Ahlâki Bir Değer Olarak Özür Dileme ve Özür Etiği

Bu çalışma, toplumsal ilişkilerde bireylerin birbirlerine karşı işlemiş olduğu kusurların telafi edilmesi ve bozulan ilişkilerin düzeltilmesinde özür dilemenin ahlâki bir değer olarak anlam ve önemine işaret etmektedir. Her insanın hata yapabileceğinin kabul edilmesi, özür dilemenin bir erdem olarak ortaya çıkmasına zemin hazırlayan en önemli unsurdur. Kişinin hatalı olabileceğini kabul etmesi, kendisini kimseden üstün görmemesi gerektiğini öğretir, bu tür hatalar yapmama konusunda istek ve irade uyandırır. Özür dilemek kişiyi, dürüst olmaya yönlendirdiği gibi başka insanlara değer vermenin, saygılı olmanın gerekliliğini anlatır. Suçlu, kabahatli kişi, olayın olduğu ortam, mağdur ve kusurun durumuna göre farklı şekillerde özür dilendiği görülmektedir. Özür dilenirken kullanılan sözcüklerin ne anlama geldiği, tam olarak özür ifade edip etmediklerine değinilen bu çalışmada, özrün anlamı, ahlâki boyutu ve tövbe ile ilişkisine yer verilmiştir. Özür dilemenin gerekçelerinden söz edilerek, bir özürde bulunması gereken; özür dileme ifadesi, hesap verme, sorumluluğu üstlenme,  onarım teklifinde bulunma ve tekrarlanmayacağına dair vaatte bulunma gibi özür dileme stratejilerine değinilmiştir. Dini geleneklerdeki tövbenin özürle benzerliğine vurgu yapılmış, özür ile affetme ilişkisi, tarafların benimsemeleri gereken tutumlar açısından değerlendirilmiştir. Son olarak bir değer ve nezaket kuralı olarak ailede özür dileme eğitiminin nasıl verilmesi gerektiğine ilişkin öneriler sunulmuştur.  Özet: Bu çalışma, toplumsal ilişkilerde bireylerin birbirlerine karşı işlemiş olduğu kusurların telafi edilmesi ve bozulan ilişkilerin düzeltilmesinde özür dilemenin ahlâki bir değer olarak anlam ve önemine işaret etmektedir. Her insanın hata yapabileceğinin kabul edilmesi, özür dilemenin bir erdem olarak ortaya çıkmasına zemin hazırlayan en önemli unsurdur. Kişinin hatalı olabileceğini kabul etmesi, kendisini kimseden üstün görmemesi gerektiğini öğretir, bu tür hatalar yapmama konusunda istek ve irade uyandırır. Özür dilemek kişiyi, dürüst olmaya yönlendirdiği gibi başka insanlara değer vermenin, saygılı olmanın gerekliliğini anlatır. Özür dilemek, aslında özür dilemeye neden olan söylem, eylem ve uygulamaların adil, doğru, meşru olmadığını, hata yaptığını kabul etmek demektir. Özür dileyebilmek, öncelikle kişinin insan olduğunun anlaşıldığını gösterir. Her insanın hata edebileceğinin bilinmesini, bizim de hatalı olabileceğimizi kabul ettiğimizi ifade eder. Bu kişiye, kendisini kimseden üstün görmemek gerektiği anlayışını kazandırır. Ayrıca artık böyle hatalar yapmamak konusunda kendisinde bir arzu ve irade uyandırır. Özür dilemek, kişiyi dürüst olmaya zorladığı gibi başka insanlara da değer vermenin, saygılı olmanın gerekliliğini anlatır. Kendisinden özür dilenen kişi, mutlaka saygıdeğer biridir. Saygı gören kişi de mutlaka karşısındakine saygılı olur. Sosyal düzenin ve yaşamın temeli de karşılıklı saygıdır. Özür dileyebilmek, bireyin kendisine bakış açısını olması gereken noktaya çektiği gibi, diğer insanlara saygılı olma anlayışını kazandırarak sosyal düzenin sağlıklı işlemesine zemin hazırlar. Zira özür dileyebilmek aczin itirafı, dürüstlüğün, samimiyetin ifadesidir. Bu yönüyle özür dilemek bir fazilet ve erdemdir. Değerlerin kaybolup bencilliğin ve nihilizmin kuşattığı toplumunun, faziletliler, erdemliler, insanın değerini bilenler haline getirilmesi gerekiyor.