On the Fate of Ottoman Cultural Properties during the Gallipoli Campaign

Öz Bu çalışma Birinci Dünya Savaşı sırasında Çanakkale Savaşı esnasında İtilaf devletleri askeri güçlerinin Çanakkale Boğazının Trakya ve Anadolu kısımlarında kalan topraklarında bulunan askeri nitelik taşımayan mimari yapılar üzerinde yaptığı tahribatın boyutlarını irdelemeyi amaçlar. Savaş ve uyuşmazlık zamanlarında kimlik, inanç ve ortak hafıza gibi milli kimliği temsil eden kültür varlıkları veya sivil ve mimari öğeler düşman güçler tarafından çoğu zaman hep bilerek hedef alındığı durumlar olmuştur. Kale ve benzeri askeri yapılar savaş zamanında canlı hedefler olduğundan dolayı savaş gemileri ve uçakların her zaman hedefleri doğru bir şekilde vuramadığından dolayı söz konusu askeri yapılar etrafında bulunan yapılara kasti olmayan hasarlar da verilmiş olduğu durumlar vardır. Ancak, 1915 yılına ait bazı tarihi Osmanlı belgeleri Çanakkale Savaşı sırasında İtilaf devletlerinin havadan veya denizden yaptığı bombardımanlar sonucu bazı askeri karakteri olmayan Osmanlı kültür varlıklarının belirli oranda tahrip olduğu ve hatta bu tahribatların bazılarının gereksiz yere bilinçli olarak yapıldığı dikkat çeker. Bunun sonucu olarak Çanakkale Savaşı sırasında ve hemen öncesinde askeri yapıları barındıran ve Çanakkale Boğazı’nın güney kıyısı yerleşimlerinden Çanakkale (Çanak, Kale-i Sultaniye), Erenköy ve Kumkale gibi yerleşimler yanında Gelibolu Yarımadası’nda bulunan Seddülbahir ve Bolayır konumları gereği sivil ve dini mimarilerinde tahribat yaşamışlardır. Gelibolu Yarımadası bünyesinde stratejik konumlarda bulunan Maydos ve Krtihia köyleri de İtilaf devletlerinin hedef haline geldiğinden buralarda bulunan bazı sivil ve dini mimari yapılarda tahribat yaşanmıştır. Osmanlı kültür mirasının korunmasına yönelik Türklerce alınan bazı önlemlerin de olması da bu bağlamda dikkat çekici bir durumdur. Tarihi belgelerin fotoğrafik belgeler ışığında irdelenmesi İtilaf Devletleri güçlerinin iyi hesaplanmamış olan ve askeri nitelikte olmayan bir çok yapıda tahribata neden olan deniz ve hava saldırılarının Çanakkale Savaşı sırasında insaniyete ve imza atılan uluslararası antlaşmalara aykırı bir biçimde ölçülerin ötesine geçtiğini düşündürür.

Anahtar Kelimeler:

Çanakkale Savaşı, 1915, sivil ve dini mimari, tahribat, bombardıman

PDF

___

Aspinall-Oglander, C. 1917 Military Operations Gallipoli. London: William Heinemann Ltd. Baker, J., G. Newlyn, N. Woolaston
Aspinall-Oglander, 2015 A Marine at Gallipoli and on the Western Front: First in Last out. The Diary of Harry Askin. South Yorkshire: Pen & Sword Military.
Churchill, W.S. 1931 The World Crisis, 1911-1918. London: Thornton Botterworth. Corbett, J.
Churchill, W.S. 1921 Naval Operations, Vol. II. London: Longman, Greens and Co.
Drakos, E.I. 1892 Τα Θρακικά ήτοι διάλεξις περί των εκκλησιαστικών επαρχιών Σηλυβρίας, Γάνου και Χώρας, Μετρών και Αθύρων, Μυριοφύτου και Περιστάσεως, Καλλιπόλεως και Μαδύτου, Athens.
Esenkaya, A. 2006 “Çanakkale Muharebelerinde İtilaf Devletlerinin Savaş Hukukuna Aykırı Davranışları.” Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı 4: 51-95
Hobhouse,J.C. 1817 A Journey through Albania and other provinces of Turkey in Europe and Asia to Constantinople during the years 1809 and 1810. Vol. II. Philadelphia.
McMeekin, S. 2015 The Ottoman Endgame: War, Revolution, and the Making of the Modern Middle East, 1908-1923. New York: Penguin Books.
Papadopoulos, A. H. 1890 Μάδυτος. Η πόλις της Χερρονήσου. Πατριδογραφία. (Madytos, the City in the Cherronesus; Patridography)Athens.
Prigge, E. R. 1916 Der Kampf um die Dardanellen. Weimar: Gustav Kiepenheuer.
Prigge, E. R. Sagona, A., M. Atabay, C.J.Mackie, I. McGibbon, R. Reid 2016 Anzac Battlefield. A Gallipoli Landscape of War and Memory. Cambridge: Cambridge University Press.
Prigge, E. R. 2016 Anzac Battlefield. A Gallipoli Landscape of War and Memory. Cambridge: Cambridge University Press.
Schindler D. and J. Toman 1988 The Laws of Armed Conflicts. Dordrecht: Martinus Nihjoff Publisher.
Schweder, P. 1916 Im Turkischen Hauptquartier. Leipzig: Hesse & Becker
Sezgin, İ. 1998 XV. ve XVI. Asırlarda Gelibolu Kazasının Sosyal ve Ekonomik Tarihi. Marmara Üniversitesi, Yayınlanmamış Doktora Tezi.
Sitaras, A.E. 1971 Η Μάδυτος, πόλις της Θρακικής χερσονήσου επί του Ελλησπόντου. (Madytos, City of the Thracian Chersonessus on the Hellespont). Athens.
Sütçü, T. 2003 “Namık Kemal’in Yaşamında ve Eserlerinde Gelibolu.” Turkish Studies 8/13: 1411-1426.
Takaoğlu, T. 2016 Çanakkale Kültürel Mirasında Yel Değirmenleri. İstanbul: Ege Yayınevi.
Thys-Şenocak, L. 2007 Ottoman Women Builders: Architectural Patronage of Hadice Turhan Sultan. Florence: Taylor & Francis
Uzunçarşılı, İ.H. 1988 Osmanlı Tarihi, Cilt I. Osmanlı Tarihi Anadolu Selçukluları ve Anadolu Beylikleri hakkında Bir Mukaddime İle Osmanlı Devleti’nin Kuruluşundan İstanbul’un Fethine Kadar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.