el-Buhârî’nin Haber-i Vâhid Savunusunda Kullandığı Âyetler Üzerine Bir İnceleme

Bu çalışmada, hadis koleksiyonları arasında en meşhur eserin müellifi olan el- Buhârî’nin haber-i vâhid savunusunda kullandığı âyetler ele alınacaktır. Haberi vâhidin dînî hükümlerde hucciyeti meselesi, hicrî birinci ve ikinci asırda farklı metodolojik eğilimlere mensup olan İslâm bilginleri arasında ciddî polemiklere konu olmuş bir meseledir. Bu polemiklerin netîcesi olan fikrî mîrası bugün kelâm kitaplarının epistemoloji bahislerinde ve fıkıh usûlü eserlerinin ‘ahbâr’ bölümlerinde görmek mümkündür. el-Buhârî de es-Sahîh’inde bir bâb açarak bu konuya yer vermiş ve haber-i vâhidin itikâdî değil de amelî konularda huccet olduğunu savunmuştur. O, bu savunusunda bazı âyetleri ve ağırlıklı olarak da hadisleri delil olarak kullanmıştır. Bu çalışmada el-Buhârî’nin haber-i vâhid savunusunda argüman olarak kullandığı âyetler ve bunların ilgili mevzûya delâlet yönleri üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler:

el-Buhârî, el-Câmiu’s-Sahîh, Kitâbu ahbâri’l-âhâd, haber-i

A Study On Quranic Verses Which Were Mentioned By Al-Bukhari In His Defence Of Al-Khabar Al-Vâhid

This essay is aiming to analyze al-Bukhari's making use of some verses and hadiths as proofs for defending the transmission of a single person/al-khabar al-vahid as a juridical argument in religious issues especially connected with practical ones not with faith. al-Bukhari have divided a chapter by the name of Kitabu ahbar al-ahad in his monumental work al-Jami’al-Sahîh and mentioned some Quranic verses and hadiths as proofs to prove transmission of a single person/al-khabar al-vahid as the evidence in practical/amali issues. In this paper we are going to dwell on those Quranic verses which were mentioned by al-Bukhari in his al-Jami’ al-Sahîh as proofs to prove that report of one person/al-khabar al-vahid is an argument in practical/amali issues.

Keywords:

