Öz: XI. yüzyılda yaşamış olan İbn Miskeveyh’in (ö. 421/1030) sistemli olarak estetik ve sanat felsefesinin temel konularını ele aldığı söylenemez. Ancak o, estetik deneyim ve güzellik konusunu bir problem olarak ele alır, estetik deneyimin temel karakterlerini ise birlikle ilişkili görür. Birlik ilâhî olanın özelliğidir, cismanî âlemdeki uyum, oran ve ritimden maksat bu birliğe yaklaşmaktır. Ona göre güzellik nesnel bir kavramdır ve güzel olan, nefs-tabiat-madde üçgeninde belirlenir. Bir şeyi güzel yapan, ilâhî olanı yansıtan nefs ile onu alma yeteneği olan maddenin yeterliliği arasındaki uyumdur. Sanatçı nefse uygun olanı madde üzerine işlediği zaman tamlık ortaya çıkar. Tamlık ise teorik ile pratik arasındaki ilişkinin ürünüdür, iki alan bir birini tamamlar. İbn Miskeveyh eserlerinde, müzik ve şiiri de ele alır, o, müziği ilâhî olanı almaya en yakın deneyim olarak görür. Müzik vasıtasıyla elde edilen deneyim diğer sanatlara oranla nefsi daha fazla etkiler. Ona göre müzik, birlik ve kozmik düzenle irtibatlıdır. Şiire karşı ise mesafelidir, zira onda nefsi tahrik etmek için tertiplenmiş hilelerin kullanıldığına dikkat çeker. Özet: Bu çalışmanın amacı İbn Miskeveyh (ö. 421/1030) düşüncesinde estetik deneyim ve güzellik kavramını incelemektir. O estetik deneyim ve güzellik konusunu bir problem olarak ele alır. İki tür güzellik algısından bahseder birincisi ârızî ve cüzi güzellik, diğeri küllî güzellik algısıdır. Ârızî ve cüz’î olan bireyseldir, objektif bir ölçütü yoktur. İkincisi ki asıl güzellik olarak işlenen küllî güzellik algısıdır. Ona göre, insanlara sûretlerin güzel görülmesinin sebebi azalardaki tamlık ve parçalar arasındaki münâsebettir. Onun estetik deneyimle ilgili bakışı, dört faklı yönüyle ortaya çıkmaktadır. Birincisi, nefs-tabiat-madde üçgeninde tabiatın ön planda olduğu, tabiatın madde ile nefs arasında estetik oranın belirlenmesinde etkili olduğu boyut. Bu boyutta sanatçının müdahalesi, etkisi yoktur. Güzellik, birlik, uyum, neftsen alınan modele ve maddenin yeteneğine göre belirlenir. Ortaya çıkan ürün, nefsi ne kadar çok temsil ediyorsa, algılayan üzerindeki etkisi o kadar fazla olur. Bu etki güzellik, kusur, çirkinlik şeklinde ortaya çıkan ve görsel olarak algılanan nesneler üzerindeki etkidir. İkinci boyut, nefs-tabiat-madde üçgeninde tabiat ile maddenin arasında sanatçı yer alır ve burada sanatçı daha çok etkindir. Sanatçı sanatını icra ederken madde üzerinde tasarrufta bulunur. Sanatçının ürününün estetik formu, ilk etapta tabiatın ve dolayısıyla nefsin sûretlerinin temsîlidir. Sanatçı yapıtında nefsin sûretlerini ne kadar çok temsil ve taklit ederse elde edilen ürün o kadar estetik olur. Sanatçı sanatından zevk duyar, hoşnut olur, nadir hissedilen duyguları tadar.Diğer boyut, tabiatın etkilerinden uzak kalınarak elde edilen estetik deneyim ki bu sadece müziğe hastır. Ona göre müzikten duyulan haz diğerlerine oranla daha etkilidir ve ilâhî âlemde elde edilen hazlara benzer. Ruhen ilâhî olanı almaya yetkin insan, müziğin etkisiyle dünyalık zevklerin ötesine