BİR KOZMOLOJİ OLARAK ‘ADALET DAİRESİ’ TEORİSİ VE OSMANLI ÖRNEĞİNDEKİ YANSIMALARI

Öz Bu çalışmada, doğu toplumlarının kadim devlet felsefesinin pratik bir formülasyonunu içeren ve genel olarak Adalet Dairesi (daire-yi adl) olarak isimlendirilen teorinin kültürel ve bilişsel altyapısına dair tarihsel antropoloji çerçevesinde bir tartışma amaçlanmaktadır. Kısaca bu teorinin ve bu teoriye dayanan devlet uygulamalarının genel olarak paylaşılan ve kabul edilen bir dünya görüşünden, kültürel altyapıdan yani zihinsel çerçeveden kaynaklandığı ileri sürülmektedir. Çalışmada bu kavram “kozmoloji” olarak isimlendirilmiştir. Kozmolojiyi ortaya koymak amacıyla önce bu teori alt bileşenleriyle kısaca açıklanmış, pratikteki görüntüsünden kısaca bahsedilmiş daha sonra da sonuç bölümünde çalışmanın amacı olan kozmoloji bu ‘yapı’ üzerinden anlatılmaya çalışılmıştır. Çalışmada dönemselleştirmeye gidilmemiştir; ancak kadim geleneğin kuruluş döneminde devlet yapısının şekillenmesinde en büyük âmillerden biri olması dolayısıyla Osmanlı kuruluş ve klasik dönemlerinin sosyal ve kültürel yapısı çalışma içinde daha genişçe yer almıştır. Kısaca 16.-17 yy’lardan sonra devlet yapılanmasında artık reform çabaları baş gösterdiği için bu kadim teorinin yapısal etkilerinin de tedrici olarak azaldığı açıktır. Ancak kültürel unsurların devamlığı doğrultusunda doğulu insanın ‘devlet’ ve ‘yönetim’ algılarında hala bu teorinin temelindeki kozmolojinin etkilerinin görülüyor olması dolayısıyla makalenin kapsamı içerisinde keskin bir tarihsel dönemleme yapmak kolay değildir.

Anahtar Kelimeler:

Adalet Dairesi, Kozmoloji, Osmanlı Sosyo-Ekonomik Sistemi

PDF

___

Aşık Paşazâde, Yavuz, K. & Saraç, Y. (Ed.). 2003. Osmanoğullarının Tarihi. İstanbul: Koç Kültür Sanat Tanıtım A. Ş.

Batuta, İbn. 1983. İbn-i Batuta Seyahatnamesi I-II. Cild İstanbul: Üç Dal neşriyat.

Berkes, Niyazi. 1998. The development of secularism in Turkey. London: Hurst & Co.

Berktay, Halil & Faroqhi, S. (Ed.) 1992. New Approaches to State And Peasantry in Ottoman History. London: Frank Cass and Company Limited.

Bloch, Marc. 1961. Feudal Society. Vol. 1: The Growth of Ties of Dependence. Chicago: University of Chicago Press.

Cannadine, David, and S. R. F Price. 1992. Rituals of Royalty: Power and Ceremonial in Traditional Societies. New York: Cambridge University Press.

Çırakman, Aslı. 2001. "From Tyranny to Despotism: The Enlightenment's Unenlightened Image of the Turks." International Journal of Middle East Studies no. 33 (1):19.

Deringil, Selim. 1998. The Well-Protected Domains : Ideology And The Legitimation Of Power In The Ottoman Empire, 1876-1909. London ; New York: I.B. Tauris.

Divitçioğlu, Sencer. 1967. Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.

Douglas, Mary. 1996. Natural Symbols: Explorations in Cosmology: With a New Introduction. London: Routledge.

Faroqhi, Suraiya. 2000. Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. İstanbul: Tarih vakfı Yurt Yayınları.

Faroqhi, Suraiya. 2001. Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir? İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Faroqhi, Suraiya. 2003. Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Freely, John 1999. Osmanlı Sarayı, bir Hanedanlığın öyküsü. İstanbul Remzi Kitabevi.

Gellner, Ernest. 1995. Anthropology and Politics. Cambridge: Blackwell.

Genç, Mehmet. 2014. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken.

Güvenç, Bozkurt. 2000. Türk Kimliği: Kültür Tarihi’nin Kaynakları. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Haldun, Ibn-i. 1954. Mukaddime. İstanbul: Maarif Basımevi.

Aşık Paşazâde, Yavuz, K. & Saraç, Y. (Ed.). 2003. Osmanoğullarının Tarihi. İstanbul: Koç Kültür Sanat Tanıtım A. Ş.

Batuta, İbn. 1983. İbn-i Batuta Seyahatnamesi I-II. Cild İstanbul: Üç Dal neşriyat.

Berkes, Niyazi. 1998. The development of secularism in Turkey. London: Hurst & Co.

Berktay, Halil & Faroqhi, S. (Ed.) 1992. New Approaches to State And Peasantry in Ottoman History. London: Frank Cass and Company Limited.

Bloch, Marc. 1961. Feudal Society. Vol. 1: The Growth of Ties of Dependence. Chicago: University of Chicago Press.

Cannadine, David, and S. R. F Price. 1992. Rituals of Royalty: Power and Ceremonial in Traditional Societies. New York: Cambridge University Press.

