Terry Pratchett’ın Wyrd Sisters Adlı Eserinde Yer Alan Anıştırmaların Metinlerasılık Aracılığıyla Okunması ve Türkçe Çevirilerinin Değerlendirilmesi

Bu çalışmada Terry Pratchett’ın Wyrd Sisters adlı fantastik romanında yer alan metinlerarası anıştırmalar sınıflandırılmış ve Niran Elçi tarafından Türkçeye yapılan çevirileri betimleyici bir biçimde incelenmiştir. Eser adının, Shakespeare’in Macbeth’inde yer alan “Üç Cadı” ya da “Tuhaf Kız Kardeşler” ile benzerliğinin gösterdiği üzere söz konusu eser Shakespeare’in eserlerini de kapsayan pek çok metinlerarası gönderme içerir. Bu metinlerarası göndermeleri örneklendirmek amacıyla özgün metinde saptanan altı metinlerarası anıştırma, Leppihalme’nin (1997) sunduğu yöntem doğrultusunda biçimsel olarak sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmanın ardından söz konusu anıştırmalar açık ya da örtük metinlerarası göndermeler olmalarına göre Riffaterre’in (1978) metinlerarasılık kuramı doğrultusunda değerlendirilmiştir. Metinlerarasılık kuramının sunduğu bakış açısıyla sınıflandırılan anıştırmaların Türkçeye ne şekilde aktarıldığı Leppihalme’nin (1997) ortaya koyduğu çeviri stratejileri ile değerlendirilmiştir. Bu çalışmanın sonucunda saptanan metinlerarası anıştırmaların üçünün biçimsel olarak anahtar cümlecik, diğer üçünün ise özel ad olduğu ortaya koyulmuştur. Özel adlara yapılan anıştırmalar, gönderme yapılan adı açıkça içermeleri nedeniyle “zorunlu metinlerarasılık” örnekleriyken, anahtar cümleciklerin örtük metinlerarası anıştırmalar oldukları görülmüştür. Bu nedenle saptanan anahtar cümleciklerin tümü Riffaterre’ in (1978) metinlerarasılık kuramına dayanarak “sıradan metinlerarasılık” örnekleri olarak sınıflandırılmıştır. Yapılan karşılaştırmalı değerlendirme sonucunda çevirmenin özel ad ve anahtar cümlecikleri çevirirken farklı stratejilere başvurduğu görülmüştür. Anahtar cümleciklerin çevirisinde en çok tercih edilen strateji “en az değişim, doğrudan çeviri” iken özel adların çevirisinde “detaylı bilgi eklenerek ismin kullanılması”, “ismin yönlendirmeler eklenerek kullanılması” ve “ismin kaynak dildeki başka bir ad ile değiştirilmesi” olmak üzere üç farklı stratejiye başvurulmuştur. Metinlerarası anıştırmalar metnin anlam evrenini tamamlamakta önemli bir role sahiptir. Bu çalışmada, çeviri sürecinde açık ya da örtük anıştırmaların farkında olunmasının yalnızca kullanılacak çeviri stratejisinin belirlenmesinde değil metnin anlam evreninin aktarılmasında da büyük bir paya sahip olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

metinlerarasılık, anıştırma, çeviri stratejileri, Wyrd Sisters, yazın çevirisi

Reading The Allusions in Terry Pratchett’s Wyrd Sisters Through the Lens of Intertextuality and Evaluating their Turkish Translations

In this study, the intertextual allusions in the fantasy novel Wyrd Sisters by Terry Pratchett were classified, and their Turkish translations by Niran Elçi were analysed descriptively. As the name of the book signals with its similarity to the “Weird Sisters” or “Three Witches” in Shakespeare’s Macbeth, it includes several intertextual references, including but not limited to Shakespeare’s works. In order to exemplify these intertextual references, six intertextual allusions detected in the source text were first analysed in terms of their forms according to Ritva Leppihalme’s (1997) categorization of allusions. Then they were classified as being implicit or explicit intertextual references based on the intertextuality theory suggested by Michael Riffaterre (1978). Following the classification of the intertextual allusions in the source text, translation strategies employed in the Turkish translation of the text were analysed in line with the strategies suggested by Leppihalme (1997). As a result of this study, it was found that three of the intertextual allusions are key phrases, and three of them are proper nouns. As proper nouns include the name of the intertextual reference explicitly, they are all examples of obligatory intertextuality. On the other hand, the key phrases in the source text are implicit intertextual references. For this reason, they exemplify ordinary intertextuality based on Riffaterre’s (1978) intertextuality theory. The comparative analysis reveals that the translator utilized a variety of translation strategies to render important phrases and proper nouns. In the translation of the key phrases, “minimum change or literal translation” is the most commonly used strategy; however, in translating the proper nouns, the translator has used three different strategies which are “using the name, adding detailed information”, “using the name with some guidance” and “replacement by another source language name”. Intertextual allusions have significant roles in completing the meaning universe of a text. This study shows that grasping the explicit or implicit allusions in the translation process contributes a great deal not only to the choice of the translation strategy but also to the transfer of the meaning universe.

