BİZANS'DA ÖLÜM İKONOGRAFİSİ

Öz Bizanslılar ölümden sonraki yaşama oldukça fazla ilgi duymuşlardır. Onlar ruhun akıbeti üzerine çeşitli düşünceler üretmişlerdir. Bu fikirleri üretirken ruhun selameti için defin ritüellerinin işlevini genişletmişlerdir. Bu noktada en önemli unsur cenaze ritüelleri olmuştur. Bu ritüeller ölen kişinin sonraki yaşamda zorlu süreçler geçirmemesini sağlamaya yönelik düşünülmüştür. Yürütülen ritüel sadece yazılı metinle kalmamış Bizans Sanatı’nda çeşitli unsurlara yansıtılmıştır. Bunların başında el yazmaları ve kiliselerin duvar resimleri gelmektedir. Resmedilen sahneler cenaze alayı, ölüm döşeği, yas töreni ve mezara konulma konularını içermektedir. Erken dönemlerde genellikle ölüm döşeğinde uzanan ölen kişi ve onun için yas tutan figürlere odaklıyken zaman içerisinde ritüelin aşamalarının çeşitlenmesiyle farklı bir boyut kazanmıştır. Nitekim orta ve geç dönemlere gelindiğinde figürlerin sayısı çoğalmış, buhurdan ve tütsü kullanımı sahnelere girmiş ve sahne içerisinde keşişlerin işlevi artmıştır. Bu hususta Bizanslılar antik gelenekten kopmayarak kendi cenaze ritüellerini Hıristiyanlık çerçevesinde icra etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Ölüm, Defin, Cenaze Alayı, Ölüm Döşeği, Yas

BİZANS'DA ÖLÜM İKONOGRAFİSİ

PDF

___

Dionysius the Areopagite. (1894). Ecclesiastical Hierarchy. J. Parker. (Ed.). The Cellestial and Ecclesiastical of Dionysius the Areopagite. (s. 50-99). London: Skeffington & Son, Piccadilly.

Eusebius. (1999). The Life of Costantine. Clarendon Ancient History Series, Eusebius Life of Constantine. (A. Cameron ve S. G. Hall, İngilizceye Çev.). New York: Clarendon Press.

HEİL, G. ve RİTTER, A. M. (Ed.). (2012). Corpus Dionysiacum II Pseudo-Dionysius Areopagita de coelesti hierarchia de ecclesiastica hierarchia de mystica theologia epistulae 2. Patristische Texte und Studien Band 67. Berlin/Boston: Walter de Gruyter GmbH & Co. KG.

Heredotos. (1973). Heredot Tarihi. (M. Ökmen, Çev.). İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları.

John Skylitzes. (1973). Ioannis Skylitzae Synopsis Historiarum. Thurn, J. (Ed). Corpus Fontium Historiae Byzantinae, 5 (İçinde). Berlin-New York.

Konstantine Porphyrogennetos. (2012). The Book of Ceremonies. (A. Moffatt ve M. Tall, İngilizceye Çev.). Australian Association for Byzantine Studies Byzantina Australiensia 18 (1). Canberra: The Australian National University.

MİGNE, J. P. (Ed.) (1886). Symeonis Thessalonicensis Archiepiskopi Opera Omnia. Patriarchy Graceus 155 (İçinde). Tomus Inicus. Rydén, L. (Ed.). (1995). The Life of St. Andrew The Fool. Studia Byzantina Upsaliensia 4:2. (İçinde). Upsala.

THOMAS, J. ve HERO, A. C. (Ed.). (2000). Byzantine Monastic Foundation Documents: A Complete Translation of The Surviving Founders Typika and Testaments. (T. Miller, A. M. Talbot, R. Jordan, R. Allison, N. P. Ševčenko, G. Dennis, C. Galatariotou ve A. Bandy, İngilizceye Çev.). Dumbarton Oaks Studies, 35. Vol. 1. Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.

ABRAHAMSE, D. (1984). Rituals of Death in the Middle Byzantine Period. The Greek Orthodox Theological Review. 29/2. (s. 125-134).

AKÇAY. T. (2017). Yunan ve Roma’da Ölü Kültü. Ankara: Bilgin Kültür Sanat Yayınları.

AKYÜREK, E. (2010). Bizans Toplumunda Ölüm. K. Durak (Ed.). Bizantion’dan İstanbul’a Bir Başkentin 8000 Yılı. (s. 166–177). İstanbul: Sakıp Sabancı Müzesi.

BARUT, F. (2012). Bizans Dönemi Kapadokya Kiliseleri Duvar Resimlerinde Koimesis (Meryem’in Uykusu) Tasvirleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sanat Tarihi Anabilim Dalı.