al-Bukhari, al-Jami’ al-Sahîh, Kitâbu akhbâri’l-âhâd, al-khabar alvahid.,

PDF

___

Abdullah Aydınlı, Hadis Istılahları Sözlüğü, Timaş Yay., İstanbul, 1987.
Abdulkâdir Şener, “İmam Şâfiye Göre Haber-i Vâhid”, Uluslararası Birinci İslâm Araştırmaları Sempozyumu, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 1985, ss. 287-299.
Ahmet Yücel, Hadîs Istılahlarının Doğuşu ve Gelişimi, M.Ü.İ.F.Y., İstanbul, 1996.
Ali Osman Koçkuzu, Rivâyet İlimlerinde Haber-i Vâhitlerin İtikât ve Teşrî Yön- lerinden Değeri, D.İ.B.Y., Ankara, 1988.
Ali Toksarı, “Sahîhu’l-Buhârî’nin Bab Başlıklarının Özellikleri ve Değeri (Terâcimu Sahîhi’l-Buhârî), Büyük Türk-İslâm Bilgini Buhârî-Uluslararası Sempozyum, Kayseri, 1996, s. 109-125.
el-Âmidî, Seyfuddîn Ebu’l-Hasen Ali b. Ebî Ali b. Muhammed, el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, thk., İbrâhim el-Acûr, V. bsk., Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, Beyrût, 1426/2005.
el-Aynî, Bedruddîn Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed, Umdetu’l-kârî fî Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, trs., yy.
el-Basrî, Ebu’l-Huseyn, el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh, nşr., Halil Meys, Dâru’l- kutubi’l-ilmiyye, Beyrût, 1983.
el-Beğavî, Ebû Muhammed el-Huseyn b. Mes’ûd el-Ferrâ’, Tefsîru’l-Beğâvî – Meâlimu’t-tenzîl, thk., Hâlid Abdurrahmân el-Akk – Mervân Sevâr, Dâru’l-ma’rife, III. bsk., Beyrût, 1413/1992.
el-Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâil, Sahîhu’l-Buhârî, Çağrı Yay., İstanbul, 1413/1992.
el-Cevzî, Ebu’l-Ferec Cemâluddîn Abdurrahman b. Ali b. Muhammed el- Cevzî, Zâdu’l-mesîr fî ilmi’t-tefsîr, el-Mektebu’l-islâmî, IV. bsk., Beyrût, 1407/1987.
Ebû Hayân el-Endelûsî, Muhammed b. Yûsuf, el-Bahru’l-muhît fi’t-tefsîr, nşr., eş-Şeyh Zuhayr Cuayd, Dâru’l-fikr, Beyrût, 1412/1992.
Elmalılı Hamdi Yazır, Hak Dini Kur’an Dili, Eser Kitabevi, İstanbul , trs.
Enbiyâ Yıldırım, “Sahîhân Üzerine İcmâ Meselesi”, Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyât Fakültesi Dergisi, sayı: 2, Sivas, 1998, ss. 361-369.
el-Ğazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed, el-Mustasfâ min ilmi’l- usûl, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, I. bsk., Beyrût, 1418/1997.
H. Yunus Apaydın, “Hanefî Hukukçuların Hadis Karşısındaki Tavırlarının Bir Göstergesi Olarak Ma’nevî İnkıtâ’ Anlayışı”, EÜİFD, sy.: 8, Kayseri 1992, s. 159-193.
Hüseyin Hansu, Mu’tezile ve Hadis, Kitâbiyât yay., Ankara 2004, s. 127.
İbn Akîl, Ebu’l-Vefâ Ali b. Akîl b. Muhammed, el-Vâdıh fî usûli’l-fıkh, thk., Abdullah b. Abdilmuhsin et-Turkî, I. bsk., Beyrut, 1420/1999.
İbn Hacer, Şihâbuddîn Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali b. Hacer el-Askalânî, Fethu’l- bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî, nşr., Abdulaziz b. Abdillah b. Bâz, Dâru’l- fikr, Beyrut, 1420/2000.
-----------, Hedyu’s-sârî mukaddimetu Fethi’l-bârî bi-şerhi Sahîhi’l-Buhârî, nşr., Abdulaziz b. Abdillah b. Bâz, Dâru’l-fikr, I. bsk., 1425/2005.
İbnu’l-Murtazâ, Ahmed b. Yahyâ, Minhâcu’l-vusûl ilâ mi’yâri’l-ukûl fî ilmi’l- usûl, thk., Ahmed Ali Mutahhir el-Mâhızî, Dâru’l-hikmeti’l-yemâniyye, I. bsk., San’â, 1412/1992.
Kadı Ebû Ya’lâ, Muhammed b. Huseyn el-Ferrâ el-Bağdâdî el-Hanbelî; el- Udde fî usûli’l-fıkh, yay., Ahmed b. Ali b. Seyr el-Mubârakî, III. bsk., Riyad, 1414/1993.
Kâmil Çakın, “Buhârî’nin Mürcie ile İmam Konusunda Tartışması", AÜİFD, Ankara, 1992.
-----------, “Buhârî’nin Otoritesini Kazanma Süreci”, İslâmî Araştırmalar – Hadis/Sünnet Özel Sayısı-, cilt: 10, sayı: 1-2-3, 1997, ss. 100-109.