İyi ve erdemli insan hiç hata etmeyen değil, işlediği hatadan dolayı özür dileyen ya da o hatayı affettirme yollarını arayan, hatasından dönen kimsedir. Özür dilemenin aslında sadece bir sorumluluk üstenmek değil insanın kendine güveninin de bir göstergesi olarak görmeli, vicdani bir muhasebe ve bir anlamda kişinin kendi kendini yargılaması olduğu da unutulmamalıdır. Başkasının ayağına basan, elbisesini kirleten rahatlıkla özür dileyebilirken, bir insanın hakkını elinden alan, hayatını zehir eden, geleceğini karartan kişinin pişmanlık, telafi, onarımdan oluşan kapsamlı bir özür dileme aklına gelmemektedir. Anne ve baba çocuğuna özür dilemesi gerektiğini söylediğinde, çocukta üzerinde düşünülecek bir süreç başlatılmış olacaktır. Çocuk eğer bunun gerekliliğine işaret eden ebeveyninin önünde özür dilerse bu çocuğun ahlâki eğitiminde önemli bir aşamadır ve o çocuğun söz konusu normları içselleştirdiğini ve bağımsız bir ahlâk muhasebesine giriştiğini gösterir. Çünkü o artık dışardan dikte edilmeden savunduğu bir değerin çiğnendiğini dolayısıyla özür dileme davranışında bulunmak için gerekli motivasyona sahip olduğunu anlar.Özür dilemenin önündeki en büyük engel kibirdir. Kadın erkek ilişkilerinde, kadınların daha kolay özür dileyebildikleri, kadınların erkekler gibi güçsüzlük ve kendilerini küçültme gibi bir anlayışa kapılmadıkları görülebilmektedir. Bir yönetici, bir patron, bir lider, bir başkan astından, emri altındakilerden özür dilediğinde otoritesinin ve saygınlığının azalacağını düşünerek bunu geciktirebilmekte veya yerine getirmemektedir. Ailede erkek, okulda öğretmen, kurumda yönetici, işyerinde patron vb. lider ve otorite sahibi kişiler geçmişi meşrulaştırmak, hataları unutmak ya da reddetmek, ahlâki olarak sorgulanmasını önlemek için yaptıklarını, söylediklerini görkemli gösterme ve kutsama yoluna giderek özür dilemekten imtina ederler. Bu da bize özür dileme anlayışının aileden başlayarak toplumsal bir kültür olarak içselleştirilmesinin önemini anlatır.Bireysel hatalar için günlük yaşamda özür dilendiği gibi kurumsal hatalar ve yaşanan kimi talihsiz olaylar için de özür dilenmelidir. Özür dileme, toplumlar arası ilişkilerde diyalog kültürünün yerleşmesi için uygun bir zeminin oluşturması ve bazı ortak değer ve çıkarların paylaşılması açısından ciddi bir potansiyele sahiptir.  Özür dilemek toplumlar arasında hoşgörü, işbirliği ve barış içinde bir arada yaşama kültürünün gelişmesine önemli bir düzeyde katkı yapabilir.Özür gerektiren bir kusur işlendiğinde sadece olanı biteni anlamayı değil, fâilin de mağdurun duygularını ve anlayışını benimseyebilmesi için olay tek taraflı bir bakış açısı ile değil, bütün bir bağlamı ve taraflarıyla değerlendirilmelidir.Özürde; özür dileme ifadesi, hesap verme, sorumluluğu üstlenme,  onarım teklifinde bulunma ve tekrarlanmayacağına dair vaatte bulunma gibi özür dileme stratejileri bulunmalıdır. Dini geleneklerdeki tövbe özürle benzerliklere sahiptir. Özür dilenmesi karşısında mağdur affetmekle suçluya karşı olumsuz duygularını azaltmakta ve ilişkiyi onarmaktadır. Özür dileme, mağdur için itibar koruyucu bir eylem olurken hatalı kişi için itibar zedeleyici bir eylem olmaktadır. Affetmek ve hata yapan kişinin itibarını korumak da önemlidir. Kültürel geçmiş gibi cinsiyet de kadın ve erkeklerin farklı özür dileme stratejileri tercih etmelerine sebep olmaktadır. Farklı özür dileme şekilleri yaş, gelir durumu, meslek, etnik köken gibi faktörlerden de etkilenmektedir. Özür dilenecek zamanı, ortamı, muhatabın ruh hali, iyi hesap edilmelidir. Bunlara yeterince özen gösterilmediğinde özür, amacına ulaşmayabilir ve bozulan ilişkiyi düzeltme imkânı kalmaz. Kişinin başkalarına, topluma ve çevresine karşı hata yaparak suçlu duruma düşmüş olabileceğini kabullenmesi ve bu durumda mağdurdan özür dilenmesi gerekliliği, çocuk yaşlarda ailede öğretilmelidir. Çocuk ailesinde ve çevresindeki insanları model alarak hata yaptığında özür dilemeli, kendisine karşı yapılan ve özür dilenilen durumlarda affedici olabilmelidir. 

