SURİYE’DE YENİ BİR HOYBUN HAREKETİ VE İTALYA FAKTÖRÜ (1935-1939)

Ermeni-Kürt ittifakı, kendi dinamiklerinin dışında Suriye’de çıkarları olan devletlerin güdümünde bir seyir takipeder. Bu ittifakın ortaya çıkışında iki toplumun hedeflerine müstakil olarak ulaşamayacağı gerçekliği etkili olur. Şeyh Saidisyanının başarısızlığı Kürt komitecilerini zorunlu olarak Anadolu’nun dışında Suriye-Lübnan coğrafyasına yöneltir.Suriye’deki İngiltere ve sonrasında coğrafyanın avantajlarını kullanarak Fransa’nın güdümünde gelişen bu hareket, Ağrıisyanının bastırılmasıyla eski gücünden uzaklaşır. 1935’lerde yeniden filizlenmeye başlayan bu hareket İngiltere veFransa’dan ziyade İtalya eksenli bir harekete dönüşür. İtalya’nın zihninde Habeşistan konusunun önemli bir yer işgaletmesi, ittifakın dinamizmini ve geleceğini etkiler. II. Hoybun dönemi olarak adlandırdığımız bu oluşumda Ermenifaktörünün daha belirgin ve daha başat bir rol aldığı görülür. Bu dönemde ittifak içerisinde yer alan Kürtlerin federasyonile bağımsızlık arasında ikilemde kalmaları hareketin belli bir olgunluğa erişmesini engeller. Birinci dönemde olduğu gibiSason isyanının başarısızlığından sonra II. Hoybun hareketinin de eski gücünden/etkisinden uzaklaştığı görülür. Ermeni veKürt toplumunun kendilerine özgü gelenek, kültür, siyasi duruş ve karakterleri oluşumun suni bir yapıya bürünmesine yolaçar.

A NEW HOYBUN MOVEMENT IN SYRIA AND THE ITALY FACTOR (1935-1939)

The Armenian-Kurdish alliance follows a course led by states that have interests in Syria outside of their own dynamics. In the emergence of this alliance, the reality that the two communities cannot achieve their goals individually will be effective. The failure of the Sheikh Said rebellion obliges Kurdish committee members to Syria-Lebanon geography outside Anatolia. This movement, which was developed under the guidance of France by using the advantages of the UK and then the geography in Syria, moves away from its former power with the suppression of the Ağrı revolt. This movement, which started to sprout in 1935, turns into an Italian-based movement rather than Britain and France. The fact that the issue of Abyssinia occupies an important place in the mind of Italy affects the dynamism and future of the alliance. It is seen that the Armenian factor played a more prominent and more dominant role in this formation, which we call the period of II. Hoybun. The fact that the Kurds in the alliance were in a dilemma between the federation and independence during this period prevented the movement from reaching a certain level of maturity. As in the first period, after the failure of the Sason rebellion, it was seen that the movement of the II. Hoybun had moved away from its former power / influence. The unique traditions, culture, political stances and characters of the Armenian and Kurdish society lead to the formation of an artificial structure.

PDF

___

Cumhurbaşkanlığı Arşivi
Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi
BCA.490.01/604.92.5.
BCA.490.01/607.103.9.
BCA.030.10/110.740.17.
BCA.030.10/113.773.19.
BCA.030.10/115.803.5.
BCA.030.10/113.77.4
BCA.030.10/115.799.15
İngiliz Dışişleri Bakanlığı Arşivi (FO.195/2458)
I. Muhalifler II.Hoybun Nizamnamesi (1928), Ankara.
Taşnak-Hoybun (1931), Kahire.
Akşam
Cumhuriyet
Kurun
Son Posta
Tan
Alakom, Rohat (1998), Hoybun Örgütü ve Ağrı Ayaklanması, Avesta Yayınları, İstanbul.
Bedirhan, Celadet Ali (1995), Günlük Notlar 1922-1925, Haz: Malmisanij, Stockholm.
Bedirhan, Süreyya (1992), Kürt Davası ve Hoybun, Med Yayınları, İstanbul.
Bingöl, Sedat, (1994) Yüzellilikler Meselesi, Hacetepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
Cegerxwin (2003), Hayat Hikayem, Çev: Gazi Fincan, Evrensel Yayınlar, İstanbul.
Çakmak, Zafer (2008), “Hoybun Cemiyeti Kuruluşu ve Teşkilatlanması”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Cilt: V, Sayı:2, s.27-61.
Çay, Abdulhaluk (1994), Her Yönüyle Kürt Dosyası, İstanbul.
Ekrem Cemil Paşa (1991), Muhtasar Hayatım, Brüksel.
Garo, Sasuni (1992), Kürt Ulusal Hareketleri ve 15. YY’dan Günümüze Ermeni-Kürt İlişkileri, Med Yayınları, İstanbul.
Gökcan, Özkan (2018), “Suriye’nin Kürt Meselesinin Tarihsel Seyri (1946-2011)”, Türkiye Ortadoğu Çalışmaları Dergisi, Cilt 5, Sayı:2, 159-189
Göktaş, Hıdır (1991), Kürtler İsyan-Tenkil I, Alan Yayıncılık, İstanbul.
Halıcı, Şaduman, (1998), Yüzellilikler, Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
İhsan Nuri Paşa (1992), Ağrı Dağı İsyanı, Med Yayıncılık, İstanbul.
Karabekir, Kazım (2004), Kürt Meselesi, Yayına Hazırlayan: Faruk Özergin, Emre Yayınları, İstanbul,
Karay, Refik Halid (2015), Minelbab İlelmihrab, İnkılap Yayınları, İstanbul.
M. Nuri Dersimi (1992), Hatıratım, Haz: Mehmet Bayrak, Özge Yayınları, Ankara.
Martin Van Bruinessen (1993), Kürdistan Üzerine Yazılar, İletişim Yayınları, İstanbul.
Öztürk, Saygı (2012), İsmet Paşa’nın Kürt Raporu, Doğan Kitap, İstanbul.
Sarınay, Yusuf (Mart 1998), “Hoybun Cemiyeti ve Türkiye’ye Karşı Faaliyetleri”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XIV/ 40, s.207-244.
Selim, Yavuz (Editör) (2005), Taşnak–Hoybun, İleri Yayıncılık, İstanbul.
Süslü, Azmi (Nisan 1993), “Rum-Ermeni-Hoybun İşbirliği ve Anadolu’daki Toplu Mezarlar”, Belleten, Cilt LVII, Sayı:218, TTK, Ankara, s.241-249.
Varlık, M. Bülent (Haz) (2010), Umumi Müfettişler Konferansında Görüşülen ve Dahiliye Vekaletini İlgilendiren İşlere Dair Toplantı Zabıtları ile Rapor ve Hülasası, Dipnot Yayınları, Ankara.
Yayman, Hüseyin (2011), Şark Meselesinden Demokratik Açılıma Türkiye’nin Kürt Sorunu Hafızası, Seta Yayınları, Ankara.
Yeğen, Mesut (2011), İngiliz Belgelerinde Kürdistan, Dipnot Yayınları, Ankara.