Şevkânî'nin Aile Hukukunun Bazı Konularına İlişkin Cumhura Muhalif Görüşleri

Bu çalışma, "Şevkânî'nin Aile Hukuku Alanındaki Görüşleri (Neylü'l-evtâr Özelinde" adlı tez çalışmamızdan derlenerek konuları gözden geçirilmiş ve makaleye dönüştürülmüş şeklidir. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam Hukuku Anabilim Dalı, e-posta: fatih11982@hotmail.com laması vb. yönlerden o, her daim üzerinde önemle durulan ve tartışılan bir konu olmuştur. İslam dini aile konusuna azami önem vererek bu konuda birtakım usûl ve kaideler tespit etmiştir. Türkçe'de "aile hukuku" şeklinde ifade edilen bu disiplin klasik fıkıh kitaplarında "nikâh-talâk", sonraki eserlerde "münâkehât-müfârakât" başlıkları altında ele alınmış; son zamanlarda Arap müellifler tarafından "el-ahvâlü'ş-şahsiyye" aile hukuku için kullanılır olmuştur. Aile hukukunun Kur'an'da ve Sünnet'te yer alan temelleri üzerinde İslam âlimleri tarafından titizlikle çalışmalar yapılmıştır. Şevkânî de onlardan biridir. Fakih genel olarak ictihad yerine taklidin, ilim yerine ezberin, müsamaha yerine katılık ve taassubun hâkim olduğu bir süreçte Yemen'de yaşamıştır. Bu, her ne kadar genel durumu yansıtsa da her asırda ilmi ve ictihadı kendisine düstur edinmiş müstesna fakihler var olagelmiştir. Bunun açık bir göstergesi olan Şevkânî, küçük yaşta başladığı ilim yolculuğu süresince birçok kitabı muhtelif hocalardan okuması ve çok sayıda talebeye okutması sonucu engin bir ilmî birikime sahip olmuştur. Bu engin bilgisi ve meselelere vukufiyeti sonucu genç yaşta taklidi terk etmiş ve ictihad mertebesine ulaşmıştır.1Eserleri tetkik edildiğinde, taassuptan uzak, muhakeme gücü yüksek, tartışmacı ve naslara bağlı bir kişiliğe sahip olduğu hemen göze çarpmaktadır. İfade edilen bu mizacının bir yansıması olarak, daima eleştirel bir üslup takip etmiş, bazı meselelerde cumhura2 muhalefet ederek onların görüşlerini tenkit etmiştir. Hangi sonuca ulaşırsa ulaşsın hareket noktası daima delil olmuştur. Bu çalışmada Şevkânî kısaca tanıtılıp onun aile hukuku alanında cumhurun görüşlerinden farklılık arz eden birtakım görüşleri başlıklar halinde tespit edilecektir. Bununla birlikte birkaç görüşü ise bu coğrafyada hâkim mezhep olan Hanefî mezhebiyle karşılaştırmalı değerlendirilecektir. Öte yandan Şevkânî'ye özgü bu görüşlerin, daha önce hiç kimse tarafından dile getirilmediğini iddia etmek de doğru olmaz

Shawk?n?'s Thoughts Opposing to the Majority of Muslim Scholars concerning Some Issues of Family Law and Evaluation of Them

Mohammad b. 'Al? al-Shawk?n? (d.1250/1834) is a mojtahid scholar who contributed to his period on scientific, political, and judicial issues. Effects of his thougts did not only remain limited to his period in which he lived, but they survived until today. Therefore Shawk?n? is introduced by giving some information about his life and academic carrier. Then, his views on family law, which we regard them as authentic, under the titles of 'wedding and divorce' are analyzed in the points that he dissented from the majority of scholars, and has shown the differences. To follow a dialectical method by depending on nass and evaluating them in rational ways, for Shawk?n?, has a significant role in reaching his views.

PDF

___

Abdulbâkî, Muhammed Fuâd, el-Mu'cemu'l-müfehres, Mektebetü Nüveyd İslâm, Kum 1383.

Abdurrezzâk, Ebû Bekr b. Hemmâm, el-Musannef, thk. Habîburrahmân el- A'zamî el-Mektebetü'l-İslâmî, Beyrut 1983.

