GAZİANTEP’TE SİNEMA, SEYİR VE SEYİRCİ (1923-1980)
Bireyler için eğlenme ve sosyalleşme ortamı sağlayan bir kamusal alan olarak sinema; izlenen filmler, sinema mekânları, ‘sinemaya gitme’ deneyimi ve bu ögelerin oluşturduğu seyir kültürü dolayımıyla geçmişten günümüze ülkelerin/toplumların kültürel yaşamında ve kent kimliğinin oluşumunda önemli bir yer edinmiştir. İcadından kısa bir süre sonra Osmanlı topraklarına giren sinema, 1923’te Cumhuriyet’in ilanının ardından yapılan modernist reformlarla kadın ve erkeğin birlikte paylaştığı bir kamusal alan haline gelmiş, bu süreçte gösterime giren yerli ve yabancı filmler seyirciden ilgi görmüş; 1950 sonrası ülkedeki siyasal, ekonomik, teknik altyapısal gelişmelerin ivmesiyle, büyük şehirlerde ve taşrada yaygınlaşarak toplumsal alanda önemli bir kültürel öge haline gelmiştir. Özellikle 1960-75 yılları arasında en canlı dönemini yaşayan bu sürece tanık olan kentlerden biri de Gaziantep’tir. Bu çalışmada 1923-1980 yılları arasında Gaziantep’te sinema olgusu; toplumsal-kültürel alanla etkileşimi, filmlere seyirci ilgisi, sinema salonları ve dönemin seyir ortamı üzerinden ele alınmıştır. Bu bağlamda, belirtilen konularla ilgili kişilerle yapılan görüşmeler ve oldukça sınırlı sayıdaki diğer yazılı-görsel kaynaklara dayanılarak; Gaziantep’te sinema olgusunun kent yaşamı ve kültürel alan üzerinde belirgin bir rol oynadığı; izlenen filmler ve yaşanan sinema deneyimi aracılığıyla seyircinin kültürel/fiziksel/ coğrafi sınırları aşıp farklı dünyalarla tanıştığı söylenebilir. Ayrıca bu süreçte Türkiye’de sinematek oluşumunun ilk örneğinin Gaziantep’te ortaya çıkması da kentin sinema ile ilişkisi açısından anlamlıdır.
CINEMA, WATCHING AND AUDIENCE IN GAZİANTEP (1923 – 1980)
As a public sphere which provides individuals with opportunity for entertainment and socialisation, cinema has gained an important place in cultural life of countries/societies and formation of city identity from past to present through watched films, cinema halls, ‘going to the cinema’ experience, and watching culture formed by these elements.Cinema, which enters Ottoman territories shortly after its invention, becomes a public sphere shared by men and women due to modernist reforms performed after the proclamation of the republic. Turkish films and foreign films attract attention from cinemagoers within this period, and cinema becomes an important cultural element in social sphere by becoming widespread in the metropolis and country due to accelaration of political, economical, technical infrastructural developments. Gaziantep is one of the cities that witness this process living its heyday especially between 1960 and 1975. In this study, cinema phenomenon in Gaziantep between 1923 and 1980 is covered with regard to its interaction with socio-cultural domain, public interest to the films, cinema halls and watching environment of the period. In this context, by interviewing people related to mentioned subjects and relying on other very few visual-written resources; it can be said that cinema fact in Gaziantep plays a distinctive role over the city life and cultural domain, and the cinemagoer meets different worlds by crossing cultural/physical/geographical borders through the films and cinema experiences. Plus, it is important in terms of the relationship between Gaziantep and cinema that within this period the archetype of cinamathéque in Turkey shows up there
___
- 1960 Nüfus Sayımına Göre Türkiye’de Okuyup Yazma Bilenler. (1963). Gaziantep Kültür, 65, 20-22.
- Abisel, N. (1994). Türk Sineması Üzerine Yazılar. Ankara: İmge Kitabevi.
- Altınöz, İ. (1999). Dulkadir Eyaletinin Kuruluşunda Gaziantep. In Y. Küçükdağ (Ed.), Gaziantep (pp. 89-146). Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Basımevi.
