BAKARA SURESI 106. AYET BAĞLAMINDA NESH-NES’ İLİŞKİSİ

Bir problematik (mes’ele) olarak usul ilminde incelenen nesih teorisinin kullandığı ayetlerden belki de ilki olan Bakara suresi 106. ayet neshin mevcudiyeti, gerçekleşme şekli ve çeşitlerinin formüle edilmesinde bir şablon görevi üstlenmektedir. Bu çalışma Bakara suresi 106. ayette geçen ve nesih teorisi açısından temel iki kavram olan nesh ve nes’i -mütevatir kıraatlar bağlamında- bu kelimeler üzerinde bulunan farklı kıraatları esas alarak incelemektedir. Özellikle son dönem tefsir akademisyenleri nezdinde yaygın hale gelen Kur’an’da neshin varlığı/yokluğu gibi bir tartışmayı gündemine almayan çalışmamız, konuyu usul ilminin verileri çerçevesinde ele almakta ve nesh-nes’ kavramları arasında bir ayırıma giderek nes’ kavramı altında değerlendirilebilecek unsurların nesh’ten soyutlanması noktasında tespitler yapmayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler:

Nesh, nes’, usul, ahkam, tehir, illet

The Relation of Naskh and Nas' in The Context of 106th Verse of Al-Baqarah Surah

The 106th verse of Baqarah surah, that is maybe the first verses for naskh theory in the Usul/methodology, has undertaken a paternal role about the existence of naskh and, the formulation of naskh’s kinds and its form of realization. This article has dealt with the naskh and nas’ as two basic concepts in the context of different mutawater readings of Quran/Qraah. The article disregards that the discussion about there is naskh in Quran or not as a popular theme by the side of interpreters/Mufassers of Quran. Despite of that, the article evaluates this issue in the frame of the data of Usul/methodology and aims to indicate that there is a distinction between naskh and nas’. Therefore, it aims to some determinations about isolating elements, which are evaluated under the nas’ concepts, from naskh.

Keywords:

Naskh, Nas’, Usul/methodology, Ahkam, Postponement, ‘illat,

PDF

___

Altundağ, Mustafa, “Kur’an’da Neshi Kabul Etmeyenlerin Gerekçelerine Tah-‐‑ lilî Bir Yaklaşım”, Kur’an ve Tefsir Araştırmaları III, İstanbul, Ensar Neşriyat, 2002.
Alûsî, Ebu’l-‐‑Fadl Şihabüddin es-‐‑Seyyid Mahmud, Ruhu’l-‐‑Meânî, Beyrut, Daru İhyâi’t-‐‑Türâsi’l-‐‑Arabî, t.y.
Âmidî, Ebü'ʹl-‐‑Hasan Seyfeddin Ali b. Muhammed b. Salim, el-‐‑İhkam fî usuli'ʹl-‐‑ahkâm, Riyad, Darü’s-‐‑Samiî, 2003.
Bağdadî, Ebu Mansur Abdülkahir, en-‐‑Nasih ve’l-‐‑Mensuh, thk. Hilmi Ka-‐‑ mil Esad Abdülhadi, Amman, Darü’l-‐‑Advâ, t.y.
Bakkal, Ali, “Kur’an’da Mensuh Ayetlerin Sayısı” Harran Üniversitesi İla-‐‑ hiyat Fakültesi Dergisi No:3, Şanlıurfa, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi Yayınları, 1996.
Begavî, Ebu Muhammed el-‐‑Huseyn b. Mesud el-‐‑Ferra, Meâlimü’t-‐‑Tenzil, thk. Halid Abdurrahman el-‐‑Ak, Mervan Sivar, Beyrut, Dârü'ʹl-‐‑Ma'ʹrife, 1992.