Acar, Halil İbrahim, İslâm Hukukunda Evliliğin Sona Ermesi, EKEV Yayın- ları, Erzurum 2000.

-------------, "Talâk", DİA, İstanbul 2010.

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullâh Ahmed b. Muhammed eş-Şeybânî, Müs- nedü'l-İmâm Ahmed b. Hanbel, thk. Şu'ayb el-Arnavut-Âdil Mürşid, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 1997.

Aslan, Nasi, İslâm Hukukunda Yargılama Etiği ve İlkeleri, İlâhiyât, Ankara 2005.

Ateş, Ali Osman, İslâm'a Göre Cahiliye ve Ehl-i Kitap Örf ve Âdeti, Beyan Yayınları, İstanbul 1996.

Aydın, Mehmet Âkif, İslâm ve Osmanlı Aile Hukuku Araştırmaları, İz Ya- yıncılık, İstanbul 1996.

Aynî, Ebû Muhammed Bedreddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsa 'Umdetü'l- kârî şerhu Sahîhi'l-Buhârî, tsh. Abdullâh Mahmûd Muhammed Ömer, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2001.

Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn, Ma'rifetü's-sünen ve'l-âsâr; thc. Abdulmu'tî Emîn Kal'acî Dâru'l-Vefâ, Kâhire 1991.

Bezzâr, Ebû Bekr Ahmed b. Amr b. Abdulhâlik, Müsnedü Bezzâr, thk. Mahfuzurrahmân Zeynullâh, Müessesetü Ulûmi'l-Kur'ân, Beyrut- Mektebetü'l-Ulûm ve'l-Hikem, Medîne 1988.

Bilmen, Ömer Nasuhi, Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu, Bilmen Basım ve Yayınevi, İstanbul ts.

Bostan, İdris, "Yemen" (Osmanlılar Dönemi), DİA, İstanbul 2013.

Buhârî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İsmâîl b. İbrâhîm el-Cu'fî, Sahîhu'l- Buhârî, Dâru's-Selâm, Riyâd 1999.

Cessâs, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî, Ahkâmu'l-Kur'ân, ths. Abdusselâm Muhammed Alî Şâhîn, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2013.

Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd, es-Sıhâh tâcü'l-luğa ve sıhâhu'l- Arabiyye, Dâru'l-Hadîs, Kâhire 2009.

Cin, Halil, İslam ve Osmanlı Hukukunda Evlenme, Selçuk Üniversitesi Basımevi, Konya 1988.

Cürcânî, Ebü'l-Hasen Alî b. Muhammed b. Alî es-Seyyid eş-Şerîf, et- Ta'rîfât, thk. Âdil Enver Hıdır, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut 2007.

Çolak, Abdullah, İslam Aile Hukuku, Medipres Matbaacılık Yayıncılık, Ma- latya 2014.

Dalgın, Nihat, İslâm Hukukunda Boşanma Yetkisi, İFAV Yayınları, İstanbul 2001.

Dârekutnî, Alî b. Ömer, Sünenü'd-Dârekutnî, thk. Şu'ayb el-Arnavut ve dğr. Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 2004.

Döndüren, Hamdi, Delilleriyle Aile İlmihali, Erkam Yayınları, İstanbul 2010.

Ebû Dâvud, Süleymân b. el-Eş'as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî, Sünenü Ebî Dâvud, Dâru's-Selâm, Riyâd 1999.

Ebû Şeybe, Ebû Bekr Abdullâh b. Muhammed, el-Musannef, thk. Mu- hammed Avvâme, Şerîketü Dâri'l-Kıble, Dımaşk 2006.

Ebû Zehra, Muhammed, el-Ahvâlü'ş-şahsiyye, Dâru'l-Fikri'l-Arabî, Kâhire ts.

Erdoğan, Mehmet, Fıkıh ve Hukuk Terimleri Sözlüğü, Ensar Neşriyat, İs- tanbul 2005.

Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed, Tehzîbü'l-lüğa, thk. Muham- med Alî en-Neccâr ve dğr, Metâbi'u Sicili'l-Arab, Kâhire 1964- 1967.