el-Kastallânî, Ebu’l-Abbâs Şihâbuddîn Ahmed b. Muhammed b. Ebî Bekr, İrşâdu’s-Sârî li-Şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Dâru’l-fikr, I. bsk., Beyrût, 1420/1990.
el-Kelvezânî, Ebu’l-Hattâb Mahfûz b. Ahmed b. el-Hasen; et-Temhîd fî usûli’l- fıkh, thk., Muhammed b. Ali b. İbrâhîm, I. bsk., S. Arabistan, 1406/1985.
Kemal Sandıkçı, Sahîh-i Buhârî Üzerine Yapılan Çalışmalar, D.İ.B.Y., Ankara, 1991.
el-Kirmânî, Ebû Abdillah Şemsuddîn Muhammed b. Yûsuf b. Ali, el- Kevâkibu’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî, Dâru ihyâi’t-turâsi’l-arabî, II. bsk., Beyrut, 1401/1981.
el-Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, en-Nuket ve’l- uyûn - Tefsîru’l-Mâverdî, thk., es-Seyyid Abdulmaksûd b. Abdirrahîm, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, I. bsk., Beyrût, 1412/1992.
Mehmet Hayri Kırbaşoğlu, “İmam Şâfiî’nin Risâle’sinin Hadis İlmindeki Etki- leri” İslâmî Araştırmalar –Hadis/Sünnet Özel Sayısı-, cilt: 10, sayı: 1-2-3, 1997, ss. 87-99.
Mehmed Said Hatiboğlu, “Müslüman Âlimlerin Buhârî ve Müslim’e Yönelik Eleştirileri”, İslâmî Araştırmalar –Hadis/Sünnet Özel Sayısı-, cilt: 10, sa- yı: 1-2-3, 1997, ss. 1-14.
Mehmed Sofuoğlu, Sahîh-i Buhârî ve Tercemesi, Ötüken Yay., İstanbul, 1997.
Mehmet Yaşar Kandemir, “Sahîhayn’e Yönelik Tenkitlerin Değeri”, Sünnet’in Dindeki Yeri, Ensar Neşriyat, 1997, içerisinde, ss. 334-391.
Muhammed Ebû Zehra, İslâm Hukûku Metodolojisi, çev., Abdulkadir Şener, Fecr Yay., V. bsk., Ankara, 1990.
Mustafa Ertürk - Yusuf Şevki Yavuz –H. Yunus Apaydın, “Haber-i Vâhid” mad., DİA, XIV, 349-363.
Mustafa Ertürk, “İmâm Buhârî’nin Siyâset Anlayışı: Yöneten-Yönetilen İlişki- si” Marife, yıl: 1, sayı: 1, 2001, ss. 7-31.
Mücteba Uğur, Hadis İlimleri Edebiyatı, T.D.V.Y., Ankara, 1996.
Ömer Özpınar, Hadîs Edebiyatının Oluşumu, Ankara Okulu Yay., Ankara, 2005.
er-Râğıb el-Isfahânî, Mufredâtu elfâzı’l-Kur’ân, Dâru’n-neşr, Dımeşk, trs.
Ramazan Özmen, Hanbelî Mezhebi Fıkıh Usûlcülerinin Hadis/Sünnet Metodo- lojisi, AÜSBE, Ankara, 2004, (Basılmamış Doktora Tezi, Danışman: Prof. Dr. M. Hayri KIRBAŞOĞLU).
er-Râzî, Fahruddîn Muhammed b. Ömer b. el-Huseyn, el-Mahsûl fî ilmi usûli’l-fıkh, thk., Tâhâ Câbir Feyyâz el-Alvânî, II. bsk., Muessesetu’r- risâle, Beyrût, 1412/1992.
Rudi Paret, Kur’an Üzerine Makâleler, derleme ve çeviri: Ömer Özsoy, Bilgi Vakfı Yay., Ankara, 1995.
Salahattin Polat, “Buhârî’nin Sahih’ine Yapılan Bazı Tenkidlerin Değerlen- dirmesi” Hadis Araştırmaları –Târih, Usûl, Tenkid, Yorum- içerisinde, İn- san Yay., İstanbul, trs., ss. 91-108.
es-Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl, Usûlu's-Serahsî, thk., Ebu'l-Vefâ el-Afğânî, nşr., Lecnetu ihyâi'l-meârifi'n-nu'mâniyye, Haydarâbâd-Dekkân/Hindistan, trs. (Bu yayından ofset yoluyla basılan Dâru’l-ma’rife, Beyrût, trs. nüshâsı).
eş-Şâfiî, Muhammed b. İdrîs, er-Risâle, thk., Ahmed Muhammed Şâkir, Kâhire, 1358/1939.
-----------, Cimâu’l-ilm, (el-Ümm içerisinde), Sünnet Müdafaası adı altında not- lar ilâve ederek Türkçe’ye çev., İshak Emin Aktepe, Polen yay., İstanbul, 2007.
et-Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân fî te’vîli’l-Kur’ân, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, I. bsk., yy., 1412/1992.
Talat Koçyiğit, Hadis Istılahları, A.Ü.İ.F.Y., II. bsk., Ankara, 1985.
ez-Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullâh Mahmûd b. Umar b. Muhammed, el- Keşşâf an haqâiqi ğavâmıdı’t-tenzîl ve uyûni’l-eqâvîl fî vucûhi’t-te’vîl, nşr., Muhammed Abdusselâm Şâhîn, Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, I. bsk., Beyrût, 1415/1995.