing these meanings” and explained in which case can be mentioned about originality or plagiarism. On the other hand, Khâtib al-Qazvînî (d. 739/1338) included plagiarism in Telhîsü'l-Miftâh in the "bedi’" section in which verbal arts are examined. He first divided plagiarism into two parts as "apparent" and "nonapparent ", and explained the terms "nesh and intihal", "igâre and mesh" and "ilmam and selh" under "apparent plagiarism". He discussed the nonapparent plagiarism in five parts according to the state of the plagiarized meaning. The belaga (eloquence) books written in Anatolia generally followed Telhîs. The belaga (eloquence) condemned the direct plagiarism of phrases; on the other hand, it accepted the plagiarism of meaning according to certain criteria. Plagiarized meaning was deemed acceptable when expressed in a more aesthetic style, but was condemned when it could not surpass the first poem. This perceptive has also influenced the divan poetry. Latîfî classified poets on the basis of originality and plagiarism in his tezkire, and stated that in some cases, plagiarism of meaning can be raised to the level of creativity. Riyâzî made a similar assessment in his tezkire too. İntihal, which enables the exchange between texts, is included in the intertextuality under the name of "hidden quote/plagiarism". In this study, al-Jurjânî's views on plagiarism in his work named Esrâru'l-Belâgat, who was the first rhetoric scholar to mention plagiarism, were conveyed and these views were evaluated within the framework of intertextuality. The terms mentioned by alJurjânî on plagiarism were given appropriate equivalents from intertextual methods.

PDF

___

Ahmed Cevdet Paşa (2017), Belâgat-ı Osmâniye, (Haz. Prof. Dr. T. Karabey ve Prof. Dr. M. Atalay), Ankara: Akçağ Yayınları.
AKBAŞ, Rıfat (2019), “Klasik Arap Edebiyatında Şiir Sirkati Hakkındaki Karşıt Görüşlerin Bir Mukayesesi”, e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 11(2), 649-668.
AKTULUM, Kubilay (2000), Metinlerarası İlişkiler, Ankara: Öteki Yayınevi.
AKTULUM, Kubilay (2011), Metinlerarasılık // Göstergelerarasılık, Ankara: Kanguru Yayınları.
ALFARO, M. J. Martinez (1996), “Intertextuality: Origins and Development of the Concept”, Atlantis, 18(1), 268-285.
[CÜRCÂNÎ] Abdülkâhir el-Cürcânî (2018), Esrâru’l-Belâgat: Belâgatin Sırları, (Çev. Z. Çelik), İstanbul: Litera Yayıncılık.
DURMUŞ, İsmail (2000), “İntihal”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXII, 347-350.
HACIMÜFTÜOĞLU, Nasrullah (1988), “Abdülkâhir el-Cürcânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi, I, 247-248.
HIZLI, Mefail (2008), “Osmanlı Medreselerinde Okutulan Dersler ve Eserler”, T.C. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 17(1), 25-46.
KAPLAN, Hasan (2017), “Divan Edebiyatında İntihal: Alıntı mı Çalıntı mı?”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, (40), 39-98.
[KAZVÎNÎ] Hatîb el-Kazvînî (2006), Telhîs ve Tercümesi, (Haz. N. H. Yanık, M. Kılıçlı ve M. S. Çögenli), İstanbul: Huzur Yayınevi.
KIZIKLI, S. Zafer (1997), Arap Belâgatinde Teşbih ve Mecaz (Yüksek lisans tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
KÖKSAL, M. Fatih (2006), “Nazîre”, TDV İslâm Ansiklopedisi, XXXII, 456-458.
LATÎFÎ (2018), Tezkiretü’ş-Şu’arâ ve Tabsıratü’n-Nuzamâ, (Haz. R. Canım), Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-216998/latifi-tezkiretus-suara-vetabsiratun-nuzama.html (Erişim Tarihi: 03.09.2020).
LEVEND, A. Sırrı (2015), Türk Edebiyatı Tarihi, İstanbul: Dergâh.
ORAK, K. Yılmaz (2013), Belâgat Geleneğimiz ve Belâgat-i Lisân-ı Osmânî, İstanbul: Kitabevi.
REDHOUSE, J.W. (1987). A Turkish and English Lexicon. Beyrut: Librairie du Liban.
Riyâzî Muhammed Efendi (2017), Riyâzü’ş-Şuarâ (Tezkiretü’ş-Şuara), (Haz. N. Açıkgöz), Ankara: T. C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-191371/riyazi-riyazussuaratezkiretus-suara.html (Erişim Tarihi: 03.09.2020).
SARAÇ, M. A. Yekta (2000), “Klâsik Türk Edebiyatında Manada Orijinallik Meselesi”, Journal of Turkish Studies, 24(1), 229-235. SARAÇ, M. A. Yekta (2018), Klâsik Edebiyat Bilgisi: Belâgat, İstanbul: Gökkubbe.
SEZGİN, Fuad (1993), “Orijinallik ve İntihâl Arasında Eski Arap Şiiri”, (Çev. H. Taşdelen), T.C. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(5), 311-316.
ŞERÎFÎ (2012), Hadîkatü’l-fünûn: Türkçe Te’lîf Edilmiş Bir Belâgat Kitabı, (Haz. M. Kaçar). İstanbul: Okur Akademi.
TARLAN, Ali Nihat (1998), Fuzûlî Divanı Şerhi, Ankara: Akçağ Yayınları.