- Akbulut, H. (2014). Sinemaya Gitmek ve Seyir: Bir Sözlü Tarih Çalışması. Elektronik Mesleki Gelişim ve Araştırma Dergisi, 2(Special Issue 2014), 1-16.
- Aydoğan, B. (2010). Ülkü Tamer’in Alleben Anıları ile Alleben Öykülerindeki Antep. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3, 183-196.
- Barlas, U. (2003). Gaziantep’in Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası. İstanbul: Hilmi Barlas Eğitim Vakfı Yayını.
- Bozis Y. & Bozis. S. (2014). Paris’ten Pera’ya Sinema ve Rum Sinemacılar. İstanbul: YKY.
- Çiçekoğlu, F. (2014). Vesikalı Şehir. İstanbul: Metis Yayınları.
- Demir, A., Öztük M. B., Şen, D. (2008). Gaziantep. Gaziantep: Gaziantep Valiliği İl Özel İdaresi.
- Elsaesser, T. & Hagener, M. (2014). Film Kuramı (B. Soner & B. Yıldırım, Trans.). Ankara: Dipnot Yayınları. (Original work published 2010).
- Erkılıç, H. (2009). Düş Şatolarından Çoklu Salonlara Değişen Seyir Kültürü ve Sinema. Kebikeç, 28, 143-162.
- Ertaylan, A. (2013), Yeşilçam Döneminde Van’ın Sinema Kültürü. JASS-The Journal of Academic Social Science Studies, 8, 1839-1857.
- Gaziantep-Görsel Sanatlar ve Radyo TV, (1982). Yurt Dergisi, 4, 3047-3075.
- Gaziantep Halkevi Yayını (1938). 15.Cumhuriyet Yılında Gaziantep.
- Gaziantep Halk Fırkası Matbaası. (1935). Gaziantep Halkevi Broşürü.
- Gaziantep İlinde Radyo Sayısı. (1963). Gaziantep Kültür, 67, 10.
- Gaziantep İlinde Taşıt Sayısı. (1963). Gaziantep Kültür, 63, 15.
- Genel Nüfus Sayımı Gaziantep Vilayeti Kati ve Mufassal Neticeler. (1937). İstanbul: Hüsnütabiat
- Gökmen, M. (1991). Eski İstanbul Sinemaları. İstanbul: İstanbul Kitaplığı Yayınları.
- Gökoğlu, H. (1966). Gaziantep’te Sinemanın Kuruluşu ve Gelişmesi. Gaziantep Kültür, 9, 43-44.
- Göyünç, N. (1999). Türkiye Cumhuriyetinin 75.yılında Gaziantep. In Y. Küçükdağ (Ed.), Gaziantep (1-6). Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Basımevi.
- Güçhan, G. (1992). Toplumsal Değişme ve Türk Sineması. Ankara: İmge Kitabevi.
- Jarvie, I. C. (1993). Sosyal Bir Kurum Olarak Sinemaya Gitme (G. Güçhan, Trans.). 5. Kare, 5, 22- 25.
- Karadağ, M. (2011). Gaziantep’te Kentsel Mekanın ve Kültürel Coğrafyanın Değişimi. In M. N. Gültekin (Ed.), “Ta Ezelden Taşkındır” Antep (393-411). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Kılıç, O. (1999). Gaziantep’te Yapılan Bazı İdari ve İktisadi Düzenlemeler. In Y. Küçükdağ (Ed.), Gaziantep (pp. 19-30). Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Basımevi.
- Kırel, S. (2005). Yeşilçam Öykü Sineması. İstanbul: Babil Yayınları.
- Kırel, S. (2010). Kültürel Çalışmalar ve Sinema. İstanbul: Kırmızı Kedi Yayınevi.
- Kutlar, O. (1968). Yeşilçam. Yeni İnsan Yeni Sinema, 4, 66-75.
- Makal, O. (1992). Tarihin Penceresinden İzmir Sinemaları (1900-1930). İzmir: Alo Bilgi Kültür Yayını.