geçer. Ancak tam tersi bazı tınılarda vardır ki insanı olumsuz yönde etkiler, insan nefsi rahatsız olur.Dördüncüsü, madde boyutudur. Estetik deneyim yaşanmasına imkân veren ilkelerin kaynağı her ne kadar ilâhî âlemde olsa maddenin de bu deneyim üzerinde etkisi vardır. Yani bu deneyimin oluşmasında maddenin, nesften alınan sûreti alma yeteneğinin tam olması gerekir. O bu konuyu mum ile mühür örneği vererek izah eder. Buna göre eğer mum sûreti tam olarak alacak yetkinlikte değilse, örneğin kuru, yaş, katı ya da erimişse, mühür, sûret vermeye yetkin olsa da madde, almaya yetkin değilse, madde o sûreti alamaz. Dolayısıyla kusurdan uzak olması gerekir.O, bir şeyi güzel görmemizin sebebini, o şeyde mevcut olan, uyum, renkler ve ölçülerdeki dengeye, ahenk, i‘tidâl, harmoni, ritim ve düzene bağlamaktadır. Her sanatsal deneyim için bu ölçütler farklıdır. Denge, i‘tidâl görsel deneyimle, harmoni ve ritim müzikle, sertlik, yumuşaklık, gürlük sesle ilgiliyken ölçü ve vezin ise edebiyatla ilgilidir. Bu sayılan niteliklerin hepsi sûretlerin kendisinden alındığı modele uygun olduğunda ortaya çıkar. Yani nefs, tabiat, sanatçı ve madde arasında oran sağlanmalıdır. Birlik varsa orana ihtiyaç duyulmaz, birliğin olmadığı yerde ise bu birliği yakalayan oranlara gerek vardır. Bunlara ilaveten onun birlik vurgusu, İslâm’ın Tevhîd öğretisininin tezâhürü olmakla birlikte Yeni Eflatuncu etkileri de yansıtır gözükmektedir. O edebî sanatlarda da birliğin bulunması gerektiğine dikkat çeker, şiir ve edebiyatta yazı, tek bir ölçüye sahip olmalı, bitene kadar buna riayet etmeli. Ona göre edebî sanatlarda düzen oluşturulursa, yani mekânı boş yere doldurmayan ve manaya uygun kelimeler yan yana konursa dinleyenlere sevimsiz gelmez.Ona göre, sanatın icrasında alıştırma, deneyim varsa o zaman sanat olur, sadece ilim ve mârifete bakılıp sürekli olarak çalışma ve alıştırmalarla desteklenmezse, sanattaki maharetten bahsedilemez. Ona göre sanatçı demek aynı zamanda sanatında mâhir olan demektir. Dolayısıyla teorik ve pratik alanın uyumu en mükemmelin ortaya çıkmasını sağlarken, mükemmelliğe götürecek rotayı ise o şeyin tabiatındaki gaye belirler. O, müziğin nefsleri etkilemesini, birlik ve harmonik oranla açıklar. Ona göre mûsikî ile âlemin düzeni arasında önemli ilişkiler vardır. İlahi düzen ve uyum Yüce Yaratıcı’nın feyzidir. Nihai amaç olan bu ilahi düzene ulaşmak için çabalayan yalnızca akıl sahibi olan insandır. Bu görüşüyle İhvân-ı Safâ’nın temsil ettiği geleneğe yakın durur. O, eserlerinde şiirlere yer vermesine rağmen, şiirin sadece olumlu yönlerine değil ve olumsuz etkisine de dikkat çeker. O şiiri reddetmez, tarihi bilgilerle desteklenmiş iyi alışkanlıklar kazanmayı konu alan şiirlerin çocuklara öğretilmesi gerektiğine dikkat çeker. Bayağı şiirlerden, konusu aşk ve âşıklar olan şiirlerden onların uzak durmalarını ve bu şiiri yazanların ince ruhlu kimseler olduğu düşüncesinden uzak tutulması gerektiğine işaret eder. Bu yönüyle Plâtoncu bakışı yansıtır fakat İbn Miskeveyh’in şiire yönelik kaygıları salt ahlakidir.

