Thomas Hobbes (1588-1679) toplum sözleşmesi teorisinin kurucusu olarak kabul edilen önemli bir siyaset kuramcısıdır. Hobbes’un doğal durumu tanımlaması, toplumun oluşmasındaki nedenleri belirtmesi, yetkiye ve siyasi yükümlülüklere dair fikirleri siyasi düşünce tarihinde dikkat çeker. Düşünür, özellikle yaşadığı yüzyılda monarşiyi güçlendirmek adına siyasal itaati meşrulaştırmanın gerekliliği üzerinde durmuş, dönemin koşullarından dolayı Tanrı fikrini tamamıyle dışlayamamıştır. Bu yüzden toplum sözleşmesi fikrini temellendirdikten sonra ahlaki yasalar ve yükümlülükler aracılığı ile Tanrı kavramını teorisine dahil etmeyi seçmiştir. Bununla birlikte, kendisinden önceki düşünürlerin aksine Tanrı’ya siyasal ve toplumsal düzeni sağlama hususunda ancak ikincil bir görev vermiştir. Tanrı kavramını ve yazılı olmayan kuralların yükümlülüğünü dışlaması, söz konusu dönemde Hobbes’un ateist olduğuna dair tartışmalara yol açsa da, kendisi bunu kabul etmemiştir. Bizim kanaatimiz, Hobbes’un aslında bir ateist olduğu ve Tanrı fikrini sadece toplumun düzenini sağlamak için siyasi bir araç olarak kullandığı yönündedir. Bir başka deyişle, argümanımız; Hobbes’un dini ve Tanrı korkusunu, bireyleri yazılı yasalara uymaları yönünde zorlamak için kullandığı şeklindedir. Bu argümanın haklılığını gösterebilmek için makalemizde Hobbes’un De Cive ve Leviathan kitaplarındaki argümanları analiz edilmiş ve geliştirmiş olduğu kuramda dinin ve Tanrı’nın yeri incelenmiştir.Özet: Thomas Hobbes, İngiltere’de sosyal ve siyasi düzenin tehlike altında olduğu ve egemen gücün meşrulaştırılması gerektiği bir dönem olan onyedinci yüzyılda yaşamıştır. Doğal bilimlerdeki ilerlemeler ve felsefik düşünce yapısındaki değişimler, rasyonaliteyi önemli kılarak, söz konusu dönemde egemenin gücünün ve bireylerin özgür istencinin sorgulanmasına olanak vermiştir. Bu yüzden, Tanrı, din ve siyasi yükümlülükler ile ilgili sorunlar da yeni bir boyut kazanmıştır. Hobbes’un esas felsefesi Aristoteles teleolojisini çürütmek ve sonrasında da onu mekanik yaklaşım ile değiştirmekti. Hobbes’un modern doğal bilimlere olan yaklaşımı, siyaset felsefesini de mekanik bir yaklaşımla temellendirmeye itmiştir. Bu sebeple, Tanrı’nın birincil rolünü siyaset felsefesinden çıkarmış, ama bunu yaparken de Tanrı’nın varlığını inkar etmemiştir. Hobbes’un bu makalede tartışılan kitapları; De Cive ve Leviathan’da, bireylerin toplumun önemli parçaları olduğundan ama doğal olarak siyasi birer varlık olmadıklarından bahsedilir. Hobbes’a göre bireyler hayatta kalmak için siyasi bir kurumun altına girmek durumundadırlar. Bir başka deyişle, insanın zayıflığı, siyasi toplumun kurulmasını gerekli kılmıştır. İnsan doğal olarak siyasi bir varlık olmasa dahi, siyasi bir kurum altında yaşamak insan doğasına aykırı bir durum değildir. Hobbes’un üzerinde durduğu temel nokta, sivil toplumun yapay bir ürün olsa dahi bireylerin refahı için gerekli olduğudur. Yazılı yasaların ve bir otoritenin, kısacası zorlayıcı bir gücün olmaması halinde, insanlar tehlike altında olacaktır. Bu koşullar altında, bir kişinin kendisini koruması için ne gerekiyorsa yapacağı şaşırtıcı bir durum değildir. Böylesi bir savaş durumunu engellemek için, kişiler doğal durumdaki sınırsız özgürlüklerini bırakarak, egemen bir gücün altında yaşamayı tercih edeceklerdir. Aslında Hobbes’a göre, insanın güvenliğini sağlayan siyasi toplumun varlığı değil, zorlayıcı bir gücün varlığıdır. Bu güç, insanların barış içerisinde yaşaması için gereken koşuldur. Bir başka deyişle, bireyler önce toplumu oluşturmak için sonra da o toplumun devamlılığını sağlamak için bir güçten korkmalıdırlar. Korku kavramı olmadan Hobbes’un bahsettiği siyasi güce bir temel