Fîrûzâbâdî, Mecdüddîn Muhammed b. Ya'kûb, el-Kâmûsu'l-muhît, takdim, Muhammed Abdurrahmân el-Maraşlî, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut 1997.

Gâlib eş-Şeracî, Abdulğanî Kâsım, el-İmâmü'ş-Şevkânî hayâtuhu ve fik- ruh, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut-Mektebetü'l-Cîli'l-Cedîd, San'â ts.

Hâkim, Ebû Abdullâh Muhammed en-Nîsâbûrî, el-Müstedrek 'ale's- Sahîhayn, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut ts.

Hallâf, Abdulvehhâb, Ahkâmu'l-ahvâli'ş-şahsiyye fî şerî'ati'l-İslâmiyye, Dâru'l-Kalem, Kuveyt 1990.

Heyet, Aile Hukuk Kararnâmesi, haz. Orhan Çeker, Ebru Yayınları, İstan- bul 1985.

Heyet, Meşrû'u kânûni el-ahvâli'ş-şahsiyyeti'l müvehhed, Dâru'l Kalem, Dımaşk 1996.

İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir, Makâsıdu'ş-şeîati'l-İslâmiyye, Dâru's- Selâm, Kâhire 2014.

İbn Hacer, Ebü'l-Fazl Şehabeddîn Ahmed Askalânî, Fethu'l-bârî bi-şerhi Sahîhi'l-Buhârî, thk. Abdulkâdir Şeybe Hamdi, Mektebetü'l-Mülük Fehdü'l-Vatanî, Riyâd 2001.

-------------, Fethu'l-bârî bi-şerhi Sahîhi'l-Buhârî, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî-Muhyiddîn Hatîb, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut ts.

İbn Hazm, Ebû Muhammed b. Alî b. Ahmed b. Saîd el-Muhallâ; thk. Ah- med Muhammed Şâkir, İdâretü't-Tıbâ'ati'l-Münîriyye, Kâhire 1347.

İbn Kayyim, Ebû Abdullâh Muhammed, Zâdu'l-me'âd fî hedyi'l-hayri'l- 'ibâd, thk. Şu'ayb el-Arnavut-Abdulkâdir el-Arnavut, Müessesetü'r- Risâle, Beyrut-Mektebetü'l-Menâri'l-İslâmiyye, Kuveyt 1994.

İbn Kudâme, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Mu- hammed el-Makdisî el-Cemmâ'îlî, el-Mugnî, thk. Abdullâh b. Ab- dulmuhsin Türkî-Adulfettâh Muhammed el-Hulû, Dâru 'Âlemu'l- Kütüb, Riyâd ts.

İbn Mâce, Ebû Abdullâh Muhammed b. Yezîd, Sünenü İbni Mâce, Dâru's- Selâm, Riyâd 1999.

İbn Nüceym, Zeynüddîn Zeyn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî, el- Bahru'r-râik şerhu Kenzi'd-dekâik, thc. Zekeriyyâ Umeyrat, Dâru'l- Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2013.

İbn Rüşd, Ebü'l-Velîd Muhammed b. Ahmed b. Muhammed, Bidâyetü'l- müctehid ve nihâyetü'l-muktesid, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut 1982.

İbn Teymiyye, Ebü'l-Abbâs Takiyyüddîn Ahmed b. Abdulhalîm, Mecmû'atü'l-fetâvâ, thc. Âmir el-Cezzâr-Enver el-Bâz, Dâru'l-Vefâ, yy. ts.

İbnü'l-Arabî, Ebû Bekr Muhammed b. Abdullâh b. Muhammed, Ahkâmu'l- Kur'ân, thk. Muhammed İbrâhîm el-Hifnevî-İsmâîl Muhammed Şendîdî, Dâru'l-Hadîs, Kâhire 2011.

İbnü'l-Hümâm, Kemâleddîn Muhammed b. Abdulvâhid b. Abdulhamîd, Şerhu Fethi'l-kadîr, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2003.

İsmâîl, Şa'bân Muhammed, Usûlü'l-fıkh târîhuhu ve ricâlüh, Dâru'l-Merih, Riyâd 1981.

