Ön-tür kuramı çerçevesinde Türkçede anlamsal ulamların incelenmesi

Roschun ön-tür kuram ı, uzun çağlar boyunca kabul gömüş olan Aristocu görüşe tepki olarak doğmuş bir zihin tabanlı ulamlaş tırma kuram ıdır. Rosch, Aristocu görüşün tersine, ulam ın içi yapısının homojen olmadığını, bir ön-tür (prototype) ile birlikte iyi ve kötü üyelerden oluştuğunu iddia etmiştir. Kurama göre, ulam sınırlar ı kesin de ğildir ve geçiş bölgeleri içerir ki bu ulam ın daima yeni üyelere aç ık olduğu anlam ına gelir. Ulamda ön-tür olarak da adlandır ılan bir en tipik üye ve kademeli olarak ulam ı temsil niteliği azalan çevresel üyeler vardır. Ön-türler bazı zihinsel ayrıcalıklara sahipti; Birer zihinsel referans noktalarıdırlar. En kolay hatırlanabilen üyelerdir. Ön-tür ler, çocukların anadillerini edinirlerken ilk öğrendikleri kavramlaştırma düzeyi olan temel düzey kavramlardır aynı zamanda.Araştırmanın deneysel bölümünde yürütülen sormacada, çocuk, genç ve yetişkinlerden oluş an 210 denekten, 22 somut ve soyut ulam içeriği için 7 tipik üye yazmalar ı istenmiştir. Sonuçlar, çalışmanın örneklemi ile sınırlı olmakla birlikte, Türkçede anlamsal ulamların belirli ön-türler etrafında yapılandığını göstermiş tir. Ancak, soyut ve somut ulamlar arasında e ğilimler aç ısından bazı farklılıklar tespit edilmiştir.

Analysis of Semantic categories in Turkish according to prototype theory

Roschs prototype theory is a cognition-based categorization theory which was born as a reaction to Aristotelian view of categorization which has been acknowledged for centuries. Contrary to the Aristotelian view, Rosch claimed that internal structure of a category is not homogeneous, i.e. it has a prototype, good and bad members. Category boundaries are not clear cut and they have transition zones which means that the category is always open to new members. There are a typical member named as prototype in the center and other peripheral members ranking in a hierarchical order, steadily having less representative attributes. Prototypes have some privileges; they are the cognitive reference points, they are easily retrieved and they belong to the basic level category, which children learn first while acquiring their mother tongue. In the experimental part of the research, a group of 210 subjects formed by children, teenagers and adults have been asked for to write down seven typical examples under 22 concrete and abstract category names. The results, within the scope of the research, showed that, the semantic categories in Turkish are formed around prototypes. However, some differences between abstract and concrete categories have been detected.

PDF

___

AITCHISON, J.(2003) Words in the Mind.: An Introduction to the Mental Lexicon. Third edition.Oxford Blackwell Publishing:
AKMAJIAN ve diğ.(2001) Linguistics.Cambridge:MIT Press
CÜCELO ĞLU, D.(2009) İnsan ve Davranışı. İ stanbul: Remzi Kitabevi
ÇENGELC İ , N. B. (1996) Geli şimsel Olarak Kavram ve Kategori Yapılar ının İncelenmesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ege Üniversitesi SBE, İ zmir.
GÖKMEN, S. (2005) 2;5-4;0 Yas Aralığındaki Çocuklar ın Kavram Alanlar ı Açıs ından Sözcüksel Edinim Düzeyleri Dilbilim İncelemeleri (ed. İ clâl Ergenç, Selçuk İssever, Seda Gökmen, Özgür Aydın) 154-171.Ankara: Doğan Yayıncılı k.
____________(2010) Anlamsal ve Algısal Ulamları n Türkçedeki Prototipleri 24.Ulusal Dilbilim Kurultayı . Ankara: ODTÜ
HEIDER, E.R.(1971) Focal Color areas and the development of color names Developmental Psychology. 4, 447-55
___________(1972) Universals in Color Naming and Memory Journal of Experimental Psychology. 93, 10-20
LÖBNER, S.(2002) Understanding Semantics, New York: Oxford University Presss Inc
ROSCH, E. (1973). On the internal structure of perceptual and semantic Categories : T.E. Morre (Ed.) Cognitive development and acqusition of language (111-141) New York :Academic Press
SAEED, J.I. (2005) Semantics. Second Edition,UK: Blackwell Publishing
SEFERO ĞLU, G.(1999) Prorotip Kuramı Çerçevesinde Bir Araşt ırma: Dilbilim Araştırmalar ı 1999 (Haz. Doğan Aksan), İ stanbul: Simurg Yayınevi
UNGERER,F. ve SCHMID,H.J.(2006) An Introduction to Cognitive Linguistics. Second Edition: Pearson Longman