“Çeviri” ve “Arada Kalmışlık” Metaforu Olarak “Kafes”

Edebi eserlerde hem yazarın hem de okurun gerçeklikle kurgu arasında bir ölçüde bağ kurması olağandır. Bu bakımdan, bir toplumdaki çevirmen algısı hakkında fikir edinmek için kurgusal eserlerde çevirmenlerin, çevirinin ve çevirmenlik mesleğinin ne şekilde yansıtıldığına bakmak çeviribilime yeni bakış açıları kazandırır. Özellikle, kavramların giderek bulanıklaştığı, ikili karşıtlıkların yerini çok boyutluluk ve karmaşıklığa bıraktığı günümüz dünyasında, kurgusal eserlerde çevirmen figürü arada bulunuşluğun, yeni oluşan melez kültürlerin ve yerleşik kalıplara oturtulamayan kavramların simgesi haline gelmiştir. 20. yüzyılın sonları itibariyle oluşturulan kurgusal eserlerde çevirmen karakterlere sıklıkla rastlanması bu bakımdan tesadüf eseri değildir. Bu çerçevede, bu makalede ana karakter Neveser’in çevirmen olduğu Selim İleri’nin Kafes (1987) adlı romanındaki çevirmen karakterler daha önce bu alanda yapılmış çalışmalar ışığında incelenerek, toplumda bir birey olarak çevirmenin, çeviri faaliyetinin ve çevirmenlerin kendi mesleklerine ve toplumun diğer fertlerinin bu mesleğe yaklaşımına dair veriler metin incelemesi yöntemiyle tartışılacaktır. Osmanlı İmparatorluğunun son yıllarından 1980’lere uzanan geniş bir zaman aralığında çevirmenlere, çeviri pratiklerine, yayıncılık piyasasının değişen koşullarına yaklaşımı ve toplumun geçirdiği köklü değişimleri romanın ana karakteri Neveser’in gözünden okuduğumuz Kafes çeviriyi karmaşık kadın-erkek, eski-yeni, arada kalmışlık metaforlarıyla işlemektedir. Bu makalenin iki temel amacı vardır. Biri kurgusal eserlerin gerçekliğe ayna tuttukları yaklaşımından yola çıkarak romanı anlatılan döneme ait alternatif bir tarihsel anlatı olarak irdelemektir. İkinci amaç ise, Kafes’i ve tüm eserin ana izleğini oluşturan çeviriyi “transmesis” kavramı ışığında ele almaktır.

Anahtar Kelimeler:

Kurguda çevirmenler, çeviri ve toplum, çevirmen araştırmaları, Selim İleri., arada kalmışlık/eşiktelik

“Kafes” as a Metaphor of “Translation” and “In Betweenness”

It is common for both the author and the reader to connect fiction to the real settings. In this regard, studying how translators, the act of translation and the profession of translating are depicted in fiction may provide new perspectives on translation studies since they give an idea about the perception of translators and translation in a given community. In today’s world, where the traditional values and concepts are gradually getting blurred, binary oppositions are replaced with multidimensionality and complexity; fictional translators have become the symbol of in-betweenness/liminality, mixed/hybrid cultures and unconventional cases. Therefore, it is not coincidental that the number of fictional translators has augmented in an exponential rate especially since the last decades of the twentieth century. In this context, this article sets out to analyse how translators, the act and profession of translating are perceived in the society and the translators’ view about their job by focusing on Selim İleri’s Kafes (1987) as a case study through textual analysis method, considering previous studies as well. Kafes, which we read through the eyes of the protagonist of the novel, Neveser, is mainly a novel about translators, translation practices, the changing conditions of the publishing market, and the radical changes that society underwent in a wide period of time from the last years of the Ottoman Empire to the 1980s. It tackles the issues related to translation through the complex metaphors of male-female, old-new, in-betweenness/liminality. This article has two main purposes accordingly. First is to examine the novel as an alternative historical narrative of the period in which it is told, based on the approach that fictional works mirror reality. The second aim is to discuss Kafes and translation as a metaphor, which constitutes the main theme of the whole work, in the light of the concept of "transmesis".

Keywords:

Fictional translators, translation and society, translator studies, Selim İleri., liminality,