BROOKS, S. T. (2002). Commemoration of the Dead: Late Byzantine Tomb Decoration: Mid-Thirteenth to Mid-Fifteenth Centuries. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). New York University.

__________. (2004). Sculpture and the Late Byzantine Tomb. H. C. Evans (Ed.). Byzantium Faith and Power (1261-1557). New York: The Metropolitan Museum.

CHATTERJEE, P. (2014). The Living Icon in Byzantium and Italy: The Vita Image, Eleventh to Thirteenth Centuries. New York: Cambridge University Press.

CROSS, F. L. (Ed.). (1997). The Oxford Dictionary of The Christian Church. Oxford University Press.

ÇETİNKAYA, H. (2011). Roma ve Bizans İmparatorluklarında Ölüm Algısı ve Mezar Türleri. M. Kaya (Ed.) Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Sayı. 3. (s. 18-38). İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi.

DENNİS, G. T. (2001). Death in Byzantium. A. M. Talbot (Ed.). DOP. Vol. 55. (s. 1-7). Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.

DİMİTROVA, E. (2015). The Church of Saint Panteleimon at Nerezi. Skopje.

DİNÇER, P. S. (2016). Erken Bizans Dönemi Resimli Dini El Yazmaları: Viyana Genesis. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

KAZHDAN, A. P. ve Talbot, A. M. (1991). Oxford Dictionary of Byzantium. Vol. III. New York: Oxford University Press.

KYRİAKAKİS, J. (1974). Byzantine Burial Customs: Care of the Diceased From Death to Prothesis. Greek Orthodox Theological Review, 19. (s. 37-72).

LAURENT, V. (1937). Notes de Chronographie et d'histoire byzantines. Échos d'Orient (İçinde). Tome 36. No. 186. (s. 157-174).

MARİNİS, V. (2009). Tombs and Burials in the Monastery tou Libos in Constantinople. A. M. Talbot (Ed.). Dumbarton Oaks Paper. Vol. 63. (s. 144-166). Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.Trustees for Harvard University.

__________. (2015). “He Who Is at the Point of Death”: The Fate of the Soul in Byzantine Art and Liturgy. Gesta. Vol. 54/1. (s. 59-84). The University of Chicago Press.

__________. (2017). Death and Afterlife in Byzantium: The Fate of The Soul in Theology, Liturgy, and Art. New York: Cambridge University Press.

OMONT, H. (1929). Miniatures des plus anciens manuscrits grecs de la bibliothéque nationale du VIe au XIVe siécle. Paris: Librairie ancienne honore champion.

PAPAMASTORAKİS, T. (2008). Pictorial Lives. Narrative in Thirteenth-Century Vita Icons. (s. 33-65). Mouseio Benaki 7.

PARENTİ, S. ve VELKOVSKA, E. (Ed.). (1995). L'Ecologio Barberini Gr. 336 (ff. 1-263). Roma: CLV Edizioni Liturgiche.

ŠEVČENKO, N. P. (1992). Vita Icons and "Decorated" Icons of the Komnenian Period. B. Davezac (Ed). Four Icons in the Menil Collection (The Menil Collection Monographs, Vol. 1). (s. 59-69). Houston: Menil Foundation, Inc.

__________. (1995). Servants of the Holy Icon. C. Moss ve K. Keifer (Ed.). Byzantine East, Latin West. Art-Historical Studies in Honor of Kurt Weitzmann. Princeton University: Department of Art and Archaeology.

__________. (1999). The Vita Icon and the Painter as Hagiographer. Dumbarton Oaks Paper. Vol. 53. (s. 149-65). Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.

__________. (2013). The Celebration of Saints in Byzantine Art and Liturgy. UK: MPG Books Group.

TSAMAKDA, V. (2002). The Illustrated Chronicle of Ioannes Skylitzes in Madrid: with 604 Illustrations. Leiden: Alexandros Press.

VELKOVSKA, E. (2001). Funeral Rites According to The Byzantine Liturgical Sources. A. M. Talbot (Ed.). Dumbarton Oaks Paper. Vol. 55. (s. 21-51). Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Research Library and Collection.

WALTER, C. (1971). Liturgy and the Illustration of Gregory of Nazianzen's Homilies. An Essay in Iconographical Methodology. Revue des études byzantines (İçinde). Tome 29. (s. 183-212).

__________. (1982). Art and Ritual of The Byzantine Church. London: Variorum Publications.

WELLESZ, E. (1962). A History of Byzantine Music and Hymnography. 2. Edition. Oxford: At the Clarendon Press.