Farkında Olunmayan Mühim Bir Sima Şemsüddîn Muhammed El-İskenderî El-Mızzî

İslâmiyât ve özellikle günümüz Tasavvuf araştırmalarında şimdiye kadar hayatı ve eserleri konu edilmemiş isimlerden birisi olan Şemsüddîn el-İskenderî, dini ilimlerin yanı sıra, yaşadığı çağ ve coğrafyada bilinen bütün ilimlere vakıf olmaya çalışan, ansiklopedik karakterde eserler telif eden âlim bir sûfîdir. Onun eserleri, İslam kültürünün 15. asır ve öncesine ait özellikle Arapça kaleme alınmış yazın birikimini bize aktaran en önemli kaynaklar arasında sayılabilir. Yararlandığı kaynakların bir kısmının ise sadece onun eserlerinde anılmış olması İskenderî’nin önemini daha da arttırmaktadır. Muazzam hacme sahip ansiklopedik eserlerinden birini yazarken üç binden fazla kaynağa müracaat etmiş olması kayda değerdir. Bu yüzden, sadece na-kilci konumda olduğu eserleri bile kıymetli birer kaynak niteliğine bürünmektedir. Memlûkler döneminde Mısır, Arabistan, Suriye, Irak, İran, Yemen ve Hindistan gibi oldukça geniş bir alanı kapsayan yolculuklarındaki şahsi gözlemlerine, tecrübelerine, karşılaştığı kişiler ve özellikle sûfîlerle olan sohbetlerine ve onlardan yaptığı nakillere, diğer âlimler kadar sûfîlerin biyografilerine, tasavvuf silsilelerine değindiği eserler ise Tasavvuf alanı bakımından apayrı bir önem kazanmaktadır. Birçoğu müellif hattı halinde günümüze ulaşabilen eserlerinin pek fazla kopyasının, hatta bazılarının hiçbir kopyasının şu ana kadar bulunamamış olması, günümüzde olduğu gibi geçmişte de çeşitli nedenlerden ötürü tanınmamış ve fark edilmemiş olduğunu göstermektedir

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, Sûfî, Memlûkler, el-İskenderî, el-Mizzî, Keşfü’l-Beyân

An Unobtrusive but Important Personage: Shams al-din Muhammad al-Iskandari al-Mizzi

Shams al-din al-Iskandari, life and works of him has not been deal with in Islamic, especially in today’s Tasawwuf researches yet, is a sufi scholar who tried to be competent of all sciences known in his age and geography, as well religious sciences and wrote encyclopaedical books. His works may be considered among the most important sources transmitting the Arabic literature of Islamic culture prior to XV. age and in that age to our time. He has used some works mentioned only in his studies. This raises the importance of him. It is worthy of note that he referred to sources more than 3.000 in an encyclopaedical work of him. This is why, even his narrative works have the feature of being resource. His works in which he mentions his personal observations, experiences, conversations with the people faced especially sufis, and his narrations from these sufis, sufi and other scholars’ biographies, sufi genealogies in his journeys from Egypt to Syria, Iraq, Iran, Yemen and India in Mamluks time, have a special importance from the point of Tasawwuf branch. Most of his works reached the present day are in manuscripts written by himself. This shows that he was an unobtrusive personage in the past as it is in the present day

Keywords:

