Coins from allianoi excavations: Campaign of 1998
Antik Mysia Bölgesi sınırları içersinde kalan Allianoi, günümüzde İzmir îli Bergama İlçesi'ne bağlı, Bergama-İvrindi karayolunun 18. km'sinde, Bergama'nın kuzeydoğusunda, Yortanlı Barajı gölet alanının ortasında, Paşa Ilıcası Mevkii'nde yer almaktadır. Roma Dönemine ait yapı ve hamam kalıntılarından sıcak suyla tedavinin yapıldığı bir sağlık kompleksi olduğu anlaşılan Allianoi, 2011 yılında Yortanlı Barajı suları altında kalmıştır. Allianoi, bilinen geçmişi en erken Hellenistik Döneme kadar giden antik bir şifa merkezidir. 19. yy'dan bugüne Paşa Ilıcası olarak anılan mevkide yer alan Allianoi'un yerel bir şifa merkezi olmaktan çıkıp adının daha geniş bir coğrafyada duyulması ise Roma İmparatorluk Dönemine rastlamaktadır. Nitekim Roma İmparatorları Antoninus Pius (MS 138-161) ve Marcus Aurelius (MS 161-180) dönemlerinin sofist ve hatiplerinden Publius Aelius Aristeides, kaleme aldığı Hieroi Logoi (Kutsal Sözler) adlı eserinde, şifa bulmak için Allianoi'a gittiğini belirtmektedir. Alman epigraf H. Müller, Paşa Ilıcası mevkiinde yer alan kalıntıların, Aristeides'in sözünü ettiği Allianoi'a ait olduğunu tespit etmiştir. Kurtarma kazısıyla ortaya çıkartılan ve bugün görülebilen mimari kalıntıların büyük bir bölümü ise Geç Antik Çağ ve Bizans Dönemine aittir. Yortanlı Barajı inşası nedeniyle, 1998-2006 yılları arasında önce Bergama Müze Müdürlüğü ve sonra da Yrd. Doç. Dr. Ahmet Yaraş başkanlığında Allianoi'da yürütülen kurtarma kazıları sırasında mimari kalıntılar, heykel-traşi buluntular, çeşitli metal objeler ve çanak çömleğin yanı sıra çok sayıda tıp aleti de bulundu; bu da Allianoi'un bir şifa merkezi olmasıyla doğrudan ilişkilidir. Ancak Allianoi'da bulunan eski eserler arasında sikkeler, diğer buluntularla kıyaslanamayacak kadar çoktur. Allianoi, kent statüsünde (polis ve apoikia) bir yer olmadığından sikke basmamıştır; dolayısıyla kazılarda Allianoi sikkesinin bulunması mümkün değildir. Ancak, kent statüsünde olan antik ören yerlerinde gerçekleştirilen arkeolojik kazıların neredeyse hiç birinde Allianoi kazılarında bulunan kadar sikke ele geçmemiştir. Altı yılda bulunan sikke sayısı, elli ya da yüz yıldır kazılan kent statüsündeki herhangi bir ören yerindeki sikke sayısından daha az değildir. Bunun nedeni, kuşkusuz, Allianoi'un, döneminin "uluslararası" cazibe merkezi olmasıdır. 1998-2006 yılları arasında gerçekleştirilen Allianoi kazılarında 7000 civarında sikke bulunmuştur. Allianoi'da bulunan kazı sikkeleri Hellenistik Çağ'dan Osmanlı İmparatorluğumun sonuna kadar olan bir dönemi kapsamakta olup çoğunluğunu Geç Roma bronz sikkeleri oluşturmaktadır. Bu makalede 1998 kazı sezonunda ele geçen 356+200 = 556 adet sikke ele alınmaktadır. Sonraki yılların kazı sikkeleri de ayrıca yayımlanacaktır. Allianoi kazı sikkeleri Bergama Müzesi'nde muhafaza edilmektedir. Katalogta yedi adet Hellenistik sikke bulunmaktadır. Hellenistik sikkeler grubunu Allianoi'a en yakın antik kent olan Pergamon sikkeleri oluşturmaktadır. Ancak bunların bir kısmı Roma İmparatorluğunun ilk yüzyılı içine de tarihlenebilir. Bu sikkelerin ön yüzlerinde Athena, Asklepios, Hygeia gibi tanrı ve tanrıça başları, arka yüzlerindeyse Nike (?), omphalosa dolanmış yılan, kartal ve Eros gibi çeşitli tipler yer almaktadır, ön yüzünde Athena başının yer aldığı bir sikkenin atribüsyonu ise yapılamamıştır. Roma İmparatorluğu'nun egemenliği altındaki kentler tarafından basılan sikkeler, Hellenistik sikkelere göre nispeten daha fazladır. Bu grup sikkeler Batı Anadolu'daki Troas, Mysia, Aeolis ve Lydia bölgeleri kentlerine aittir; diğer bir deyişle Asya Eyaleti kapsamındaki kentler söz konusudur. Troas bölgesi Alexandria Troas (1), Mysia bölgesi Adramyteion (1), Attaia (1), Pergamon (19) ve Pitane (1), Aiolis bölgesi Aigai (1), Myrina (1), Lesbos/ Mytilene (1), Lydia bölgesi ise Apollonis (1), Attaleia (1) ve Nakrasa (1) ile temsil edilmektedir. Üç adet Roma İmparatorluk dönemi kent sikkesi ise teşhis edilememiştir. Roma İmparatorluk sikkeleri ise Hadrianus'tan (MS 117-138) I. Leo'ya (MS 457-474) kadar uzanmaktadır. Darphane