Köprülüzade Abdullah Paşa ve El Yazması Divanının Muhtevası

Osmanlılar Dönemi’nde Arap dili ve edebiyatına yapılan katkılar üzerine yapılan çalışmalar genelde Osmanlıların medreselerde verdikleri Arap dili grameri ve belagati eğitimi üzerine yoğunlaşmıştır. Ancak Osmanlı ilim adamlarının Arap şiiri alanında da bazı eserler ortaya koydukları görülmektedir. Söz konusu dönemde Arap şiiri ve edebiyatı alanında yapılan çalışmaların gün yüzüne çıkarılması son yıllarda artarak devam etmektedir. Bu çalışmada, bir dönem Osmanlı idaresine damgasını vurmuş hem ilme hem de devlete hizmet eden Köprülüler sülalesine mensup, Arapça bir divan telif etmiş bir şair, bir kıraat âlimi ve bir Osmanlı Paşası olan Köprülü Abdullah Paşa(öl. 1148/1735) ve onun şiir divanının muhteviyatı incelenmiştir. Şairin divanı çeşitli kütüphanelerde yazma halinde bulunmaktadır. Abdullah Paşa’nın şiiri ve yazma halindeki divanı üzerine yapılmış bir çalışmaya rastlanılmamıştır. Şair, ailesi sebebiyle iyi bir eğitim almış, Arapların yaşadığı coğrafyalarda görev yapmış özellikle de Mısır’da vali olduğu dönemde Ezher ulemasından yararlanmış ve klasik Arap edebiyatında ele alınan konular hakkında şiirler söylemiştir. Bu tür araştırmaların Osmanlılar döneminde Arapçanın çöküş yaşadığı iddialarına karşı yapılan çalışmalara da bir katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Edebiyatı, Osmanlı Dönemi, Arap Şiiri, Divan, Köprülü Abdullah Paşa

Köprülü-zāde ‘Abd Allāh Pas̲h̲a and the Contents of his Poetry Book (Dīwān) in Manuscript Form

Studies on the contributions made to the Arabic language and literature during the Ottoman period generally focused on the Arabic language grammar and rhetoric education given by the Ottomans in the madrasahs. However, it is seen that Ottoman scholars also produced some works in the field of Arabic poetry. In the mentioned period, the studies in the field of Arabic poetry and literature have been increasing in recent years. In this study, a poet, a recitation scholar and an Ottoman Pasha, Köprülü Abdullah Pasha, who was a member of the Köprülü family, who made his mark on the Ottoman administration and served both the science and the state, and who wrote an Arabic divan, and the content of his poetry divan were examined. The poet's divan is in manuscript form in various libraries. There is no study on Abdullah Pasha's poetry and his manuscript. Due to Abdullah Pasha's family, he received a good education, served in the geographies where the Arabs lived, especially when he was the governor in Egypt, he benefited from the al-Azhar scholars and wrote poems about the subjects discussed in classical Arabic literature. It is thought that such studies will also contribute to the studies against the claims that Arabic collapsed during the Ottoman period.

Keywords:

Arabic Language and Literature, Ottoman Period, Arabic Poetry, Dīwān, Köprülü Abdullah Pasha.,