Kahveci, Nuri, İslâm Aile Hukuku, Hikmetevi Yayınları, İstanbul 2014.

Karaman, Hayreddin, Mukayeseli İslam Hukuku, İz Yayıncılık, İstanbul 2014.

Kâsânî, Ebû Bekr 'Alâeddîn Ebû Bekr b. Mes'ûd b. Ahmed, Bedâi'u's- sanâi' fî tertîbi'ş-şerâi', Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1986.

Kaya-Nail, Eyyüp, Said Okuyucu, "Şevkânî", DİA, İstanbul 2010.

Kirmânî, Ebû Abdullâh Şemseddîn Muhammed b. Yûsuf b. Alî, el-Buhârî bi-şerhi'l-Kirmânî, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut 1981.

Kurtubî, Ebû Abdullâh Muhammed b. Ahmed el-Ensârî, el-Câmi'u li- ahkâmi'l-Kur'ân, Dâru İbni Cezm, Beyrut 2004.

Mâlik b. Enes, Ebû Abdullâh, Muvattâ, thk. Muhammed Mustafâ el-A'zamî, Müessesetü Zâid b. Sultân, Ebû Dabî 2004.

Mâverdî, Ebü'l-Hasan Alî b. Muhammed b. Habîb, el-Hâvi'l-kebîr ve huve Şerhu Muhtasari'l-Müzenî, thk. Alî Muhammed Mu'avvid-Âdil Ah- med Abdulmevcûd, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1994.

Mergînânî, Ebü'l-Hasen Burhâneddîn Alî b. Ebû Bekr, el-Hidâye şerhu bidâyeti'l-mübtedî, thk. Ahmed Mahmûd eş-Şehâde, Dâru'l-Farfûr, Dımaşk 2006.

Mevsılî, Abdullâh b. Mahmûd b. Mevdûd el-İhtiyâr li-ta'lîli'l-muhtâr, thk. Beşşâr Bekrî Arabî, Dâru Kubâ, Dımaşk ts.

Müslim, Ebü'l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyrî, Sahîhu Müslim, Dâru's-Selâm, Riyâd 2000.

Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Şu'ayb b. Alî, Sünenü Nesâî, Dâru'l- Feyhâ, Dımaşk 1999.

Nesefî, Necmeddin Ebû Hafs Ömer b. Muhammed b. Ahmed, Tılbetü't- talebe fî'l-ıstılâhâti'l-fıkhiyye, tlk. Hâlid Abdurrahmân el-Ak, Dâru'n- Nefâis, Beyrut 1995.

Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahyâ b. Şeref, el-Mecmû' şerhu'l- Mühezzeb thk. Muhammed Necîb Mut'î, Mektebetü'l-İrşâd, Cidde ts.

Okuyucu, Nail, Şevkânî'nin Fıkıh Tarihi Anlayışı ve Mezheblere Bakışı, Yüksek Lisans Tezi, MÜSBE ts.

Özcan, Ruhi, İslâm Hukukunda Hısımlık Nafakası, Çağlayan Yayınları, İzmir 1996.

Râgıb, Ebü'l-Kâsım Hüseyn b. Muhammed el-İsfahânî, Müfredâtü elfâzi'l- Kur'ân, thk. Safvân Adnân Dâvudî, Dâru'l-Kalem, Dımaşk 1992.

Sâbûnî, Muhammed Alî, Revâi'ü'l-beyân tefsîru âyâti'l-ahkâm mine'l- Kur'ân, el-Mektebetü'l-Asriyye, Beyrut 2008.

Sahnûn, Abdusselâm b. Saîd et-Tenûhî, el-Müdevvenetü'l-kübrâ, Matba'a Saâde, Mısır 1323.

Serahsî, Ebû Bekr Ahmed b. Ebû Sehl, el-Mebsût, Dâru'l-Ma'rife, Beyrut ts.

Şâfiî, Ebû Abdullâh Muhammed b. İdrîs, el-Üm, thk. Rif'at Fevzî Abdulmut- talib, Dâru'l-Vefâ, yy. 2001.

Şeltut, Mahmûd, Akaid ve Seriat, çev. Muharrem Tan, Yöneliş Yayınları, İstanbul 1993.