Abstract: It cannot be said that Ibn Miskawayh (d. 421/1030) who lived in the 11th century, systematically addressed the fundamental issues of aesthetics and philosophy of art. But he dealt with aesthetic experience and beauty as a problem. He regards the basic characters of the aesthetic experience as unity. The unity is the nature of the divine and purpose of seeking harmony, proportion and rhythm in the physical world is to approach this unity. According to him, the beauty is an objective concept and the thing that is beautiful is determined in the triangle of soul-nature-matter. What makes something beautiful is the harmony between the soul that reflects the divine and the sufficiency of the substance which has an ability to take it. When the artist processes the appropriate thing for the soul on the matter then the completeness arises. The completeness is the product of the relationship between theory and practice, each of them completes the other. Ibn Miskawayh also analyzes music and poetry in his work, and he thinks that music is the closest experience to reach the divine. The experience which is obtained through music is more influential than any other arts. In his view, music is related to the unity and the cosmic order. He has a prudent approach to poetry because he draws attention to the fact that the poetry uses tricks which irritate direct the soul.Summary: The aim of this study is to examine the aesthetics experience and beauty expressions in the Ibn Miskawayh’s (d. 421/1030) thought. He dealt with aesthetic experience and beauty as a problem. He mentions two kinds of beauty perception: the first one is temporary and partial beauty, the other one is general beauty perception. The temporary and partial beauty sense is individual, there is no objective criterion. But the general beauty sense is mentioned as an objective and the real beauty. According to him, the forms are seen beautifully by people is a result of the completeness and harmony between elements. Ibn Miskawayh's view of aesthetic experience arises in four aspects. The first is triangle of soul-nature-matter where the nature is the front namely the dimension in which nature is effective when we have to determine the aesthetic harmony between matter and soul. The intervention of the artist at this dimension has no effect. Beauty, unity and harmony are determined by the ability of material to take shape and the model taken from the soul. The more the resulting product represents the soul, the more its impact on the perceiving. This is the effect on objects that appear as beauty, flaw, ugliness, and that perceive visually.In the second dimension, which is the triangle of soul-nature-matter, the artist takes place between nature and material, where the artist is more active. Artist composes a matter while performing art. The aesthetic formation of the artist's product, in the first place, is the representation of the nature and even the soul forms. If the artist reflects the forms of the soul in his work and he imitates its forms, the product which is obtained becomes better. At that moment the artist enjoys his art, takes pleasure and feels special feelings.The other dimension is the aesthetic experience that is obtained by avoiding the effects of nature, which is only about music. According to him, the pleasure of music is more effective than the others and it is like pleasures of the divine world. A person who is competent to receive the divine goes beyond physical pleasures by the influence of music. But on the contrary, there are also some voices that affect the person in the negative and that disturb the soul.Forth, the material dimension. Although the source of the principles that enable the aesthetic experience base on in the divine world, the material has an effect on this experience. In other words, in the formation of this experience, the ability of the material to take the form of soul must be perfect. He explains this by giving examples of the wax and seal. According to this, if the wax is not competent enough to receive, for example dry, wet, solid or melted, the seal cannot take that form even if it is competent to give a copy, the wax cannot take it. Therefore, it must be free from imperfections.According to him, the reasons why we perceive something beautiful are the balance, harmony, rhythm, and conformity in colors and measure. These criteria are different for every artistic experience. Moderation and balance are related to visual experience; harmony and rhythm are related to music; hardness, softness, loudness is related to sound and meter is related to literature. All of these arise when the forms are that appropriate to what they received from. That is, there should be a proportion among soul, nature, artist and matter. There is no need for proportions if there is a unity but if there is no unity then we need for proportions that catch it. In addition, his emphasis on unity seems to reflect New Platonist influences as well as being a reflection of the principle of the Tawḥid of Islam.He draws attention to the fact that the unity must exist in literary arts, in poetry and literature should have a single measure and it must obey it until it is finished. In his opinion, if the order is established in literary arts, that is, if the place is not filled unnecessarily thing and put the words appropriate to the meaning, it is not pleasant to audience.According to him, if there is practice and experience in performing art then it becomes the art. If only the theoretical knowledge is taken into account and is not constantly supported by work and practice, it is not possible to talk about the artistic skill. According to him, the artist is also an expert in art. Hence, the harmony of the theoretical and the practical field provides the best excellence, while the route that leads to excellence determines the purpose of that thing in its nature.He explains the influence of music on souls in terms of the unity and the harmonic ratio. According to him, there is important relation between music and the order of the universe. According to him the divine order and harmony are the gifts of the Supreme Creator. There is only the man, who is intelligent, strives to reach divine order, which is the ultimate goal. This view is close to the tradition that represented by Ikhwān aṣ-Ṣafā. While Ibn Miskawayh has given place to poems in his works, he draws attention not only to its positive aspects but also to its negative effect. He does not reject poetry, but draws attention to the need for children to be taught poems about good habits supported by historical information. Also, they should be kept away from worthless poems which their subject is love and lovers and from the thought that the poets are fine-hearted persons. From this point, his opinions refer to the Platonic view, but Ibn Miskawayh’s concern about poetry is pure ethical concern.