Çok Partili Sisteme Geçişin Sancılı Kesitlerinden Biri: 1947 Yılı Bütçe Görüşmeleri

Öz Uzun yıllar tek partili sistemle yönetilen Türkiye’de uluslararası ortamın da etkisiyle çok partili rejime geçme imkânı doğdu. Savaş dönemi koşullarının körüklediği iktisadi sorunlar yeni bir oluşumun toplumsal taban bulma konusunda zorluk çekmeyeceğini gösteriyordu. CHP içerisinde 1945 yılı ortalarına değin ılımlı ve çekingen bir görüntü sergileyen muhalifler, DP’nin kurulmasıyla çetin bir mücadeleye koyuldu. Ancak çok partili sistemin tecrübesiz tarafları birbirlerine karşı dengeyi sağlamakta oldukça zorlandı. Bu durum DP’nin katıldığı ilk bütçe görüşmesi olan 1947 yılı bütçe görüşmelerine de yansıdı. 7 Eylül Kararları ve devletçilik uygulamalarının temel eleştiri konusu olduğu görüşmelere “Psikopat Olayı” damga vurdu. Meclisi terk eden Demokratların boykotu, partili Cumhurbaşkanı’nın partiler üstü girişimleri ve bunun yansıması olan “26 Aralık Tebliği” ile aşıldı. Çalışmada DP muhalefetindeki bu ilk bütçe görüşmeleri tarafların iktisadi ve mali anlayışları ekseninde politik izdüşümleriyle birlikte incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Psikopat Olayı, 26 Aralık Tebliği, Adnan Menderes, Recep Peker, İsmet İnönü

PDF

___

T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem:VII, Cilt:20.
T.B.M.M. Tutanak Dergisi, Dönem:VIII, Cilt:3.
Akın, Rıdvan, Türk Siyasâl Tarihi 1908-1920, İstanbul, XII Levha Yayınları, 2010.
Albayrak, Mustafa, Türk Siyasi Tarihinde Demokrat Parti (1946-1960), Ankara, Phoenix Yayınevi, 2004.
Arar, İsmail, Hükümet Programları 1920-1965, İstanbul, Burçak Yayınevi, 1968.
Aydemir, Şevket Süreyya, İkinci Adam 1938-1950, C.II, 11. bs., İstanbul, Remzi Kitabevi, 2011.
Aydemir, Şevket Süreyya, Menderes’in Dramı? (1899-1960), 15.bs., İstanbul, Remzi Kitabevi, 2014.
Başar, Ahmet Hamdi, Ahmet Hamdi Başar’ın Hatıraları: “Yine Hayal Âleminde Uçuyorum...”, C.II, Haz.
Murat Koraltürk, İstanbul, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2007.
Eroğul, Cem, Demokrat Parti Tarihi ve İdeolojisi, 3. bs., Ankara, İmge Kitabevi, 1998
Goloğlu, Mahmut, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-IV 1946-1950 Demokrasiye Geçiş, İstanbul, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2013.
İnönü, İsmet, Defterler 1919-1973, Haz. Ahmet Demirel, İstanbul, Yapı Kredi Yayınları, 2016.
Kepenek, Yakup, Nurhan Yentürk, Türkiye Ekonomisi, 19.bs., İstanbul, Remzi Kitabevi, 2007.
Koçak, Cemil, “Siyasal Tarih (1923-1950)”, Yakınçağ Türkiye Tarihi 1908-1980, C.I, Haz. Sina Akşin, İstanbul, Milliyet Yayınları, [t.y.].
Tanyeli, Halit, Adnan Topsakaloğlu, İzahlı Demokrat Parti Kronolojisi 1945-1950, İstanbul, İstanbul Matbaası, 1958.
Tezel, Yahya S., Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, 5.bs., İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2002.
Toker, Metin, Tek Partiden Çok Partiye, İstanbul, Milliyet Yayınları, 1970.
Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler 1859-1952, 3.bs., İstanbul, Arba Yayınları, 1995.
Us, Asım, Hatıra Notları, Haz. İsmail Dervişoğlu, İstanbul, Kitabevi Yayınları, 2012.
Erim, Nihat, “Bütçe görüşmeleri devam ederken”, Ulus, 25 Aralık 1946.
Erim, Nihat, “Meclisi terketmek vazifeden kaçmaktır”, Ulus, 19 Aralık 1946.
Erim, Nihat, “Vazifeler tek taraflı değil karşılıklıdır”, Ulus, 22 Aralık 1946.
Erim, Nihat, “Ya bu deveyi gütmeli ya...” Ulus, 30 Aralık 1946.
Fenik, Mümtaz Faik, “D.Partinin elde ettiği kazanç”, Vatan, 29 Aralık 1946.
Fenik, Mümtaz Faik, “İki Parti Arasında Normal Çalışma Devri”, Vatan, 28 Aralık 1946.
Fenik, Mümtaz Faik, “Ticaret Bakanının çok yersiz sözleri”, Vatan, 30 Aralık 1946.
Karataş, Murat, “Cumhuriyet Halk Partisi’nin Siyasal İktidar Anlayışı (1946-1950)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 7, Sayı: 29, 2014, s.505-524.
Köprülü, Fuat, “Bir siyasî buhranın sonu”, Kuvvet, 27 Aralık 1946.
Köprülü, Fuat, “Karşılıklı İtimad”, Kuvvet, 29 Aralık 1946.
Köprülü, Fuat, “Kuru Tehditlerden Vazgeçiniz”, Kuvvet, 20 Aralık 1946.
Nadi, Nadir, “Kriz Bitti”, Cumhuriyet, 28 Aralık 1946.
Nadi, Nadir, “Yeni Bütçe”, Cumhuriyet, 3 Ekim 1946.
Sadak, Necmettin, “Büyük Şefin Büyük hareketi”, Akşam, 28 Aralık 1946.
Sadak, Necmettin, “Bir Demokrat partili düşüncesile dahi..”, Akşam, 22 Aralık 1946.
Sadak, Necmettin, “Demokrat partisindeki kararsızlık ne gibi düşünceler uyandırıyor”, Akşam, 24 Aralık 1946.
Sadak, Necmettin, “Samimi olmak ve bütün neticelere önceden katlanmış olmak”, Akşam, 29 Aralık 1946.
Tuna, Serkan, ‘‘Cumhuriyet Döneminin İlk Devalüasyonu 7 Eylül 1946,’’ Akdeniz İİBF Dergisi, Cilt:7, Sayı:13, Mayıs 2007, s.86-121.
Yalman, Ahmet Emin, “Bütçe müzakeresinden umumî ilhamlar”, Vatan, 19 Aralık 1946.
Yalman, Ahmet Emin, “Vaziyet tam manasıyla berraklaşmağa muhtaç”, Vatan, 24 Aralık 1946.