Apologizing and Ethics of Apology as a Moral Value

This study points out the importance and meaning of apologizing as a moral value in compensating the imperfections committed by individuals in social relations and correcting the deteriorating relationships. Accepting that every person can make mistakes is the most essential element that paves the way for the emergence of apology as a virtue. It teaches one to accept that he/she may be wrong, not to consider himself superior to anyone, and arouses the will and will not to make such mistakes. Apology tells the necessity to be respectful and to value other people as well as to be honest. Apologizing is like forcing a person to be honest, and it tells you about the need to care about other people and to be respectful. It is seen that different kinds of apologies are made according to the culpable, guilty person, the environment, the victim, and the situation of the defect. This study discusses the meaning of the words used in apologizing whether they mean full apology or not, the meaning of the apology, its moral dimension, and its relationship with repentance. It also discusses the reasons for the apology, apologizing strategies, accountability, assuming responsibility, proposing repairs, and making promises on not doing something wrong again. The similarity of repentance in religious traditions with apologizing was emphasized, and the relationship between forgiveness and apology was evaluated in terms of the attitudes that the parties should adopt. Finally, as a rule of value and courtesy, suggestions were made on how to provide apologies education in the family.Summary: This study draw attention to the meaning and importance of apologizing as a moral value in compensating for the imperfections that individuals have committed against each other in social relations and in correcting broken relationships. Acknowledging that every person can make mistakes is the most important element that paves the way for the emergence of an apology as a virtue. Accepting that one can be wrong teaches that one should not think of himself as superior to anyone and arouses the will and desire not to make such mistakes. Apologizing leads people to be honest and tells them about the need to care about other people and be respectful.Apologizing is admitting that the rhetoric, actions, and practices that lead to apologies are not fair, accurate, and legitimate. First, apologizing means that the person to whom we made a mistake is a human being. It means that accepting anyone can make a mistake, and we can be wrong. It gives this person the understanding that s/he should not be superior to anyone else. It also arouses a desire and will not make such mistakes anymore. Apologizing tells you the necessity of caring and respecting other people as well as forcing people to be honest. The person who apologizes to him is undoubtedly respectable. The respected person will surely appreciate to others. The basis of social order and life is mutual respect. Being able to apologize draws the individual's point of view to the end where he or she should be and provides the basis for the healthy functioning of the social order by gaining the understanding of respect for other people. Also, being  able to apologize is an expression of confession, honesty, and sincerity. Apologizing in this respect is a virtue and merit. The society that values are lost and surrounded by selfishness and nihilism must be turned into virtues, and people who know the value of human beings.The good and virtuous person is not without fault, s/he is the one who apologizes for the mistakes, s/he has committed or seeks ways to redeem that mistake, s/he is the one who returns from his/her mistake. Apologizing should be not only a responsibility but also an indicator of self-confidence. It should not be forgotten that conscientious accounting is a self-judgment. S/he can quickly apologize for stepping on someone else's feet, soiling his clothes, but s/he does not think of a full apology consisting of remorse, compensation, and repair for the person who has taken away a person's right, poisoned his life and tarnished his future.When the parent says that the child should apologize, a process will be initiated for the child to consider. If the child apologizes in front of his or her parent, who points to the necessity of this, it is an important step in the child's moral education, and this indicates that the child internalizes these norms and engages in independent moral accounting. Because s/he now realizes