XX. YÜZYILIN BAŞLARINDA TÜRKMENİSTAN’DA KIZ ÇOCUKLARININ EĞİTİMİ ÜZERİNE ÇALIŞMALAR: GÜLSÜM ŞEHİDİYE ÖRNEĞİ

Türk kültüründe önemli bir yere sahip olduğunu bildiğimiz kadının, XX. yüzyıl Türkmenistan’ında da özel bir yerinin olduğunu söylemek mümkündür. Bu dönemde Türkmenistan’da yayımlanan çalışmalarda, kadının statüsü, hakları ve bilhassa eğitimi ile ilgili konular ele alınmıştır. Ekim 1917 İnkılabından itibaren Türkmenistan’da kadınların ve kız çocuklarının eğitimi konusu daha da önem kazanmıştır. Bu dönemde, Türkmen toplumunda kız çocuklarının eğitimi için mücadele edilmesinin gerekliliğini savunanlardan biri de Gülsüm Şehidiye’dir. Şehidiye’nin 1924 yılında “Türkmen İli” dergisinin 6-7-8. birleşik sayısında “Bizde Hatın- Gızlar Durmuşı” (Bizde Hatun - Kızlar Hayatı) isimli yazısı, 1917 İnkılabından sonra Türkmenistan’daki kız çocuklarının eğitim – öğretim hakkına erişiminin gerekliliğini vurgulayan metinlerden biridir. Şehidiye bu yazısında, kız çocuklarının eğitim – öğretiminin önündeki engellerden bahsetmekle birlikte onlara çeşitli çözüm yolları da önermektedir. Şehidiye’nin yazısı, Ekim 1917 İnkılabı ile 1924 Türkmenistan Cumhuriyeti’nin ilanı arasındaki dönemde Türkmen aydınlarının kız çocuklarının eğitimi üzerine çalışmalarını, düşüncelerini yansıtmaktadır. Ayrıca bu yazı, o dönemde kız çocuklarının eğitimiyle ilgili problemlerin bizzat kadınlar tarafından çözümüne ilişkin teklif edilen hususları ele almaktadır.

STUDIES ON THE EDUCATION OF GIRLS IN TURKMENISTAN AT THE BEGINNING OF XX CENTURY: EXAMPLE OF GULSUM SHEHIDIYE

It is possible to say that women who have an important place in Turkish culture have a special place in Turkmenistan in XX century. In the studies published in Turkmenistan during this period, issues related to the status, rights and especially education of women were discussed. Since the October 1917 revolution, the education of women and girls has become even more important in Turkmenistan. In this period, one of the advocates of the necessity to strive for the education of girls in the Turkmen society is Gulsum Shehidiye. Shehidiye's article titled “Bizde Hatin-Gızlar Durmuşı” (Our women-Girls’ Life) - in the 6-7-8th joint issue of the magazine “Turkmen Ili” in 1924, is one of the texts which emphasizes the need for girls' access to education rights in Turkmenistan after the 1917 Revolution. In this article, Shehidiye mentions the obstacles in front of the education of girls and suggests various solutions to them. The article of Shehidiye reflects the studies and thoughts of the Turkmen intellectuals on the education of girls in the period between the October 1917 Revolution and the declaration of the Republic of Turkmenistan in 1924. In addition, this article deals with the issues proposed by women personally about the problems of girls' education at that time.

PDF

___

Alamışov, A. (1928). Söndi/Sona. Yaş Kommunist Gazetesi.
Aliyev, R. (1936). Türkmen ili jurnalının içtimagi ve sınfi yüzü. Aşkabat: Türkmendövletneşir.
Annagurdov, M. (1960). Sovet Türkmenistanında sovatsızlığın yok ediliş tarıhından oçerkler. Aşgabat.
Aşirov, T. - Muhammedov, G. (2018). Türkmenlerde ceditçilik ve M. Atabayoğlu. Doğumunun 200. Yılında Şehabettin Mercâni: İslâm Tefekküründe Tecdit ve İhyâ Uluslararası Sempozyum. 17-18 Aralık 2018. İstanbul.
Aşirov, T. (2018a). Sovyet ihtilali üzerine çalışmalar: Garaş Han Oğlu Yomudskiy örneği. 100. Yılında Sovyet İhtilali ve Türk Dünyası. Ankara: Hacettepe Üniversitesi, 295-308.
Aşirov, T. (2018b). Düşünür Muhammed Geldiyev (1889-1931)’in Türkmen dili mücadelesi. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (TÜRKLAD). 2 (2), 93-101.
Aşirov, T. (2019a). Türkmen yaş goşgıcıları (1931) (Yıgnap tertibe salan M. Geldiyev). Aşgabat: Türkmenistan Devlet Neşriyatı. Korkut Ata Türkiyat. 1 (1) , 53-56.
Aşirov, T. (2019b). Türkmen Halkının Mesken Bağlamında Aile Değerleri. Altay Toplulukları: Mesken ve Mesken Kültürü. İstanbul: Türk Dünyası Belediyeler Birliği (TDBB) yayınları: 277-287.
Atabayoğlu. M. (1915). Galın cahetinden, yani insan sövdası Türkmenler arasında. Ruzname-i Mavera-i Bahr-i Hazar (Ruzname) Gazetesi.
Atacanov, A. (1987). Teke gızı Tatyana. Aşkabat.
Carullah, M. (2007). Hatun (Mehmet Görmez, Haz.). Ankara: Kitabiyat yay.
Gulmuhammedov, A. (1925). Deŋsinmedik dul galar. Türkmenistan Gazetesi.
Hacı İsmayıl (1947). Mugallımın gızı (M.A. Annagurdov, Red.). Aşkabat: Türkmendövletneşir.
Kekilova, A. (1992). Ömrüzaya yıldırım (M. Memmetgurbanov, Haz.). Aşkabat.
Kerbabayev, B. (1927). Gızlar dünyası. Türkmenistan Gazetesi.
Kerimî, Ş. (1929). Gızını okatmasa menin ayalım däl. Türkmen Medeniyeti Dergisi.
Kerimoğlu (1928). Türkiye ayallar azatlığı yolunda. Türkmenistan Gazetesi.
Lomakin, A. (1897). Obıçhoye pravo Turkmen (Adat). Aşkabat.
Nasırlı, Y. (1926). Yoksullar inkılabının 9’nci yılı: oktyabr. Ashabad – Poltoratsk: Türkmenistan Devlet Neşriyatı.
Palvanova, B. (1975). Türkmenistan ayallarının bagtlı durmuşı. Aşkabat: Türkmenistan Neşriyatı.
Sagdi, A. (1924). Şarkda terbiye. Turkmen İli Dergisi. 6-7-8: 54-61.
Şehidiye, G. (1924). Bizde hatın - gızlar durmuşı. Türkmen İli Dergisi. 6-7-8: 127-128.
Türkmen yaş goşgıçıları: dil-edebiyat, magarıf-medeniyet hakında. (1931). Yıgnap tertibe salan M. Geldiyev. Aşgabat: Türkmenistan Devlet Neşriyatı.
Yomudskiy, K. H. (1922). Mestnıy sud v zakaspiyskoy oblasti (narodnıy sud). Taşkent: İstoriko-Kritiçeskiy Oçerk.