___

Akyüz, Abdullah. Osmanlı Kıraat Alimleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
Ali Emîrî Efendi. Tezkire-i Şuʻarâ-yı Âmid. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2018.
‘Askerî, Ebû Hilâl el-Ḥasen b. Abdullah. Kitâbu’ṣ-ṣınâ‘ateyn el-kitâbe ve’ş-şi’r. Kahire:
Dâru İhyâi’l-Kutubi’l-‘Arabiyye, 1. Basım, 1952.
Bağdatlı, İsmail Paşa. Hediyyetü’l-‘ârifîn esmâu’l-müellifîn ve âsâru’l-muṣannifîn. İstanbul: Behiyye Matbaası (Maarif Vekâleti desteğiyle), 1951.
Bağdatlı, İsmail Paşa. Îḍâḥu’l-meknûn fi’z-zeyli ‘ala keşfi’ẓ-ẓunûn ‘an esâmi’l-kutubi ve’l-fünûn. İstanbul: Behiyye Matbaası (Maarif Vekâleti desteğiyle), 1945.
Bedevî, Ahmed. Üsüsü’n-naḳdi’l-edebî ‘inde’l-’Arab. Kahire, ts.
Behcetî, Seyyid İbrahim. Silsiletü’l-Âsafiyye fî devleti’l-hâkāniyyeti’l-Osmâniyye (Tariḫ-i Sülale-i Köprülü). İstanbul: Köprülü Kütüphanesi, Ahmed Paşa, 212, 187-197. http://ktp.isam.org.tr/?url=ktpgenel/findrecords.php
Bilgin, Orhan. “Ferağ Kaydı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/354-356. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur (GAL) (Supplementband). Leiden, 1934.
Bursalı, Mehmet Tâhir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i ‘Âmire, 1333.
Cebertî, Abdurrahman b. Ḥasan. Târîḫu ‘acâibi’l-âsâr fi’t-terâcim ve’l-aḫbâr. 4 Cilt. Mısır: Dâru’l-Kutubi’l-Mıṣriyye, 1998.
Cebûrî, Abdullah. Fehresu’l-maḫṭûṭâti’l-’Arabiyye fî mektebeti’l-evḳâfi’l-‘âmmeti fî Bağdâd. Bağdat: Matbaatu’l-‘Ânî, 1974.
Çam, Çiğdem. Abdulbaki Arif Efendi, Hayatı, Eserleri, ‘Marife Ve Nekre’ Risalesi’nin Tenkitli Metni. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2008.
Çelebizâde, Âsım Efendi. Tariḫ-i Çelebizâde (Tariḫ-i Râşid ve zeyli içinde). İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım, 2013.
Çelebizâde İsmail Asım Efendi. Tarih-i Çelebizâde (Tarih-i Râşid ve Zeyli içinde). İstanbul: Klasik Yayınları, 1. Basım, 2013.
Çetin, Nihad Mazlum. “Arap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3/276-309. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Ḍayf, Şevḳî. er-Risâ’. Kahire: Dâru’l-Meârif, 4. Basım, ts. Dehhân, Mahmûd Sâmî. el-Ġazel munzu neş’etihi ḥattâ ṣadri’d-devleti’l-‘Abbâsiyye. Kahire, 2. Basım, 1964.
Develioğlu, Abdullah. Büyük İnsanlar Üçbin Türk ve İslam Müellifi. İstanbul: Yaylacık Matbaası, 1973.
Doğan, İshak. Osmanlı Müfessirleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
Durmuş, İsmail. “Fahr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/79. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Durmuş, İsmail. “Hiciv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/447-449. TDV Yayınları, 1998.
Durmuş, İsmail vd. “Kafiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24/149-153. İstanbul: TDV Yayınları, 2001. https://islamansiklopedisi.org.tr/kafiye
Durmuş, İsmail. “Methiye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/406-408. Ankara: TDV Yayınları, 2004.
Elmalı, Hüseyin. “Kaside”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. C. 24. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
Erkan, Kemal. Köprülüzâde Abdullah Paşa’nın Şark Seferi Seraskerliği Esnasında Tutulan Sefer Mühimmesi (N.1146-Z.1147) Tasnif-Özet- Transkripsiyon. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
Fajr, Muhammed al- - Kaya, Mustafa. “Feyzullah Efendi’ye yazılan Bir Arapça Methiye Kasidesi’nin Şerhi ve Tahlili”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu (Tebliğler). 289-295. Erzurum, 2015.
Fırat, Selma. Divân-ı Hamî-i Âmidî. Malatya: İnönü Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 1998.
Fidan, Tarık. “Köprülü Abdullah Paşa’nın Üç Gazeli”. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi 4/2 (2020).
Gökçek, Mehmet Fatih. Behcetî Seyyid İbrahim Efendi “Târîh-i Sülâle-i Köprülü” (Transkripsiyon ve Tahlil). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
Gökdemir, Ahmet. “Köprülü Ailesinin Kur’ân Eğitimi Ve Kıraatine Katkıları”. İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi 4/2 (2018), 331-355.
Gökdemir, Ahmet. “Osmanlı Kıraat Eğitiminde Şâz Kıraatler ve Yûsuf Efendizâde’nin Konuya Dair Tepkisi”. Marife Dini Araştırmalar Dergisi 19/1 (2019).