that a value s/he defends without dictating from the outside has been violated, and therefore, has the motivation to make an apology.Arrogance is the biggest obstacle to apologizing. In men-women relations, it can be seen that women are more easily able to apologize, they do not consider apologizing as an indicator of as powerlessness and insulted as men. A manager, a boss, a leader, or a president can delay or fail to realize that his/her authority and dignity will diminish when s/he apologizes to his/her subordinate and those under his/her command. Men in the family, teachers at school, managers in the institution, boss and so on leader and authority persons refrain from apologizing by going to show and bless what they say and do to legitimize the past, to forget or reject mistakes, to prevent them from being questioned morally. This tells us the importance of internalizing the understanding of apologetics as a social culture starting with the family.Individual mistakes should be apologized for in daily life, institutional errors, as well as for some unfortunate incidents. Apologies have the potential for establishing a suitable basis for the establishment of a culture of dialogue in inter-communal relations and sharing some common values and interests. Apologies can contribute significantly to the development of a culture of tolerance, cooperation, and peaceful coexistence among communities.When a defect requiring a committed apology, the event must be evaluated not only from a unilateral perspective, but from a whole context and sides so that the perpetrator can adopt the feelings and understanding of the victim.In the apology, there should be a strategy such as an expression of regret, accountability, taking responsibility, offering repairs, and making promises on not happening again. Repentance in religious traditions is similar to an apology. In the face of apology, the victim reduces negative feelings towards the offender by forgiving and repairs the relationship. Apologies are a reputation-protecting action for the victim, while a discreditable step is taking place for the wrong person. It is also important to forgive and protect the reputation of the person who made a mistake. Like the cultural past, gender causes men and women to choose different apology strategies. Various forms of apology are also influenced by factors such as age, income status, occupation, and ethnicity. The time to apologize, the environment, the mood of the interlocutor must be well calculated. If enough care is not given to them, the apology may not reach its purpose, and thus, there is no possibility of correcting the broken relationship. Since childhood, it is important to teach individuals that a person may have been guilty by making mistakes towards others, society and the environment. Also, individuals should be educated on apologizing from others when needed. The child should apologize when he/she makes a mistake by taking the model in his / her family and the people around him and should be forgiving in cases made against him/her.

___

  • Abdülbâkî, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cem’ül müfehres li-elfâzi’l-Kur’ânil Kerîm. Beyrut: Dâru’l Hicreti, 1405/1985.
  • Afzalur, Rahman. Sîret Ansiklopedisi. İstanbul: İnkilâb Yayınları, 1996.
  • Aydın, Mehmet Zeki. Ailede Çocuğun Ahlâk Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 2005.
  • Bayat, Nihat. “Türkçenin Yabancı Dil Olarak Öğretiminde Şikâyet ve Özür Edimine İlişkin Görünümler”, Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 41 (Ocak 2017): 1-16.
  • Bilim Genç. “Özür Dilemek Hiç Bu Kadar Etkili Olmamıştı”. Erişim: 16 Ağustos 2019. http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/ozur-dilemek-hic-bu-kadar-etkili-olmamisti.
  • Bora, Tanıl. “Tüm İnsanlar Önünde Özür Dilerim” Erişim: 19 Ağustos 2019, https://vdocuments.mx/documents/tuem-insanlar-oenuende-oezuer-dilerim.html.
  • Cubrân. Mes’ûd. er-Raid. Beyrut: Dar’ul İlm li-lmelayin:1981
  • Çağrıcı, Mustafa. “Af”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 1: 394. Ankara: TDV Yayınları, 1988.
  • Deborah, Tannen. Hiç Anlamıyorsun. Trc. Belkıs Çorakçı. İstanbul: Varlık Yayınları, 1997.
  • Dereli, Sevgi “Sözlü İletişimde Nezaket Stratejileri”, Türkbilig, 15 (2008): 24-52.
  • Develioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Yayınevi, 1993.
  • El-Hüseyin b. Muhammed er-Râgıb, el İsfehânî. el-Müfredât fî Garîb’il-Kur’ân, İstanbul: Dâru Kahraman, 1986.
  • Erden, Münire-Akman, Yasemin. Gelişim ve Öğrenme, Ankara: Arkadaş Yayınları, 2004.
