İşârî Te’vil ve Kuşeyrî’nin Cihad ve Kıtal Ayetlerini Yorumlama Yöntemi

İslam tarihinde ortaya çıkan Kur’an’ı yorumlama çabalarından biri de işârî/irfânî te’vil anlayışıdır. Sûfîler kendi anlayışlarının Kur’an’dan kaynaklandığını açıklamak ve görüşlerini ayetlerle temellendirerek insanlara ulaştırmak için işârî tarzda eserler telif etmişlerdir. Sûfîlerin bu anlayışında ayetlerin zâhirî anlamları gözetilmekle birlikte kalplerine doğan işâret ve ilhamlar da te’vilin rotasını belirlemiştir. Bu eserler son dönemlerde her ne kadar işârî tefsir olarak tanımlanmakla birlikte sûfîler eserlerini tefsir olarak değil, hakâik, letâif, keşf gibi kendi irfânî te’vil tarzlarına göre isimlendirmişlerdir. Bu eserlerin en meşhurlarından biri de Kuşeyrî’nin Letâifu’l-İşârât isimli kitabıdır. Kuşeyrî bu eserinde cihad ve kıtalle ilgili ayetleri genel olarak zâhirî anlamlarına ve tarihî bağlamlarına uygun olarak açıklamakla birlikte birçok ayeti de işârî tarzda te’vil etmiştir. Sûfîler, insanın en büyük düşmanı kendi içindeki nefsi olduğundan hareketle cihadı büyük cihad, düşmanla yapılan cihadı ise küçük cihad olarak isimlendirdikleri için Kuşeyrî’nin te’villerinde de nefisle cihad konusu öne çıkmıştır. Kuşeyrî ayetleri yorumlarken sûfî düşünceye ait kalp, nefs ve sır gibi kavramlara da yer vermiştir.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, sûfî, te’vil, nefs, cihad

PDF

___

Abdulbâkî, Muhammed Fuad, el-Mu‘cemu’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm, Matbatu Daru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire, 1364.
Aclûnî, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Muhammed Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs, nşr. Husâmu’d-Din el-Kudsî, Mektebetu’l-Kudsî, Kahire, 1351.
Ateş, Süleyman, İşârî Tefsir Okulu, Yeni Ufuklar Neşriyat, II. Baskı, İstanbul, 1998.
Ay, Mahmut, “İşari Tefsiri Yeniden Düşünmek”, İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2011, 24, 103-148.
Bezzâr, Ahmed b. İbrâhîm, Müsnedü’l-Bezzâr, thk. Mahfûzurrahmân Zeynullah, Âdil b. Sa‘d, Mektebetü’l-Ulûm ve’l-Hikem, Medine 1988-2009.
Câbirî, Muhammed Âbid, Arap–İslam Kültürünün Akıl Yapısı, Kitabevi, çev. Burhan Köroğlu ve diğerleri, İstanbul, 1999.
Cerrahoğlu, İsmail, Tefsir Tarihi, Fecr Yayınevi, Ankara, 1996.
Cevherî, Ebû Nasr İsmâîl b. Hammâd. es-Sıhâh, nşr. Ahmed Abdülkâdir Atâ, Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, Üçüncü Baskı, Beyrut 1984.
Dıhlevî, Şah Veliyyullah, el-Feyzu’l-Kebîr fî Usûli’t-Tefsîr, Tefsir Usulü, Ankara, 2015.
Fîruzabâdî, Mecduddin Muhammed b. Ya‘kub, Besâiru Zevi’t-Temyîz fî Letâi-fi’l-Kitâbi’l-Azîz, thk. Muhammed Ali en-Neccâr, Beyrut, Mektebetu’l-İlmiyye, trs.
Halebî, Ahmed b. Yûsuf b. Abduddâim es-Semin, Umdetu’l Huffâz fî Tefsîri Eşrâfi’l-Elfâz, thk. Muhammed Bâsil Uyûnu’s-Sûd, Beyrut, Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1996.