bulmak zor olacaktır çünkü korku faktörü bireylerin kişisel çıkarları ile toplumsal iyinin karşı karşıya geldiği durumlarda, bireyi korkutarak siyasi güce uymayı zorlayacak ve böylece toplumsal refahı sağlayacaktır. Bu noktada, Hobbes’un kuramına Tanrı kavramı dahil olur. Bu makalede, Hobbes’un kuramında dinin rolü olmadan siyasi yükümlülük kavramının eksik kalacağı tartışılmıştır. Bireyler birbirlerinden korktukları için ve güvenliğe ihtiyaçları oldukları için bir toplumun altında yaşamayı tercih ederler. Hobbes’a göre bu ihtiyaç Tanrı korkusuyla desteklenmelidir. Fakat, Hobbes ne Tanrı korkusunu ne de ahlaki yasaların varlığını doğal durumda kullanmıştır. Bunun yerine, sonrasında siyasi düzen için gerekli olan yükümlülüklere bir temel bulmak için, Tanrı kavramını kullanmayı seçmiştir. Hobbes, burada analiz edilen kitaplarında doğal yasalar, ahlaki yasalar ve ilahi yasalar kavramlarını açıklar. Ona göre, doğal yasalar ahlaki yasalardır ve aynı zamanda ilahi yasalar olarak da adlandırılabilirler. Bu yüzden üçü de aynı görünür ve hepsi de Tanrı tarafından verilir. Tanrı her bireye akıl verdiğinden, herkes bu yasalara akılları aracılığı ile ulaşabilir. Hobbes’un kuramında bu noktaya kadar, sadece sivil toplumda değil, doğal durumda da ahlaki yükümlülüklerin olmasına imkan veriliyordu. Fakat, Hobbes insanların doğal durumda ahlaki bilinçlerinin olmadığını ve ahlaki yasalara uymak zorunda olmadıklarını söyler. Ona göre doğal yasalar, ahlaki yasalar ya da Tanrı’nın yasaları, adına her ne dersek diyelim, yükümlülük yaratan yasalar olmaları için bir sivil otoritenin yaptırımında olması gerekir. Her ne kadar da doğal durumda ahlaki yasaların varlığından söz etse de, söz konusu yasaların insanların toplum altında yaşamaya geçmeden önce yükümlülüğe yol açmadığını da ekler.Doğal yasalar sadece insanları toplum altında birleştirmeye zorlayacak bir güç olması halinde, Tanrı’nın buyrukları olarak zorunluluğa dönüşürler. Bu demektir ki; ahlaki ilkeler siyasi bir güç olmadığı sürece anlamsızdırlar. Hobbes’un felsefesinde aklın buyrukları ve Tanrı’nın yasaları iki farklı kavram olarak ortaya çıkar; bu durum da bizi Hobbes’un aslında Tanrı’ya inanmadığını savunmaya kadar götürebilir. Halbuki, Hobbes’un yükümlülükleri meşrulaştırmak için dinin gücüne ihtiyacı vardır. Bu sebeple, Tanrı’yı bir araç olarak kullanmayı seçmiştir. Böylece, egemenin mutlak gücünü de sınırlamış ve yükümlülükler için de bir temel bulabilmiştir. Bir başka deyişle, Tanrı’nın varlığının dini açıdan meşrulaştırmasını yapmak yerine, egemen gücün eline dini ve Tanrı’yı siyasi ve sosyal düzene ulaşmak için bir araç olarak vermiştir. Hobbes’un göstermeye çalıştığı, Leviathan diye adlandırdığı toplumun bireylerden oluştuğu ve bu bireylerin egemen güce biat etme sebeplerinin, kendilerinin vermiş olduğu rıza ve yetki olduğudur. Kısacası, Hobbes siyaset felsefesinin temeline Tanrı’yı değil, öznelerin özgür iradelerini koyar. Bireyler doğal durumdaki sınırsız özgürlüklerinden feragat ederek bir egemen altında yaşamaya rıza göstermişlerdir, çünkü karşılığında güvenliklerini sağlayacaklardır. Bu anlaşma gereği egemene itaat etmeyi kabul ederler. Böylece siyasal olarak bireyin bağlı bulunduğu yükümlülükler Tanrı kavramı ile sınırlandırılmış olan egemenin gücü ile meşrulaştırılmış olur. Bu makalede, Hobbes’un egemenin mutlak gücünü ilahi irade olan Tanrı ile sınırlandırmış olduğu gösterilir. Aslında Hobbes’un yapmaya çalıştığı, egemenin gücüne mutlakiyet sağlayarak, onu ne dünyevi ne de ilahi bir güce karşı sorumluluk altına sokmaktır. Bunu nasıl başardığı ise bu makalede, Hobbes’un De Cive ve Leviathan kitaplarının analiz edilmesi ile detaylı olarak gösterilmiştir. 