  • Hökelekli, Hayati. Psikoloji, Din ve Eğitim Yönüyle İnsanî Değerler. İstanbul: DEM Yayınları, 2013.
  • İrfan Erdoğan. “İletişimin Bağlamı”. Erişim: 19 Ağustos 2019. http://www.irfanerdogan.com/uydurular/8baglam.htm.
  • Karaman, Fikret – Karagöz, İsmail – Paçacı, İbrahim – Canbulat, Mehmet – Gelişgen, Ahmet – Ural, İbrahim. Dini Kavramlar Sözlüğü, İstanbul: DİB Yayınları, 2009.
  • Katar, Mehmet. Yahudilikte, Hıristiyanlıkta ve İslamda Tövbe. Ankara: Andaç Yayınları, 2003.
  • Kaymakcan, Recep – Hasan Meydan. Ahlâk Değerler ve Eğitimi. İstanbul: Dem Yayınları, 2014.
  • Kurt, Ali Osman - Aykıt, Dursun Ali. Dinler Tarihi. Ankara: Bilay Yayınları, 2019.
  • Milli Eğitim Gençlik ve Spor Bakanlığı, Görgü – Ahlâk ve Protokol Kuralları. Ankara: Çıraklık ve Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü Yayını, 1985.
  • Kurutkan, Mehmet Nurullah -Halide Savaş. “Özür Dileme ve Etkili Hata Açıklama Rehberi: Medikal Hatanın İfşası” Hastane 100-101 (Temmuz-Ağustos 2010): https://www.researchgate.net/publication/321026418_OZUR_DILEME_VE_ETKILI_HATA_ACIKLAMA_REHBERI_MEDIKAL_HATANIN_IFSASI.
  • Nazlı, Ece H. “Türkçe Özür İfadelerinin Toplumbilimsel Analizi”. Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21 (Ekim 2018): 143-159.
  • Özdemir, Murat. “Özür Dilerim İle Kusura Bakma Arasındaki 7 Fark”. Hukuk Gündemi Dergisi 1 (2015): 82.
  • Özlük, Erdem. “Uluslararası İlişkilerde Özür Dilemek, Özrün Kuramı”. Uluslararası İlişkiler 11/44 (Kış 2015): 51-78.
  • Öztürk, Nermin. “İlahi Dinlerde Yemin Keffaret ve Kurban”. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/13 (Ocak 2002): 167-192.
  • Özyıldırım, Işıl. “The Level of Directness in Turkish Apology Forms in Relation to the Level of Education”. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 27/1 (Haziran 2010): 179-202.
  • Peker, Hüseyin. Din Psikolojisi. İstanbul: Çamlıca Yayınları, 2013.
  • Psikiyatrist Necati Çobanoğlu. “Özür Dilemek”. Erişim: 16 Ağustos, 2019. https://www.psikiyatristnecaticobanoglu.com/ozur-dilemek.
  • Redhouse, William James. Redhouse İngilizce Türkçe Sözlük, Ed. Robert Avey, Serap Bezmez, Anna G. Edmonds, Mehlika Yaylalı, İstanbul: Redhouse Yayınevi, 1993.
  • Sarı, Mevlût. el-Mevarid Arapça-Türkçe Lûgat. İstanbul: Bahar Yayınları, 1982.
  • Senemoğlu, Nuray. Gelişim, Öğrenme ve Öğretim, Ankara: Pegem Akademi Yayınları, 2012.
  • Smith, Nick. Hatalıydım, Özür Diliyorum Özürlerin Anlamları. Çev. Kıvanç Tanrıyar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2010.
  • Tarhan, Nevzat. Güzel İnsan Modeli. İstanbul: Timaş Yayınları, 2012.
  • Tarhan, Nevzat. Duyguların Psikolojisi. İstanbul: Timaş Yayınları, 2014.
  • Türk Dil Kurumu, “Güncel Türkçe Sözlük”. Erişim: 28 Temmuz 2019. http://www.tdk.org.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5da0872cef0aa4.10434407
  • Topaloğlu, Bekir. “Tövbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 279-283. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
  • Yavuz, Salih Sabri. “Tevbenin İtizali Yorumu”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 10/3 (2010): 7-22.