Semerkandî, Alâeddîn, Tuhfetü'l-fukahâ, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1984.

Şevkânî, Muhammed b. Alî, es-Seylü'l-cerrâri'l-mütedaffik 'alâ hadâiki'l- ezhâr, thk. Mahmûd İbrâhîm Zayed Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut ts.

-------------, İrşâdu'l-fuhûl ilâ tahkki'l-hak min 'ilmi'l-usûl, thk. Muhammed Hasen İsmâîl, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1999

-------------, Neylü'l-evtâr min esrâri müntekâ'l-ahbâr, thk. Muhammed Subhî b. Hasen Hallâk, Dâru İbni'l-Cevzî, yy. 1427.

-------------, Fethu'l-kadîr el-câmi'u beyne fenneyi'r-rivâye ve'd-dirâye min 'ilmi't-tefsîr, thk. Seyyid İbrâhîm, Dâru'l-Hadîs, Kâhire 1992.

-------------, el-Kavlü'l-müfîd fî edilleti'l-ictihâd ve't-taklîd, thk. Ebû Mus'ab Muhammed Bedrî, Dâru'l-Kütübi'l-Mısrî, Kâhire 1990.

-------------, el-Bedru't-tâli' bi-mehâsini men ba'de'l-karni's-sâbi', Dâru'l- Kütübi'l-İslâmî, Kâhire ts.

-------------, el-Fethur'r-Rabbânî min fetâvâ el-İmâm eş-Şevkânî, thk. Mu- hammed Subhî b. Hasen Hallâk, Mektebetü'l-Cîli'l-Cedîd, Yemen- San'â ts.

Şîrâzî, Ebû İshâk İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf el-Mühezzeb fî fıkhi'l-İmâmi'ş- Şâfiî, thk. Muhammed Zuhaylî, Dâru'l-Kalem, Dımaşk 1992.

-------------, et-Tenbîh fî fıkhi'l-İmâmi'ş-Şâfiî, thk. Alî Mu'avvad-Âdil Abdul- mevcûd, Dâru'l-Erkam, Beyrut 1997.

Şirbînî, Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kâhirî, Muğni'l-muhtâc ilâ ma'rifeti me'âni elfâzi'l-Minhâc, thk. Muhammed Tâmir-Şerîf Ab- dullâh, Dâru'l-Hadîs, Kâhire 2006.

Taberî, Ebû Ca'fer Muhammed b. Cerîr, Câmi'u'l-beyân 'an te'vîli âyi'l- Kur'ân (Tefsîru't-Taberî), thk. Ahmed Abdurâzık el-Bekrî ve dğr. Dâru's-Selâm, Kâhire 2009.

Telkenaroğlu, M. Rahmi, "Şevkânî'nin Nakilleri Üzerine Bir Mütalaa", İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 2011.

Tesûlî, Ebü'l-Hasen Alî b. Abdusselâm, Behce fî şerhi't-Tuhfe, Dâru'l- Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 1998.

Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre, Câmi'u't-Tirmizî, Dâru'l- Feyhâ, Dımaşk 1999.

Yaman, Ahmet, İslam Aile Hukuku, İFAV Yayınları, İstanbul 2012.

Zemahşerî, Ebü'l-Kâsım Mahmûd b. Ömer, el-Keşşâf 'an hakâiki't-tenzîl ve uyûni'l-ekâvîl fî vücûhi't-te'vîl, Dâru İhyâi't-Türâsi'l-Arabî, Beyrut 2003.

Zeydân, Abdulkerîm, el-Mufassal fî ahkâmi'l-mer'e ve'l-beytü'l-müslim fî'ş- şerî'ati'l-İslâmiyye, Müessesetü'r-Risâle, Beyrut 1993.

Zeylaî, Fahreddîn Osman b. Alî b. Mihcen Tebyînü'l-hakâik şerhu Kenzi'd- dekâik, thk. Ahmed İzzû İnâye, Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, Beyrut 2010.

Zuhaylî, Vehbe, el-Fıkhu'l-İslâmî ve edilletuh, Dâru'l-Fikr, Dımaşk 1989.