işaretlerinin çoğu ne yazık ki silik veya okunamaz durumdadır. Darphane işareti belli olanlar ise Roma, Heraclea, Constantinopolis, Cyzicus, Nicomedia, Antiochia ve Alexandria darphaneleridir. Roma İmparatorluk Dönemi'nin ilk üç yüz yılına tarihlenen sikkeler bir veya iki imparatorla temsil edilirken, MS 4. ve 5. yy'lara tarihlenen sikke sayısında -Büyük Constantinus'tan itibaren- kaydadeğer bir artış söz konusudur. Silik veya okunamaz durumdaki sikkelerin büyük bir kısmı da yine MS 4. ve 5. yy'lara ait olmalıdır. Katalogtaki Bizans sikkeleri, Anastasius'tan anonim follislere kadar uzanmaktadır. Temsil edilen imparatorlar şunlardır: Anastasius (3), Anastasius veya I. lustinus (1), I. Iustinus (2), I. Iustinus veya I. Iustinianus (1), I. Iustinianus (10), II. Iustinus (19), Mauricius (16), Focas (6), Heraclius (1), Anonim follis (1), II. Isaac (1). Lejandları okunamayan 4 adet Bizans sikkesinin genel olarak MS 6. yy'a tarihlendiği düşünülmektedir. 43 adet erken dönem Bizans sikkesi ise aşınmış olduklarından belirsiz Bizans sikkeleri başlığında sıralanmışlardır. 1 adet de geç dönem Bizans (13. yy) sikkesi belirsizler arasındadır. Bizans sikkeleri içersinde 10 adet altın (solidus) sikke bulunmaktadır. Dokuz adedi Mauricius devrine, bir tanesi de Focas devrine ait olan soliduslar topluca bulunmuş bir definedir. Katalogta 2 adet Mehmed Reşad dönemine ait Osmanlı sikkesi de yer almaktadır. Bir adet belirsiz sikkenin ise 19.-20. yy Avrupa parası olabileceği düşünülmektedir. Katalogtaki 200 adet bronz sikkenin ise aşınmış oldukları için tarihlendi-rilmeleri mümkün olmamıştır. Ancak, "Belirsiz" başlığı altında buluntu yerleri, numaraları ve teknik bilgileri ile sıralanmışlardır.
___
Artuk, İ. - C. Artuk 1974 İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki îslami Sikkeler Katalogu, Cilt II, İstanbul.
Bellinger, A. 1961 Troy. The Coins, Princeton.
BMC Lydia Catalogues of Greek Coins of Lydia in the British Museum, (by B. V. Head), 1902.
BMC Byzantine Catalogue of the Imperial Byzantine Coins in the British Museum. 2 vols, (by W. Wroth), London, 1908.
BMC Mysia Catalogues of Greek Coins of Mysia in the British Museum (by W. Wroth), 1964.
DOC Catalogue of the Byzantine Coins in the Dumbarton Oaks Collection and in the Whittemore Collection. Vol. l-V (by A. R. Bellinger, P. Grierson, M. F. Hendy), 1966-1999.
LRBC Late Roman Bronze Coinage (by P. V. Hill, J. P. C. Kent, R. A. G. Carson), London, 1960.
Müller, H. 2004 "Allianoi. Zur Idcntifizierung eines antiken Kurbades im Hinterland von Pergamon", IstMitt 54: 215-225.
Pere, N. 1968 Osmanlılarda Madeni Paralar, Istanbul.
RIC Roman Imperial Coinage, 10 vols., (by H. Mattingly et al.) London, 1923-1994.
RPCI Roman Provincial Coinage, Vol. I. From the death of Caesar to the death of Vitellius (44 BC-AD 69), (by A. Burnett - M. Amandry -P.P. Ripoll£s), London-Paris, 1992.
SNG Cop. Aeolis-Lesbos Sylloge Nummorum Graecorum. The Royal Collection of Coins and Medals. Danish National Museum. Aeolis-Lesbos, Copenhagen, 1959.
SNG Cop. Mysia Sylloge Nummorum Graecorum. The Royal Collection of Coins and Medals. Danish National Museum. Mysia, Copenhagen. 1945.
SNG France 5 Mysie Sylloge Nummorum Graecorum. France 5 Department des mon-naies, mddailles el antiques. Mysie (by E. Levante). Biblioth£que Nationale de France-Numismatica Ars Classica, Paris-Zurich, 2001.
SNG München Troas-Lesbos Sylloge Nummorum Graecorum. Deutschland Staatliche Münzsammlung München, 19. Heft Troas-Lesbos (by H. R. Baldus), München, 1991.
SNG Turkey 4 Sylloge Nummorum Graecorum. Turkey 4. Ancient Coins from Mysia, Troad and Aeolis in the Collection of Selçuk Tanrıkulu (by O. Tekin - A. Erol Özdizbay), Istanbul, 2010.
Weiser, B. 1995 Die kaiserzeitliche Münzpragung von Pergamon, Diss.Phil. (unpublished PhD thesis), München.
Yaraş, A. 2001 "1998-1999 Bergama Yortanlı Barajı Kurtarma Kazısı", XI. Müze Çalışmaları ve Kurtarma Kazıları Sempozyumu 24-26 Nisan 2000, Denizli, Ankara: 105-118.
2005 "Allianoi", TÜBA-AR Turkish Academy of Sciences Journal of Archaeology 8: 196-199.
2004 "Die Therme Allianoi", Archaologischer Anzeiger: 71-74.