- Özlü, Z. (1999). Gaziantep’in 120 No’lu Şer’iye Sicili-Transkripsiyon ve Değerlendirme (Unpub- lished PhD thesis). Gazi University Institute of Social Sciences, Ankara: Turkey.
- Özmen, M. E. (2012). Nüfus-Tarihsel Gelişim. In M. E. Özmen (Ed.), Belgelerle Gaziantep, (15-17). İstanbul: T.C. Kalkınma Bakanlığı GAP Bölge Kalk. İd. Başkanlığı.
- Öztürk, M. (2002). Sinemasal Kentler. İstanbul: Om Yayınevi.
- Öztürk, S. (2013). Türkiye’de Sinema Mekanlarını Sözlü Tarih Üzerinden Anlamak. Milli Folklor, 98, 19-31.
- Özuyar, A. (2011). Faşizmin Etkisinde Türkiye’de Sinema (1939-1945). İstanbul: Doruk Yayıncılık.
- Samlı, M.G. (1958). Şahinler Diyarı Filmi Hakkında. Gaziantep Kültür, 14, 64.
- Tamer, Ü. (2008, June 2). Nakıp Ali’nin Sineması Yine Açıldı. Sabah.
- Tamer, Ü. (2002, December 14). ‘Siz de mi Film Seyircisi’ Oldunuz. Radikal-Cumartesi, p. 2.
- Tekerek, N. (1997). Cumhuriyet Döneminde Adana’da Batı Tarzı Tiyatro Yaşamı (1923-1990). An- kara: T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları.
- Tanyol, C. (2002). Gaziantep Sitesi. İl İl Büyük Türkiye Ansiklopedisi. İstanbul: Milliyet Yayınları.
- Taşkın, M. N. (2011). Antep İmgesinin Zaman İçindeki Dönüşümü. In M. N. Gültekin (Ed.), “Ta Ezelden Taşkındır” Antep (29-39). İstanbul: İletişim Yayınları.
- Tunç, E. (2012). Türk Sinemasının Ekonomik Yapısı (1896-2005). İstanbul: Doruk Yayıncılık.
- Yücel, A. (2004). Gaziantep Suburcu Caddesi’nin Tarihçesi (1930-1950). Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi Basımevi.
- Tokuz, G. (2004). 20. Yüzyılda Gaziantep’te Eğlence Hayatı. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi
- Yetkin, H. (1958). Şahinler Diyarı. Gaziantep Kültür, 14, 29-30.
- Yetkin, H. (1962). Gaziantep Halkevi ve Gaziantep Kültür Derneği’nin Takip Ettiği Yol. Gaziantep Kültür, 54, 12-20. GÖRÜŞMELER
- Abdulkadir Çimen ile görüşme, 16.12.2011.
- Adil Dai ile görüşme, 14.06.2012.
- Akten Köylüoğlu ile görüşme, 14.11.2011.
- Arif Erkin ile görüşme, 15.01.2012.
- Aykut Göktekin ile görüşme, 08.12.2011.
- Bilge Kazaz ile görüşme, 09.01.2012.
- Doğan Nakıpoğlu ile görüşme, 26.10.2011.
- Ekrem Güç ile görüşme, 19.12. 2011.
- Fahrettin Göğüş ile görüşme, 01.02.2012.
- Günel Tamçelik ile görüşme, 12.01.2012.
- Haydar Gökoğlu ile görüşme, 23.12.2011.
- Halit Ziya Biçer ile görüşme, 27.10.2011.
- Hüseyin Bazoğlu ile görüşme, 19.12.2011.
- Lütfü Yüksekbilgili ile görüşme, 19.12.2011.
- Memduh Ün ile görüşme, 28.01.2012.
- Mustafa Bakkaloğlu ile görüşme, 15.12.2011.
- Mustafa Çapar ile görüşme, 08.12.2011.
- Orhan Kızılaslan ile görüşme, 28.10.2011.
- Tayfun Çakar ile görüşme, 15.12.2011.
- Yaşar Özen ile görüşme, 28.10.2011.
- Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
- Başlangıç: 1992
- Yayıncı: İstanbul Üniversitesi