H. Arkan MUHAMMAD

116

Iraklı Kürtlerin özerklikten de facto federalizme geçiş aşamaları (1918 2005)

Saddam ile Kürtler arasında 11 Mart 1970te Özerklik Anlaşması imzalanmıştır. Buözerkliğin temeli I. Dünya Savaşı sonrasında atılmıştır. II. Dünya Savaşından sonra daAmerika Birleşik Devletleri ile Sovyetler Birliği iki süper güç olarak ortaya çıkmıştır.Böylece ülkeler bu iki kutbun etrafında yer almışlardır. Kürtler bulundukları devletlerinjeopolitik, ideolojik ve etnik konumları itibarıyla süper güçler tarafından merkeziyönetimlere karşı sıklıkla kullanılmışlardır. Bu süreçte Kürt siyasi hareketi deşekillenmeye başlamıştır. Bu bağlamda Iraklı Kürtler, merkezi yönetimle güçlü olduklarıdönemlerde siyasi taleplerini özerklikle sınırlandırırmış, yani bu dönemlerdefederalizmden bahsedilmemiştir. Ancak I. Körfez Harekâtı'ndan sonra SovyetlerBirliği'nin dağılmasıyla birlikte, dünya Amerikan hegemonyası altına girmiş ve IraklıKürtler bu süreçten karlı çıkmışlardır. Nitekim yetmişli yıllarda Saddam ile özerklikanlaşmasıyla sınırı çizilen özerk bölge bu tarihten sonra federal yapıya kavuşmuştur.Saddam sonrasında da, 2003 yılı itibarıyla "Kürdistan Bölgesel Yönetimi" adı altındadefacto federal devlet statüsü ortaya çıkmıştır.

The Iraqi Kurds: From autonomy to de facto Federalism (1918-2005),

The Autonomy Agreement, whose foundation reaches back to the First World War, was signed on 11 March 1970 between Saddam and the Kurds. Historically, Kurds have been used as an instrument against central governments with respect to their locationand its strategic, political and economic importance. Regional and Great Powers such asFrance, UK, US, Russia, Turkey, Iran and Syria have frequently interfered in the regionand took role in shaping the political and geographical developments. Within thischaos, the Kurdish political movement began to take shape throughout the 20th centuryand the first decade of the 21st century. The extent of Iraqi Kurds autonomy demandswas mostly depended on the power and stability of the Bagdad government: federalist demands were hidden when the central government held power. However, after thefirst Gulf Operation, with the dissolution of the Soviet Union, the American hegemonyover the world was strengthened. Therefore, the Iraqi Kurds greatly profited from thisprocess. In fact, following the US military intervention in the region, the autonomyagreement signed in the seventies with Saddam gained a federal structure. As of 2003, after Saddam administration, "Kurdistan Regional Government" with a federal status has been organized and recognized.
PDF

___

  • Kitap ve Makaleler
  • AHMED İbrahim Halil, HUMİDİ, Cafer Abbas (1989) Tarih el Irak el Muasır, (Çağdaş Irak Tarihi), Dar el Kutup Yayınları, Musul.
  • ARAS Bülent (Der.) (2004) “Türkiye ve Irak Krizi”, Irak Savaşı Sonrası Orta Doğu, Bülent Aras, Tasam Yayınları, İstanbul.
  • ARI Tayyar (2004) Geçmişten Günümüze Orta Doğu Siyaset, Savaş ve Diplomasi, Alfa Yayınları, İstanbul.
  • ATAY Akdevelioğlu, KÜRKÇÜOĞLU, Ömer (2004) “Orta Doğu'yla İlişkiler”, Türk Dış Politikası Kurtuluş Savaşından Bugüne Olaylar, Belgeler, Yorumlar 1919–1980, Baskın Oran (Edi.), 10. Baskı, Cilt 1, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 194–212.
  • ATTAR Ali Rıza Şeyh (2004) Kürtler Bölgesel ve Bölge Dışı Güçler, çev. Alptekin Dursunoğlu, Anka Yayınları, İstanbul.
  • AYHAN Veysel, PİRİNÇÇİ, Ferhat (2008) Saddam Hüseyin & Tarih Yeniden Yazılırken, Platin Yayınları, Ankara.
  • BARZANİ Mesud (2005) Barzani ve Kürt Ulusal Özgürlük Hareketi-II, Doz Yayınları, İstanbul.
  • BELL Gertrude (2004) Mezopotamya'da 1915–1920 Sivil Yönetimi, çev. Vadi İlmen, Yaba Yayınları, İstanbul.
  • BENGİO Ofra (1996) “Irak'ın Toprak Bütünlüğü”, Avrasya Dosyası, Cilt 2, Sayı 3, Sonbahar, s. 61–80.
  • CORDESMAN Anthony H. (2004) “Tahlil el İntihabat Fil Irak” (Irak Seçimlerinin Analizi), el Mustekbal el Arabs, Yıl 26, Sayı 301, Mart, s. 25–29.
  • ÇAKMAK Haydar (2004) Uluslararası Krizler ve Türk Silahlı Kuvvetleri, Platin Yayınları, Ankara.
  • ÇEVİK Halis (2005) Uluslararası politikada Orta Doğu, NKM Yayınları, İstanbul.
  • DURSUN İsmail (2006) İsrail/ABD ve İngiliz Üçgeninde Kürt Tezgahı, IQ Yayınları, İstanbul.
  • EDMONDS Cecil J. (1957) Kurds, Turks and Arabs: Politics, Travel and Research In Northeastern Iraq 1919–1925, London.
  • EL BEYATİ Abdurahman İdris (2008) “el Biritaniyun İsted'u Melik Kurdistan İla Bağdat”, (İngilizler Kürdistan Kral'ın Bağdat'a çağırdılar), Az Zaman, 16 Eylül.
  • ERKMEN Serhat (2000) “I. Körfez Savaşı Sonrası İran - Irak İlişkileri”, Avrasya Dosyası, Cilt 6, Sayı 3, Sonbahar, s. 198–218.
  • ERKMEN Serhat (2008) “1945–1989 Yılları Arasında ABD'nin Kuzey Irak Politikası”, Akademik Orta Doğu, Cilt: 3, Sayı: 1, s. 67–96.
  • ERKMEN Serhat (2009) “Kuzey Irak'ta Yeni Anayasa Taslağı Üzerine Değerlendirmeler”, Günde Analiz ORSAM, No: 4, Ağustos.
  • ESKANDER Saad (2001) “Southern Kurdistan Under Britain's Mesopotamian Mandate: From Separation to Incorporation, 1920-23", Middle Eastern Studies, Vol. 37, No. 2, April, pp. 153-180.
  • ESMAN Milton J., RABİNOVİCH, Itamar (2004) Orta Doğu'da Etnisite Çoğulculuk ve Devlet, Avesta Yayınları, İstanbul.
  • GHAREEB Edmund (1981) The Kurdish Question In Iraq, Syracuse University Press, Syracuse.
  • HASSAN Muhammed, PESTIEAU, David (2005) İşgal Altındaki Ülke Irak, Papirüs Yayınları, İstanbul.
  • International Crisis Group (2004) What Can The U.S. Do in Iraq?, Middle East Report, No. 34, December 22.
  • Internationa Crisis Grup (2006) Iraq and The Kurds: The Brewing Battle Over Kirkuk, Middle East Report No. 56, July 18.
  • İNAT Kemal (2010) “Irak: ABD ve Saddam Hüseyin “İşbirliği” ile Gelen Yılım”, Dünya Çatışmaları, Kemal İnat, Burhanettin Duran ve Muhittin Ataman (Edi.), 1. Cilt, , Nobel Yayınları, İstanbul, s. 9–98.
  • JWAİDEH Wadie (1999) Kürt Milliyetçiliğinin Tarihi, Kökenleri ve Gelişimi, İsmail Çekem, Alper Duman, (Çev.), İletişim Yayınları, İstanbul.
  • KALYON Levent (2010) Türkiye'nin Savunma Politikaları Üzerine Kırmızı Kim?, Nobel Yayınları, Ankara.
  • KOHEN Sami (1994) “Kuzey Irak'ta Dikkat”, Milliyet, 14 Mayıs.
  • KONGAR, Emre (2012) ABD’nin Siyasal İslam’la Dansı,5. Baskı, Remzi Kitabevi Yayınları, İstanbul.
  • KUTSCHERA, Chris (2001) Kürt Ulusal Hareketi, çev. Fikret Başkaya, Avesta Yayınları, İstanbul. 106 Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergi
  • MCDOWALL David (2004) A Modern History of The Kurds, I.B. Taurus, London.
  • MESUT Ahmat (1992) İngiliz Belgelerinde Kürdistan 1918-1958, Doz Yayınları, İstanbul.
  • NANA Hamide (1998) Tarıq Aziz Recul ve Qaddıyye, (Tarık Aziz adam ve sorun), el Muessesa el Arabiyye Yayınları, Amman.
  • OLSON Robert (1998) The Kurdish Question and Turkish Iranian Relations From World War I to 1998, Mazda Publishers, California.
  • ÖVER Kıvanç Galip (2000) “Irak'ta Bütünleşmeye Doğru”, Avrasya Dosyası, Cilt 6, Sayı 3, Sonbahar, s. 146–160.
  • ÖZALP Hişyar (2005) “Tarihi Perspektifiyle Güney Kürdistan'ın Hukuki Statüsü", Serbesti, Sayı 22, Güz.
  • ÖZDAĞ Ümit (1999) Türkiye Kuzey Irak ve PKK, Bir Gayri Nizami Savaşın Anatomisi, ASAM Yayınları, Ankara.
  • ÖZDAĞ Ümit (1996) “PKK ve Kuzey Irak”, Avrasya Dosyası, Cilt 3, Sayı 1, s. 81–104.
  • ÖZMEN Hasan, (1996) “Kuzey Irak’ta Kürt İhtilaflarının Nedenleri”, Avrasya Dosyası, Cilt: 3, Sayı: 1, s. 55–60.
  • ÖZMEN Hasan (2004) el Turkuman Fil Iraq ve Hukuk el İnsan, (Irak Türkmenleri ve insan hakları), 2. Baskı, Kozan Yayınları, Ankara.
  • ÖZNUR Hakkı (2003) Cahaşların Savaşı Kuzey Irak Kürt Hareketi ve Musul-Kerkük Meselesi, Altınküre Yayınları, Ankara.
  • PRİMAKOV Yevgniy (2002) Kapalı Kutu Rusya, Nuri Eyüpoğlu (Çev.), Ayşe Edirne (Der.), Mataş Yayınları, Yayın yeri yok.
  • RANDEL Jothan (1999) Durub Kurdistan Kema Selektehu, (Kürdistan yollarından izlenimlerim), Arapçaya Çev. Fadi Hammud, Darul Anhar Yayınları, Bayrut.
  • SARIGÖL Adem (2012) “Arap Baharı’nın Son Darbesi Suriye’de Muhtemel Bir Kürt Oluşumun Türkiye’ye ve Orta Doğu’ya Etkileri”, Arap Baharı ve Suriye, Barış Adıbelli (Edi.), IQ Yayınları, İstanbul, s. 197–272.
  • SPREL Kreyenbroek (2003) Kürtler Güncel Bir Araştırma, 2. Baskı, Yavuz Alogan (Çev.), Cep Yayınları, İstanbul.
  • ŞABAN Abdul Hüseyin (2004) “el Destur ve Nidam el Hukum”, (Anayasa ve Siyasi Sistem), İhtilal el Irak ve Tadaiyetihi Arabiyen Aklimiyen ve Develiyen, (Irak İşgalinin Arap, Bölgesel ve Uluslar arası Yansımaları, Merkez Dirasat el Vıhda el Arabiyye, Beyrut, s. 499 – 544
  • TELLAL Eral (2000) SSCB-Türkiye İlişkileri 1953 – 1964, Mülkiyetler Birliği Vakfı Yayınlar, Ankara.
  • TOKTAR Ebru (2006) “Kürtler Kerkük-Yumurtalık Boru Hattı'nın Kontrolünü Ele Geçirebilir”, Tempo Dergisi, Sayı: 52/995 28, Aralık, 18–22.
  • TOPUR Tuncer (2006) Yıkımın Adı Barış Orta Doğu, IQ Yayınları, İstanbul.
  • TRIPP Charles (2006) A History of Iraq, Published by Cambridge University Press, Cambridge.
  • TÜRKMEN Sayim (2007) ABD Orta Doğu ve Türkiye, Nobel Yayınları, Ankara.
  • UÇAR Ahmet (2002) “Hahamların Torunları”, Tarih Düçünce, Sayı: 12, Aralık, s. 16-24.
  • UÇAR Vedat Durmaz (2002) Orta Doğu'da Suyun Artan Stratejik Değeri, IQ Yayınları, İstanbul.
  • ÜLGER İrfan Kaya (1996) “Düşman Kardeşler: KDP ve KYB”, Avrasya Dosyası, Cilt 2, Sayı 3, Sonbahar, s. 207, 216.
  • YAVİ Ersal (2006) Kürdistan Ütopyası 1. Dosya, Yazıcı Yayınları, İzmir.
  • YAZICIOĞLU Yaşar (2004) Kuşatılan Türkiye, Algı Yayınları, Ankara.
  • YILMAZ Sait (2011) Irak Dosyası, Kum Saati Yayınları, İstanbul.
  • Gazeteler
  • Az Zaman (18 Nisan 2009) “Hukumet Kurdistan İkteşefne 4 Milyarat Bermil Nafıt”, (Kürdistan Hükümeti 4 Milyar Varil Petrol Bulduk).
  • Cumhuriyet (10 Ekim 2006) “Kerkük’te Gözdağı”.
  • el Halic, (8 Ocak 2006) “el Akrad Yettefikun Ala Tevhid el İdareteyin Erbil ve Suleymaniye”, (Kürtler Erbil İle Süleymaniye Yerel İdarelerinin Birleştirmesi Üzerinde Anlaştılar).
  • el Halic, (25 Haziran 2009) “Berleman Kurdistan el Irak Yakır Dusturen Tavassuien”, (Kürdistan Parlamentosu Yayılmacı Bir Anayasa Kabul Etti).
  • el Hayat (21 Şubat 2007) “İstihdat Mecliseyin Reiseyyin Fi Kurdistan”, (Kürdistan'da iki yeni konsey kuruldu).
  • el Hayat, (14 Nisan 2009) “el İntihabat el Teşriiye Fil Eklim Kurdistan”, (Kürdistan Bölgesinde Parlamento Seçimleri).
  • el Şark el Avsat (8 Ocak 2006) “el Akrad Yettefikun Ala Tevhid el İdareteyin Erbil ve Suleymaniye”, (Kürtler Erbil İle Süleymaniye Yerel İdarelerinin Birleştirmesi Üzerinde Anlaştılar).
  • Hürriyet (14 Haziran 1994) “Kürt Liderler Silopi'de”.
Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi-Cover
  • ISSN: 1305-1458
  • Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
  • Yayıncı: Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü
Arşiv
Sayıdaki Diğer Makaleler

1921 Londra Barış konferansı'nda Yunan heyeti ve tezleri

D. Çağla TAĞMAT

Iraklı Kürtlerin özerklikten de facto federalizme geçiş aşamaları (1918 2005)

H. Arkan MUHAMMAD

Saltanatın kaldırılmasının Trabzon basınına yansıması

Hazel KUL

İkinci Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler birliği'nin Türkiye'den istekleri

Sabit DOKUYAN

Irak Sabiilerine dair bir asayiş dosyası (1873-1898)

Selda GÜNER