Bikâî, Ebü'ʹl-‐‑Hasan Burhaneddin İbrâhim b. Ömer b. Hasan, Nazmü'ʹd-‐‑ dürer fî (min) tenasübi'ʹl-‐‑ay[ati] ve'ʹs-‐‑süver, Kahire, Daru’l-‐‑Kitabi’l-‐‑İslami, t.y.
Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî, Ahkâmü'ʹl-‐‑Kur'ʹân, thr. Abdüsselam Muhammed Ali Şahin, Beyrut, Darü’l-‐‑Kütübi’l-‐‑İlmiyye, 1994.
……………Usulü’l-‐‑fıkh = Fusul fi’l-‐‑usul, dirase ve tahkik Uceyl Casim en-‐‑ Neşemi, Kuveyt: Vizaretü’l-‐‑Evkaf ve’ş-‐‑Şuuni’l-‐‑İslamiyye, 1994.
Cüveynî, İmâmü'ʹl-‐‑Haremeyn Ebü'ʹl-‐‑Meâlî Rüknüddîn Abdülmelik b. Abdullâh b. Yûsuf, el-‐‑Burhân fî usûli'ʹl-‐‑fıkh, thk. Abdülazim ed-‐‑Dib, Devha [Do-‐‑ ha], Câmiatu Katar, 1978.
Dânî, Ebu Amr Osman b. Said, et-‐‑Teysir fi’l-‐‑Kırââti’s-‐‑Seb’, Beyrut, Dârü’l-‐‑ Kütübi’l-‐‑İlmiyye, 1996.
Dihlevî, Mahmûd b. Muhammed, İfadatü’l-‐‑envar fî idaeti usuli’l-‐‑Menar, thk. Hâlid Muhammed Abdülvahid Hanefi, Riyad, Mektebetü’r-‐‑Rüşd, 2005.
Ebu Ali el-‐‑Farisî, Ebu Ali el-‐‑Hasen b. Abdülgafur, el-‐‑Hucce li’l-‐‑Kurrai’s-‐‑ Seb’a, thk. Bedreddin Kahveci, Beyrut, Darü’l-‐‑Me’mun li’t-‐‑Türâs, 1984.
Ebû Hayyan el-‐‑Endelüsî, Esirüddin Muhammed b. Yusuf Ceyyani, el-‐‑ Bahru’l-‐‑muhit, thk. Adil Ahmed Abdülmevcud Ali Muhammed Muavvid, Bey-‐‑ rut, Daru’l-‐‑Kütübi’l-‐‑İlmiyye, 1993.
Fahreddin er-‐‑Râzî, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fah-‐‑ reddin, el-‐‑Mahsul fî ilmi usuli'ʹl-‐‑fıkh, thk. Taha Cabir [Feyyaz] Alvani, Beyrut, Müessesetü'ʹr-‐‑Risâle, 1992.
………..et-‐‑Tefsirü'ʹl-‐‑kebir=Mefatihü'ʹl-‐‑gayb,Beyrut, Dâru’l-‐‑Fikr, 1981.
Gazâlî, Ebû Hamid Huccetülislam Muhammed b. Muhammed, el-‐‑ Müstesfa min ilmi'ʹl-‐‑usul, dirase ve tahkik Hamza b. Züheyr Hafız, Cidde, eş-‐‑ Şeriketü’l-‐‑Medineti’l-‐‑Münevvere li’t-‐‑Tıbaa ve’n-‐‑Neşr, t.y.
Halil b. Ahmed, Ebû Abdurrahman Halil b. Ahmed b.Amr Ferahidi, Kitâbi'ʹl-‐‑ayn, thk. Abdülhamid Hendâvî, Beyrut, Darü’l-‐‑Kütübi’l-‐‑İlmiyye, 2003.
Harbî, Abdülaziz b. Ali b. Ali, Tevcîhü Müşkili’l-‐‑Kırâât el-‐‑Aşriyye el-‐‑ Ferşiyye lügaten ve tefsiran ve i’raben, Mekke, y.y, 1997.