Thomas Hobbes (1588-1679) was a significant political theorist who could be regarded as the founder of social contract theories. Hobbes’s philosophy is worthy of attention in the history of political thought due to his definition of natural state, the reasons of the formation of civil society, authorization and political obligation. Specifically, he focused on the rationalization of political obligation to the sovereign in order to strengthen monarchy in the given era. Meanwhile, he could not exclude the concept of God due to the conditions of the century. Therefore, he preferred integrating the concept of God into his political philosophy by means of moral laws and moral obedience after he had introduced the idea of social contract theory. Furthermore, in contrast to previous thinkers, he gave God a secondary role in the maintenance of political and social order. Excluding the idea of God and the obedience of unwritten laws gave rise to discussion about Hobbes’s rejection of the existence of God although he did not accept these accusations. In this paper it is argued that, Hobbes was an atheist and he used religion only as a political instrument for the sake of the social order. In other words, this paper clarifies the idea that Hobbes used religion and the fear of God as a tool in order to force individuals to obey written laws under a sovereign. In order to indicate the rightness of this argument, his main ideas stated in De Cive and Leviathan are analysed and the place of religion and God in his theory is examined in this paper. Summary: Thomas Hobbes had lived in the seventeenth century England in which the social and political order was under threat and the obligation to the sovereign was in need of justification. The developments in natural science and the alterations in philosophical thought that made rationalization significant, led to question the power of the sovereign and free will of the individuals in the given period. Therefore, the questions concerning God, religion and political obligation had been emerged. The prevalent philosophy of Hobbes was to reject Aristotelian teleology, and he aimed to replace it with a mechanistic view. His insistence on modern natural science made him to defend that political philosophy also should be grounded in mechanistic approach. Briefly, he eliminated the preliminary role of God from his political philosophy. However, he did not reject the existence of God while arguing this. In his books that are analysed in this paper; De Cive and Leviathan, Hobbes stated that individuals were important as parts of the society but naturally they were not political beings. Therefore, they needed to enter into a political association in order to survive. In other words, the weakness of humankind necessitated the establishment of political society. Although a human being was not naturally political, a political association was not against to human nature. Hobbes insisted that a civil society as an artificial product needed to be established for the sake of the individuals.  In the absence of civil law and a common authority namely a coercive power, human beings were under threat. Under these conditions, a human being was in need of focusing on his/her self-preservation alone and she/he would try to achieve it at all costs. Therefore, in order to prevent such a state of war, individuals chose to leave their unlimited freedom and enter into a society under a sovereign.Actually what provided human security was not the existence of a political society; rather it was a coercive power. For Hobbes, coercive power was a requirement to make individuals live in a peaceful environment. Put another way, individuals needed to be frightened from a power to form a society firstly and to keep the society alive secondly. Without the concept of fear, Hobbes would have never been successful in finding a ground for coercive political power in his political theory since the element of fear is required when private interests of the individuals conflict with the common good. At this point, he used the concept of God in his theory. In this paper it is argued that the concept of obligation to make selfish human beings ideal subjects was left incomplete without the role of religion in Hobbes’s theory. The subjects chose to enter into political establishment due to fear and the need for security. Such a need, for Hobbes, should have been supported with the fear of God. However, he did not use the fear of God and the existence of moral obligation in the state of nature. Rather, he inferred the existence of God, when he needed to find a solid basis for political obligation to maintain the political order. Hobbes clarified natural laws, moral laws and divine laws in his books. For him, natural laws were moral laws, and they could be considered as the divine laws as well. Therefore, all were same and all were given by God since God gave reason to every human being and people could derive those laws through their reason. Till that point, there was room for moral obligation both in state of nature and in civil society. However, Hobbes surprisingly added that human beings in the state of nature did not have moral conscience and they were not obliged by moral laws. For Hobbes, natural laws/ moral laws or God’s laws whatever we call them, could become laws if and only if they were commanded by a civic sovereign. Although he had accepted that there would be moral laws in the state of nature, he added that there could not be moral obligation before human entered into a society. When there was a coercive power that pushed human beings to keep the covenant, natural laws as the commands of God turned to be obligations. This means that moral principles were meaningless without a political power. Moreover, it could be stated that the dictates of reason and God’s laws were distinct for Hobbes and this idea make us think that Hobbes was not a believer at all. However, he needed the power of religion for providing a basis for obligation. That is the reason why he aimed to use God as an instrument in his theory. He also seemed to limit the absolute power of the sovereign and form a basis for obligation theory. In other words, rather than making a religious justification of God’s existence, he led the sovereign to use religion as an instrument for political and social order. What Hobbes tried to do was to indicate that Leviathan is made up of the individuals, and people had to obey the sovereign due to their authorization and consent. He based his political theory on the will of the subjects rather than God. People entered into a civil society and refrained of their freedom in order to get protection from the sovereign. Therefore, they needed to obey the sovereign since they gave consent to be a part of it. In other words, obedience of the subjects is justified through the power of the sovereign which was limited by God at the same time. It is argued in this paper that, Hobbes tried to restrict the sovereign by introducing Divine Will, while in fact he guaranteed the absolute power of the sovereign without making it accountable, neither to an earthly nor to a divine power. In order to defend this, his arguments in De Cive and Leviathan were analysed in detail.