Çırakman, Aslı. 2001. "From Tyranny to Despotism: The Enlightenment's Unenlightened Image of the Turks." International Journal of Middle East Studies no. 33 (1):19.

Deringil, Selim. 1998. The Well-Protected Domains : Ideology And The Legitimation Of Power In The Ottoman Empire, 1876-1909. London ; New York: I.B. Tauris.

Divitçioğlu, Sencer. 1967. Asya Üretim Tarzı ve Osmanlı Toplumu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları.

Douglas, Mary. 1996. Natural Symbols: Explorations in Cosmology: With a New Introduction. London: Routledge.

Faroqhi, Suraiya. 2000. Osmanlı’da Kentler ve Kentliler. İstanbul: Tarih vakfı Yurt Yayınları.

Faroqhi, Suraiya. 2001. Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir? İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

Faroqhi, Suraiya. 2003. Osmanlı Dünyasında Üretmek, Pazarlamak, Yaşamak. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

Freely, John 1999. Osmanlı Sarayı, bir Hanedanlığın öyküsü. İstanbul Remzi Kitabevi.

Gellner, Ernest. 1995. Anthropology and Politics. Cambridge: Blackwell.

Genç, Mehmet. 2014. Osmanlı İmparatorluğunda Devlet ve Ekonomi. İstanbul: Ötüken.

Güvenç, Bozkurt. 2000. Türk Kimliği: Kültür Tarihi’nin Kaynakları. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Haldun, Ibn-i. 1954. Mukaddime. İstanbul: Maarif Basımevi.

Imber, Colin. 2004. Şeriattan kanuna: Ebussuud ve Osmanlı’da İslami Hukuk. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.

İnalcık, Halil. 1966. "Kutadgu Bilig’de Türk ve İran Siyaset Nazariye ve Gelenekleri." Türk Kültürü Araştırma Enstitüsü Yay. no. A 2 (1).

İnalcık, Halil. 1985. Studies in Ottoman Social and Economic History. London: Variorum Reprints.

İnalcık, Halil. 1996. Osmanlı İmparatorluğu: Toplum ve Ekonomi Üzerine Arşiv Çalışmaları İncelemeler. İstanbul: Eren Yayıncılık ve Kitapçılık.

İnalcık, Halil. 2006. Doğu-Batı Makaleler I. Ankara: Doğu-Batı Yayınları.

İnalcık, Halil & Quartaert, Donald (Ed.). 1994. An Economic and Social History of The Ottoman Empire, 1300-1914. Vol. 1 & 2. Cambridge: University of Cambridge Pres.

Keyder, Çağlar. 2003. Türkiyede Devlet ve Sınıflar. İstanbul: İletişim.

Keykavus. Kabusname. Vol. 2: Tercüman 1001 temel eser.

Kınalızade. 2010. Devlet ve aile ahlâkı. İstanbul: İlgi Kültür Sanat.

Lévi Strauss, Claude. 1986. The raw and the cooked. Harmondsworth Penguin.

Lindner, Rudi Paul. 2000. Ortaçağ Anadolusunda Göçebeler ve Osmanlılar. Ankara: İmge Yayınevi.

Makal, Ahmet. 1997. Osmanlı İmparatorluğunda çalışma ilişkileri: 1850-1920. Ankara: İmge Kitabevi.

Moltke, Helmut von. 1969. Moltke’nin Türkiye Mektupları. İstanbul: Remzi Kitabevi.

Necipoğlu, Gülru. 1991. Architecture, Ceremonial and Power: The Topkapı Palace in the fifteenth and sixteenth centuries. Cambridge: MIT Press.

Nizamülmülk. 1999. Siyasetname. Ankara Türk Tarih Kurumu Basımevi.

Pfeffer, Jeffrey. 1992. Managing With Power. Politics And Influence In Organizations. Boston: Harward Business School Pres.

Polanyi, Karl. 1971. Primitive, Archaic, and Modern Economies; Essays of Karl Polanyi. Boston: Beacon Press.

Polanyi, Karl. 2003. Büyük dönüşüm : çağımızın siyasal ve ekonomik kökenleri İstanbul İletişim

Scott, James C. 2019. Tahıla Karşı: İlk Devletlerin Derin Tarihi. İstanbul: Koç Üniversitesi Yayınları.

Shaw, S. 1977. The History of Ottoman Empire and Modern Turkey. Cambridge: Cambridge University Pres.

Summers, Kyle. 2005. "The Evolutionary Ecology of Despotism." Evolution and Human Behavior no. 26 (1):29.

Tavernier, Jean Babtista 1984. Topkapı sarayında yaşam. İstanbul: Çağdaş Yayınları.

Unan, Fahri. 2004. İdeal cemiyet, hükümdar, ideal devlet: Kınalı-zade’nin Medine-yi Fazılası. Ankara: Lotus yayınları.

Weber, Max. 1947. The Theory of Social And Economic Organization. New York: Oxford University Pres.

Weber, Max. 2003. General economic history. New York: Dover Publications Inc.

Yerasimos, Stefanos. 2001. Azgelişmişlik sürecinde Türkiye Vol. 2. İstanbul: Belge Yayınları.

Zubaida, Sami. 2003. Law And Power In the Islamic World. London, New York: London, New York.