Hayyâtî, Muhammâdî b. Abdüsselam, Türâsü Ebi’l-‐‑Hasan el-‐‑Harrâlî el-‐‑ Merâkeşî, y.y, Metâbiu’n-‐‑Necah el-‐‑Cedide, 1995.
Hemezânî, Ebu’l-‐‑Ala el-‐‑Hasen b. Ahmed b. El-‐‑Hasen, Gâyetü’l-‐‑İhtisar fi Kırââti’l-‐‑Aşerati eimmeti’l-‐‑emsar, Tanta, Darü’s-‐‑Sahabe, 2006. Hibetullah b. Selame, Ebü'ʹl-‐‑Kâsım Hibetullah b. Selame b. Nasr, en-‐‑Nasih ve'ʹl-‐‑mensuh, Mısır, Mektebetü ve Matbaatü Mustafa el-‐‑Bâbî el-‐‑Halebî ve Evla-‐‑ düh, 1967.
İbn Atıyye, Ebu Muhammed Abdülhak İbn Galbun el-‐‑Endülüsî, el-‐‑ Muharrerü’l-‐‑Veciz fi Tefsiri’l-‐‑Kitabi’l-‐‑Aziz, thk Abdüsselam Abdüşşâfi Muham-‐‑ med, Beyrut, Darü’l-‐‑Kütübi’l-‐‑İlmiyye, 2001.
İbn Ebû Meryem, Ebû Abdullah Nasr b. Ali b.Muhammed, eş-‐‑Şirazi el-‐‑ Müdah fî vücuhi'ʹl-‐‑kıraa ve ileliha, thk. Ömer Hamdân Kübeysi, Cidde, y.y, 1993.
İbn Cevzî, Ebu’l-‐‑Ferec Cemalüddin Abdurrahman b. Ali b. Muhammed, Nevasihü'ʹl-‐‑Kur'ʹân, thk. ve drs. Muhammed Eşref Ali el-‐‑Melbâri, Medine, Vizare-‐‑ tü’t-‐‑Ta’limi’l-‐‑Âlî, 2003.
………… ..Zâdü’l-‐‑mesir fi ilmi’t-‐‑tefsir, Beyrut, el-‐‑Mektebü’l-‐‑İslamî, 1987.
İbn Cezerî, Ebu’l-‐‑Hayr Muhammed b. Muhammed ed-‐‑Dimeşkî, en-‐‑Neşr fi’l-‐‑Kırââti’l-‐‑Aşr, Beyrut, Darü’l-‐‑Kütübi’l-‐‑İlmiyye, t.y.
İbn Cinni, Ebü'ʹl-‐‑Feth Osman b. Cinni el-‐‑Mevsıli, el-‐‑Muhteseb: fî tebyini vü-‐‑ cuhi şevazi'ʹl-‐‑kıraa ve'ʹl-‐‑izahi anha, thk. Ali en-‐‑Necdi Nasıf, Abdülhalim en-‐‑Neccâr, Abdülfettah İsmail Şibli, yay. haz. Muhammed Beşir el-‐‑İdilbi, İstanbul, Sezgin Neşriyat, 1986.
İbn Faris, Ebü'ʹl-‐‑Hüseyin Ahmed b. Faris b. Zekeriyyâ, Mu'ʹcemu mekayi-‐‑ si'ʹl-‐‑luga, thk. Abdüsselam Muhammed Harun, Beyrut, Darü’l-‐‑Fikr, t.y.
İbn Galbûn, Ebu’l-‐‑Hasan Tahir b. Abdülmünim, et-‐‑Tezkira fi’l-‐‑Kırââti’s-‐‑ Semân, thk. Eymen Rüşdi Süveyd, Dimeşk, Darü’l-‐‑Gavsâni li’d-‐‑Dirasâti’l-‐‑ Kur’aniyye, 2009.