PDF

___

Altınkaş, E. (2011). Osmanlı modernleşmesinin özgün noktası: Aydınlar, History Studies, 3(3), 37-47. http://dx.doi.org/10.9737/hist_291
Aktener, I., & Kansu-Yetkiner, N. (2023). Betwixt and between: Liminality in the translation of Çalıkuşu. Neohelicon, 50, 331-346. https://doi.org/10.1007/s11059-022-00643-z
Akyıldız, A. (2003). Mâbeyn-i hümâyûn. DİA XXVII içinde (ss. 283-286). Diyanet Vakfı Yayınevi.
Arı, S. (2021). Toplumsal yaşamda çevirmen algısı ve edebiyat metinlerine yansıması: Tercüman Raif Efendi. Çeviribilim ve Uygulamaları Dergisi, 30, 1-17. https://doi.org/10.37599/ceviri.880710
Arrojo, R. (2002). The Power of Originals and the Scandal of Translation. M. Calzada-Perez (Ed.), Apropos of ideology: Translation studies on ideology-ideologies in translation studies içinde (ss. 165-180) Routledge.
Arrojo, R. (2018). Fictional translators: Rethinking translation through literature. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315738727
Beebee, T. O. (2012). Transmesis: Inside translation’s black box. Palgrave Macmillan. http:// doi.org/10.1057/9781137001016
Bengi, I. (1990). Çeviribilim, çeviri kuramı ve sözdeçeviriler, 1, Dilbilim Araştırmaları, 107-117. http://dad.boun.edu.tr/tr/pub/issue/29234/312970
Bulut, A., & Gürses, S. (2019). Ömrünü çeviriye adayan iki kadın: Gönül ve Gülten Suveren kardeşler. Ş. Tahir Gürçağlar (Der.), Kelimelerin kıyısında Türkiye’de kadın çevirmenler içinde (ss. 246-276). İthaki Yayınları.
Büyüktuncay, M. (2020). Sırrı çevirmenin olanaksızlığı Selim İleri romanından çeviriye kurmaca ile bakmak. Lambert Publishing.
Canseven Efeler, C. (2021). In pursuıt of power relations: Fictional translators in the Turkish novels. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Chamberlain, L. (1988). Gender and the Metaphorics of Translation. Signs, 13(3), 454-472. https://www.jstor.org/stable/3174168
Çulhaoğlu, T. (2017). Don Kişot’ta çevirmen yazarın portresi, Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(25), 1-19. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/482016
Ece, A. (2016). Çevirmenin yazar ve kahraman olarak portresi. Çeviribilim.
Erkul Yağcı, A. S. (2019). Hep satan kitapların çevirmeni Nihal Yeğinobalı. Ş. Tahir Gürçağlar (Der.), Kelimelerin kıyısında Türkiye’de kadın çevirmenler içinde (ss. 216-245). İthaki Yayınları.
Erkul, A. S. (2005). Discourses on translators and translation in the Turkish fiction [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Gao, M. (2019). Review of fictional translators: Rethinking translation through literature by Arrojo. Transletters, 4, 387-393. https://journals.uco.es/tl/article/view/12918/11715
Godard, B. (1989). Theorizing feminist discourse/translation. Tessera, 6(Bahar), 42-53. https://tessera.journals.yorku.ca/index.php/tessera/article/download/ 23583/21792/23972
Hermans, T. (1999). Translation in systems: Descriptive and system- oriented approaches explained. Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315760469
İleri, S. (1987). Kafes. Doğan Kitap.
Kaindl, K. (2012). Representation of translators and interpreters. Y. Gambier & L. van Doorslaer (Ed)., Handbook of translation studies (3. Cilt) içinde (ss. 145-150). John Benjamins Publishing. https://doi.org/10.1075/hts.3
Kaindl, K., & Spitzl, K. (Ed.) (2014). Transfiction research into realities of translation Fiction. John Benjamins Publishing Company. https://doi.org/10.1075/btl.110.02spi
Kaindl, K. (2016). Fictional representation of translators and interpreters. C. V. Angelelli & B. J. Baer (Ed.), Researching Translation and Interpreting içinde (ss. 71-82). Routledge.
Kaya, H. (2021). Liminality in Latife Tekin’s Berji Kristin’s: Tales from the Garbage Hill. Journal of European Studies, 51(1), 59-69. https://doi.org/10.1177/0047244120981
Ma, D. (2018). Fictional turn in translation studies. Atlantis Press, 182, 188-191. https://download.atlantis-press.com/article/25896865.pdf
Mengi, N. (2009). Selim İleri’nin romancılığı [Yayımlanmamış doktora tezi], Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Mengi, N. (2012). Selim İleri’nin romancılığı ve Türk romancılığındaki yeri. Folklor/Edebiyat, 18(71), 127-141. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/255401
Özmen, C. (2016). Translating science in the Ottoman Empire: Translator-educators as “agents of change” in the Ottoman scientific repertoires (1789-1839). Osmanlı Araştırmaları, 48, 143-170. https://doi.org/10.18589/oa.632242
Tanış Polat, N., & Uysal Ünalan, S. (2021). Alper Canıgüz’ün Kan ve Gül romanı örneğinde çevirmen ve dünyası. Folklor/Edebiyat, 27(108), 1109- 1126. https://doi.org/10.22559/folklor.1617
Tahir Gürçağlar, Ş. (2010). Scouting the borders of translation: Pseudotranslation, concealed translations and authorship in twentieth-century Turkey, Translation Studies, 3(2), 172-187. https://doi.org/10.1080/14781701003647384
Tahir Gürçağlar, Ş. (2015). Challenging boundaries in the literary field: A perspective from translation studies. I. Brandell, M. Carlson & Ö. A. Çetrez (Ed.), Borders and the Changing Boundaries of Knowledge içinde (ss. 181–193). Swedish Research Institute in Istanbul.
Tahir Gürçağlar, Ş. (2017). Pseudotranslation as passage into history: Murat Gülsoy’s Gölgeler ve Hayaller Şehrinde as transmesis. Canadian Review of Comparative Literature / Revue Canadienne de Littérature Comparée, 44(4), 637-654. https://doi.org/10.1353/crc.2017.0051
Tahir Gürçağlar, Ş. (2019). Kelimelerin kıyısında Türkiye’de kadın çevirmenler. İthaki Yayınları.
Turner, V. (1967). Betwixt and between: The liminal period in Rites de Passage. Cornell University Press.
Üstün Külünk, S. (2023). The novel Mütercim as a site of transfiction: A case of translation in life and the translation of life in the transformational republican era in Turkey. The International Journal for Translation and Interpreting, 15, 236-252. https://doi.org/10.12807/ti.115201.2023.a12
Van Gennep, A. (1992) The rites of passage, (Monika B., Çev.). The University of Chicago Press.
Wakabayashi, J. (2011). Fictional representations of author-translator relationships. Translation Studies, 4, 87-102. https://doi.org/10.1080/14781700.2011.528684
Yılmaz Gümüş, V. (2018). 21. Yüzyıl Türk romanında çevirmen karakterler: Satır aralarında çevirmenlik mesleğine dair ipuçlari peşinde, Turkish Studies, 13/12, 591-611. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.13506