Keywords:

intertextuality, allusion, translation strategies, Wyrd Sisters, literary translation,

PDF

___

Aktulum, K. (2011). Metinlerarasılık / Göstergelerarasılık. Kanguru.
Author more honored abroad. (1984, June 20) The Canberra Times. Retrieved December 21, 2022, from https://trove.nla.gov.au/newspaper/article/127003994
Bahrami, N. (2011). Strategies used in the translation of allusions in Hafiz Shirazi’s poetry. Journal of Language and Culture, 3(1), 1-9. http://doi.org/10.5897/JLC11.058
Bakhtin, M. (1981). The dialogic imagination: four essays (C. Emerson & M. Holquist, Trans.). University of Texas Press.
Kuleli, M. (2014). Intertextual allusions and evaluation of their translation in the novel Silent House by Orhan Pamuk. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 158, 206-213. https://doi.org/10.1016/j.sbspro.2014.12.075
Kuleli, M. (2018). Intertextuality in translation: Analysis of intertextual signs and evaluation of translation of a short story. International Journal of Languages’ Education and Teaching, 6(3), 317-330. https://doi.org/10.18298/ijlet.3157
Kristeva, J. (1986). Word, dialogue and novel. In J. Kristeva (Ed), The Kristeva reader (pp.35-61.) Columbia University Press.
Leppihalme, R. (1997). Culture bumps: An empirical approach to the translation of allusions. Multilingual matters.
Lochrie, D. W. (1992). A critical evaluation of the current performance versions of Musorgsky’s Night on Bald Mountain, based on the history and content of Musorgsky’s original extant versions and a new orchestration of Night on Bald Mountain [Unpublished doctoral thesis]. Ohio State University.
Mishra, V. (1985). Text, textuality and interpretation: an interview with Michael Riffaterre. Southern Review, 18 (1), 109-119. https://researchportal.murdoch.edu.au/esploro/outputs/journalArticle /Text-textuality-and-interpretation-An- interview/991005544009707891
Mustonen, M. (2016). Translating wordplay: A case study on the translation of wordplay in Terry Pratchett’s Soul Music [Unpublished master’s thesis]. University of Turku.
Pratchett, T. (1988). Wyrd sisters. Victor Gollanz Ltd.
Pratchett, T. (2016). Ucube kocakarılar. Niran Elçi (Çev.). Tudem
Pullinen, V. (2016). Intertextuality as a source of humour in Terry Pratchett’s novels [Unpublished master’s thesis]. University of Jyväskylä.
Riffaterre, M. (1978). Semiotics of poetry. Indiana University Press. https://doi.org/10.2979/SemioticsofPoetry
Riffaterre, M. (1990). Fictional truth. The Johns Hopkins University Press.
Shakespeare, W. (1905). The complete works of William Shakespeare. Oxford University Press.
Shakespeare, W. (1999). The Tragedy of Macbeth (Orhan Burian, Trans.). Çağdaş Yayıncılık.
Southgate, M. T. (1998). Venus Anadyomene. JAMA, 279(11), 814-814.
Tekalp, S. (2020). A study on the self-translation of allusions in Bit Palas By Elif Shafak. New Voices in Translation Studies, 22, 117-138. https://newvoices.arts.chula.ac.th/index.php/en/article/view/421
Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü. (n.d.). Elçi, Niran. In Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü Retrieved June 21, 2022 from https://teis.yesevi.edu.tr/madde- detay/elci-niran