İbn Haleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed b. Haleveyh, el-‐‑Hucce fi’l-‐‑Kırââti’s-‐‑Seb’, thk. Abdülâl Salim Mekrem, Beyrut, Darü’ş-‐‑Şuruk, 1979.
İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Saîd ez-‐‑Zahiri, el-‐‑İhkam fî usuli'ʹl-‐‑ahkâm, thk. Ahmed Muhammed Şakir, Beyrut, Menşüratü Dâri’l-‐‑Âfâk el-‐‑ Cedide, t.y.
……………en-‐‑Nasih ve'ʹl-‐‑mensuh fi'ʹl-‐‑Kur'ʹâni'ʹl-‐‑kerim, thk. Abdülgaffar Sü-‐‑ leyman Bündari, Beyrut, Dârü'ʹl-‐‑Kütübi'ʹl-‐‑İlmiyye, 1986.
İbn Kesir, Ebü’l-‐‑Fida İsmail b. Ömer, Tefsiru’l-‐‑Kur’ani’l-‐‑Azîm, Beyrut, Dar-‐‑u Sâdir, 2004.
İbn Manzur, Ebü'ʹl-‐‑Fazl Muhammed b. Mükerrem b. Ali el-‐‑Ensârî, Lisa-‐‑ nü'ʹl-‐‑Arab,“n-‐‑s-‐‑h maddesi”, Beyrut, Dâru Sadır, t.y.
İbn Teymiyye, Ebü’l-‐‑Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Abdülhalim, Mec-‐‑ muatü’l-‐‑fetava, cem ve tertip: Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım, Suud, y.y, 1962.
İbn Zencele, Ebu Zür’a Abdurrahman b. Muhammed, Huccetü’l-‐‑Kırâât, thk. Saîd el-‐‑Efgânî, Beyrut, Müessesetü’r-‐‑Risale, 1997.
İcî, Ebü'ʹl -‐‑Fazl Adudüddin Abdurrahman b. Ahmed b. Abdülgaffar, Şer-‐‑ hü’l-‐‑Adud ala muhtasari’l-‐‑münteha’l-‐‑usuli = Şerhu Muhtasari’l-‐‑Münteha, thk. Fadi Nasıf, Tarık Yahyâ, Beyrut, Dârü’l-‐‑Kütübi’l-‐‑İlmiyye, 2000.
İsnevî, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdürrahim b. el-‐‑Hasan, Nihaye-‐‑ tü'ʹs-‐‑sul fî şerhi Minhaci'ʹl-‐‑vüsul, thk. Muhammed Buhayt el-‐‑Mutîî, Beyrut, Âle-‐‑ mü'ʹl-‐‑Kütüb, t.y.
Kara, İsmail, Bir Felsefe Dili Kurmak, İstanbul, Dergah Yayınları, 2001.
Karâfî, Ebü'ʹl-‐‑Abbas Şehabeddin Ahmed b. İdris b. Abdürrahim, Şerhu Tenkihi'ʹl-‐‑fusul, Beyrut, Darü’l-‐‑Fikr, 2004.
Katade b. Diame, Ebü'ʹl-‐‑Hattab es-‐‑Sedûsî, en-‐‑Nasih ve'ʹl-‐‑mensuh fî kitâbilla-‐‑ hi teala, thk. Hâtim Sâlih ed-‐‑Dâmin, Beyrut, Müessesetü'ʹr-‐‑Risâle, 1985.
Kâtib Çelebi, Hacı Halife Mustafa b. Abdullah, Keşfü’z-‐‑zünun an esa-‐‑ mi’u’l-‐‑ kütüb ve’l-‐‑ fünun, haz. M. Şerefettin Yaltkaya, Kilisli Rifat Bilge, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı, 1971.
Kurtubî, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed, el-‐‑Cami’ li Ahkami’l-‐‑ Kur’an, Beyrut, Darü İhyai’t-‐‑Türasi’l-‐‑Arabî, 1985.