Tasawwuf, Sufi, Mamluks, al-Iskandarî, al-Mizzî, Kashf al-Bayân,

PDF

___

• Ahlwardt, Wilhelm. (1891). Die Handschriften-verzeichnisse der Königlichen Bibliothek zu Berlin: Verzeichniss der Arabischen Handschriften (c. IX). Berlin: A. Asher & CO.
• el-Bağdâdî, Ebu’l-Vefâ Ali b. ‘Akîl ez-Zaferî. (1970). Kitâbü’l-Fünûn. Beyrut: Dâru’l-Maşrık.
• el-Bağdâdî, İsmail Paşa. (1951). Hediyyetü’l-‘Ârifîn. İstanbul: MEB.
• _______ . Îzâhu’l-Meknûn. (1945). İstanbul: MEB.
• Blochet, Edgard. (1925). Catalogue des Manuscrits Arabes des Nouvelles Acqui- sitions (1884-1924). Paris: Bibliothèque Nationale.
• Brockelmann, Carl. (1902). Geschichte der Arabischen Litteratur. Berlin: E. Fel- ber.
• _______ . (1938). Geschichte der Arabischen Litteratur, Supplementband. Lei- den: E.J. Brill.
• Cemîl Beg b. Mustafa el-‘Azm. (1424/2003). el-Müsâra‘a ilâ Kaydi Evâbidi’l- Mütâla‘a: et-Tezkiratü’s-Suğrâ. Beyrut: Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye.
• ed-Demenhûrî, Ahmed. (1105/1693). el-Kevâkibü’z-Zâhira fî Âsâri Ehli’l-Âhira. Ezher Ktp./Yazmalar, Genel nr. 301921 (Mustalah, nr. 4186).
• Derenbourg, Hartwig. (1844). Les Manuscrits Arabes de l’Escurial. Paris: Real Biblioteca.
• ed-Dimaşkî, Şerefüddîn Musa b. Yusuf el-Eyyûbî. (998/1590). er-Ravdu’l-‘Âtır fîmâ Teyessera min Ahbâri’l-Karni’s-Sâbi‘ ilâ Hıtâmi’l-Karni’l-‘Âşir. Berlin Ktp./Wetzstein II, nr. 289.
• el-Gazzî, Necmüddîn Muhammed b. Muhammed ed-Dimaşkî. (1418/1997). el- Kevâkibü’s-Sâira bi-A‘yâni’l-Mieti’l-‘Âşira. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• el-Gazzî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahman. (1411/1990). Dîvânü’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• de Goeje, M.J. ve Houtsma, M.Th. (1888). Catalogus Codicum Arabicorum: Bib- liothecae Academiae Lugduno-Batavae. Leiden: E. J. Brill.
• el-Haskefî, Ahmed b. Muhammed el-Halebî. (1999). Müt‘atü’l-Ezhân mine’t- Temettu‘ bi’l-Ikrân. Beyrut: Dâr Sâdir.
• İbn Tolun, Şemsüddîn Muhammed b. Ali es-Sâlihî. (1348/1930). el-Fülkü’l- Meşhûn fî Ahvâli Muhammed b. Tûlûn. Dimaşk: Mektebetü’l-Kudsî.
• _______ . (1418/1998). Mufakehetü’l-Hallân fî Havâdisi’z-Zemân. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-‘Ilmiyye.
• İbn Receb, Abdurrahman b. Ahmed. (1425/2005). ez-Zeyl ‘alâ Tabakâti’l- Hanâbile. Riyad: Mektebetü’l-‘Abîkân.
• İbnü’l-‘İmâd, Şihâbüddîn Abdülhay b. Ahmed ed-Dimaşkî. (1406/1983). Şezerâtü’z-Zeheb fî Ahbâri Men Zeheb. Dimaşk ve Beyrut: Dâru-bni Kesîr.
• el-İskenderî, Ebu’l-Feth Muhammed el-Mizzî. (2005). el-Fusûlu’l-Müeyyide li’l- Vusûl ilâ Şerhi’l-Mukaddimeti’l-Cezeriyye. Cîze: Mektebetü Evlâdi’ş-Şeyh.
• _______ . (891/1486). İbtiğâü’l-Kurbe bi’l-Libâs ve’s-Suhbe. Leipzig Ktp., nr. 252.
• _______ . (893/1488). Keşfü’l-Beyân‘an Sıfâti’l-Hayavân. Fransa (Paris) Milli Ktp., nr. 4825.
• _______ . (906/1501). Keşfü’l-Beyân‘an Sıfâti’l-Hayavân. Millet/Feyzullah Efendi Ktp., nr. 1745 (c. 62).
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah. (1941). Keşfu’z-Zunûn. İstanbul: Maarif Mat- baası.
• el-Kettânî, Abdülhay b. Abdülkebîr. (1402/1982). Fihrisü’l-Fehâris ve’l-Esbât ve Mu‘cemü’l-Me‘âcim ve’l-Müselselât. Beyrut: Dâru’l-Garbi’l-İslâmî.
• MacGuckin, William, baron de Slane. (1883). Catalogue des Manuscrits Arabes: de la Bibliotheque Nationale. Paris: Imprimerie Nationale.
• el-Mâlih, Muhammed Riyâd. (1978). Fihrisü Mahtûtâti Dâri’l-Kütübi’z- Zâhiriyye: Kısmu’t-Tasavvuf, I. Dimaşk: Matba‘atü’l-Hıcâz.
• el-Ma‘lûf, İsa İskender. (1923, Şubat). “Zahâiru’l-Kasr fî Terâcimi Nübelâi’l- ‘Asr li’ş-Şeyh Ebu’l-Fadl Şemsiddîn Muhammed b. Ali el-Ma‘rûf bi’bni Tûlûn el-Hanefî es-Sâlihî ed-Dimaşkî”. Mecelletü’l-Mecma‘i’l-‘İlmiyyi’l-‘Arabî. 26 (Mücelled 3; Cüz 2), ss. 33-42.
• el-Mar‘aşlî, Yusuf Abdurrahman. (1423/2002). Mu‘cemü’l-Ma‘âcim ve’l- Meşyahât ve’l-Fehâris ve’l-Berâmic ve’l-Esbât. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• en-Nu‘aymî, Muhyiddîn Abdülkâdir. (1120/1708). el-‘Unvân fî Dabti Mevâlîdi ve Vefeyâti Ehli’z-Zemân. Leipzig Ktp., nr. 847.
• Rescher, Oskar. (1914) “Kütübhané-i-Feizijé (in der Näde der Fatih-Moschee) und ‘Asir Efendi I II. III (Nachtrag)”. Zeitschrift der Deutschen Morgenländischen Gesellschaft: ZDMG. LXVIII, ss. 377-391.
• es-Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahman. (1412/1992). ed-Dav’ü’l- Lâmi‘ li-Ehli’l-Karni’t-Tâsi‘. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• et-Tarîkî, Abdullah b. Muhammed. (1422/2001). Mu‘cemu Musannefâti’l- Hanâbile. Riyad: Yazar.
• Uluğhânî, Abdullah Muhammed b. Ömer el-Mekkî el-Âsafî. (1921). Zaferu’l- Vâlih bi Muzaffer ve Âlih. Londra: J. Murray.
• ez-Ziriklî, Hayruddîn. (2002). el-A‘lâm. Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn.