Osmanlı'nın "son yüzyılı"nda aydın ve devlet adamlarını, yaşadıkları tecrübelerin zorunlu bir neticesi olarak net ve kesin bir şekilde kompartımanlara yerleştirmek pek mümkün olamamaktadır. Bununla birlikte bu aydın tipi, içinde yaşadığı toplumun meselelerini çağın verilerini kullanarak çözmek için olağanüstü bir çabayla Batı bilim ve dü- şüncesinin topluma ulaştırma gayretini ısrarla devam ettirir. Meşrutiyet dönemi aydınları arasında var olan halktan kopuk mesafeli duruş, Tanzimat'tan bir miras gibi Meşrutiyet döneminde de kalıntılarını sürmüştür. Meşrutiyet dönemi münevverlerin (tüm ideqlojik ve fikri akımlar için bu geçerlidir) en büyük eksikliği, meseleleri toplum ve millet dinamiklerinden bağımsız bir şekilde çözme girişiminde bulunmalarıdır. Bu dönemde ortaya çıkan entelektüel birikim, Cumhuriyet'in inşasında önemli rol oynamıştır.

It is difficult to place the intellectuals and. statesmen who lived in the Iate period of the Ottoman Empire in a certain compartment as a result of their life experience. However, this type of intellectual has carried on his effort insistently to solve the problems of the society in which he lived and to transmiss the thought and science of the West to it by using the contemporary data and possibilities. The distant position and stance far from the people existing among the intellectuals of The Constituonal Monarchy era was inherited from the Tanzimat era. Most of their incompetence was originating from ttieir struggle and attempt to solve th~ problems independently from the dynamics of the nation and the society. This intellectual accumulation appearing in this period played an important role in establishing the Republican era