Matrudî, Abdurrahman b. İbrahim, en-‐‑Nesh fi’l-‐‑Kurani’l-‐‑Azîm, Riyad, Metâbiu Camiati’l-‐‑Melik Suud, 1993.
Merdavî, Ebü'ʹl-‐‑Hasan Alaeddin Ali b. Süleyman b. Ahmed, et-‐‑Tahbir şer-‐‑ hu’t-‐‑Tahrir fî usuli’l-‐‑fıkhi’l-‐‑Hanbelî, dirase ve tahkik Abdurrahman b. Abdullah el-‐‑Cibrin, Riyad, Mektebetü’r-‐‑Rüşd, 2000.
Mekkî, Ebû Muhammed b. Hammus b. Muhammed Mekkî b. Ebû Talib, el-‐‑Hidaye ila büluğu’n-‐‑nihaye, İmarât, Külliyetü’d-‐‑Dirâsâti’l-‐‑Ulyâ ve’l-‐‑Bahs el-‐‑ İlmî, 2008.
……….. el-‐‑İzah li-‐‑nasihi'ʹl-‐‑Kur'ʹân ve mensuhih, thk. Ahmed Hasan Ferhat, Cidde, Dârü'ʹl-‐‑Menar, 1986.
…………el-‐‑Keşf an Vücuhi’l-‐‑Kırââti’s-‐‑Seb’ ve İlelühâ ve Hıcecühâ, thk. Mu-‐‑ hiddin Ramazan, Dimeşk, Matbuatü Mucemmai’l-‐‑Lügatü’l-‐‑Arabiyye, 1974.
Mustafa Zeyd, en-‐‑Nesh fi'ʹl-‐‑Kur'ʹâni'ʹl-‐‑Kerim: dirase teşriiyye, tarihiyye, nak-‐‑ diyye, Kahire, Darü’l-‐‑Yüsr, 2011.
Nadiye Şerif, en-‐‑Nesh fi Dirâseti’l-‐‑Usuliyyîn, Beyrut, Müessesetü’r-‐‑Risale, 1985.
Nehhas, Ebû Cafer Ahmed b. Muhammed b. İsmail el-‐‑Muradi, en-‐‑Nasih ve'ʹl-‐‑mensuh fî kitâbillahi azza ve celle ve ihtilafi’l-‐‑ulemai fî zalik, thk. Süleyman b. İbrâhim b. Abdullah el-‐‑Lahim, Beyrut, Müessesetü'ʹr-‐‑Risâle, 1991.
Özdeş, Talip, “Vahiy Olgu İlişkisi Açısından Nesh’e Getirilen Yorumlara Eleş-‐‑ tirel Bir Yaklaşım”, İslâmî Araştırmalar Dergisi sayı:1, Ankara, 2001.
Sâbir Hasen, Muhammed Ebu Süleyman, Mevridü’z-‐‑Zam’ân fi Ulumi’l-‐‑ Kur’an, Bombay, Darü’s-‐‑Selefiyye, 1984.
Serahsî, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl, Usulü'ʹs-‐‑ Serahsi, thk. Ebü'ʹl-‐‑Vefâ el-‐‑Efganî, Beyrut, Dârü'ʹl-‐‑Kütübi’l-‐‑ilmiyye, t.y.
Sıddik Hasan Han, Ebü'ʹt-‐‑Tayyib Muhammed el-‐‑Kannevci Ebcedü'ʹl-‐‑ulûm, Beyrut, Dârü'ʹl-‐‑Kütübi'ʹl-‐‑İlmiyye, 1978.
Suyutî, Ebü'ʹl-‐‑Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebî Bekr, ed-‐‑Dürrü’l-‐‑ Mensûr fi’t-‐‑Tefsir bi’l-‐‑Me’sur, Beyrut, Daru’l-‐‑Kütübi’l-‐‑İlmiyye, 1990.
………… el-‐‑İtkan fi Ulumi’l-‐‑Kur’an, thk. Şuayb Arnaut, Beyrut, Müessese-‐‑ tü’r-‐‑Risale 2008.
Şafiî, Ebû Abdullah Muhammed b. İdris b. Abbas, er-‐‑Risâle, thk. Dr. Rıfat Fevzi Abdülmuttalib, y.y, Darü’l-‐‑Vefa, t.y.
Şatıbî, Ebû İshak İbrâhim b. Musa b. Muhammed el-‐‑Gırnatî, el-‐‑Muvafakat fî usuli'ʹş-‐‑şeria, şrh. Abdullah Draz, y.y, 1975.
Şeyhzade, Muhyiddin Mehmed Kocevi, Hâşiyetu Şeyhzade ala Tefsiri’l-‐‑ Kadi el-‐‑Beyzavi=Hâşiye ala Tefsiri'ʹl-‐‑Kadi el-‐‑Beyzavi, İstanbul, Hakikat Kitabevi, 1998.
Şimşek, Sait, Kur’an’ın Anlaşılmasında İki Mesele, İstanbul, Yöneliş Yayınları, 1997
Taberî, Ebû Cafer İbn Cerir Muhammed b. Cerir b. Yezid, Câmiü'ʹl-‐‑beyân fî tefsiri'ʹl-‐‑Kur'ʹân, Beyrut, Daru’l-‐‑Kütübi’lİlmiyye, 1999.
Tehânevî, Muhammed b. A'ʹla b. Ali el-‐‑Faruki el-‐‑Hanefî, Mevsuatu keşşafı ıstılahati'ʹl-‐‑fünun ve'ʹl-‐‑ulûm, ed. Refîk el-‐‑Acem, thk. Ali Dahruc, çev.ler Corc Zey-‐‑ nati, Abdullah Halidi, Beyrut, Mektebetu Lübnan [Librairie du Liban], 1996. Vahidî, Ebu’l-‐‑Hasan Ali b. Ahmed, el-‐‑Vasît fi Tefsiri’l-‐‑Kur’ani’l-‐‑Mecîd, thk. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvid, v.d, Beyrut, Daru’l-‐‑ Kütübi’l-‐‑İlmiyye, 1994.
Zarzur, Adnan Muhammed, Ulumü’l-‐‑Kur’an, Beyrut, el-‐‑Mektebü’l-‐‑ İslamî, 1981.
Zeccac, Ebu İshak İbrahim b. Seri, Meâni’l-‐‑Kur’an ve İ’rabühü, thk. Abdül-‐‑ celil Abduh Şelebî, Beyrut, Alemü’l-‐‑Kütüb, 1988.
Zemahşerî, Ebü'ʹl-‐‑Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed, el-‐‑ Keşşaf an hakaiki gavamizi’t-‐‑tenzil ve uyuni’l-‐‑ekavil fî vucühi’t-‐‑te’vil, thk. ve tlk. ve drs. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavviz; şarik fî tahkik Fethi Abdurrahman Ahmed Hicazi, Riyad, Mektebetü’l-‐‑Ubeykan, 1998.
………….. Esasü'ʹl-‐‑belaga, Beyrut, Dârü’l-‐‑Kütübi’l-‐‑İlmiyye, 1998.
Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedreddin Muhammed b. Bahadır b. Abdullah, el-‐‑Burhan fî ulumi'ʹl-‐‑Kur'ʹân, thk. Muhammed Ebü'ʹl-‐‑Fazl İbrâhim, Kahire, Dâru’t-‐‑ Türâs, 1983.
Zürkânî, Muhammed Abdülazîm, Menâhilü'ʹl-‐‑irfân fî Ulûmi'ʹl-‐‑Kur'ʹân, thk. Fevvaz Ahmed Zümerlî, Beyrut, Darü’l-‐‑Kitâbi’l-‐‑Arabî, 1995.