Kocaeli’ndeki Osmanlı Dönemi Taş Köprüler

Öz Kocaeli bölgesi stratejik konumuyla ilk çağlardan itibaren ana yol güzergâhlarının en önemli duraklarından birisi olmuştur. Bölgedeki yollar Bithynia Krallığı, Roma İmparatorluğu, Anadolu Selçuklu Devleti ve Doğu Roma (Bizans) dönemlerinde çok fazla değişikliğe uğramamıştır. Bu sürekliliğin ana etmeni Kocaeli’nin Avrupa ile Asya’yı bağlayan ana alterin üzerinde yer almasıdır. Osmanlı döneminde ise orduların, tacirlerin veyahut hacca gidenlerin bu yolları kullanmaya devam ettikleri görülmektedir. Söz konusu güzergâhın tamamlayıcı unsurlarından olan köprüler bu amaçlara hizmet etmek adına dere, nehir gibi su kaynaklarının üzerine inşa edilmiştir. Bu köprülerin çoğunluğunu ahşap köprüler oluşturmaktadır. Üsküdar-Gebze, Gebze-İzmit, İzmit-Sapanca ve İzmit-Gölcük arasında çok sayıda ahşap köprünün yer aldığı ve bu köprülerin kimi zaman vuku bulan su taşkınları neticesinde harap oldukları bölgeye yolu düşmüş gezginlerin verdikleri bilgiler arasındadır. Osmanlı döneminde kâgir olarak inşa edilmiş köprülerden ise beş tanesi günümüze ulaşmıştır. 16.-19. yüzyıllar arasında inşa edilen bu köprüler gerek konumları gerekse anıtsal mimarileri itibariyle oldukça önemli bir yere sahiptir.

Anahtar Kelimeler:

Kocaeli, Köprü, Osmanlı, Yol ağı, Taş

PDF

___

ACAR, Türkan (2016). “Uşak’taki Türk Dönemi Taş Köprüleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 25: 23-45.

AKSOY, Taner (2011). Kocaeli Kültür Envanteri, Kocaeli: Kocaeli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları.

ALTINSAPAN, Erol (2001). Tek Gözlü Rize Köprüleri, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.

ATAK, Erkan (2017). “Niksar’daki Taş Köprüler”, Current Debates in History&Politics, (ed. Oya Gözel Durmaz, Abidin Çevik, Günay Gönüllü), London: Ijopec Publication, 6:339-358.

ATAK, Erkan (2008). Erken Osmanlı Köprüleri, Çanakkale: Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).

ATAK, Erkan (2017). “Tokat Tarihi Yapılarındaki Kuşevleri”, Jasss International Journal of Social Science, 59:323-342.

AYVANSARÂYÎ HÜSEYİN EFENDİ (2001). Hadîkatü’l-cevâmi’, (hzl. Ahmet Nezih Galitekin) İstanbul: İşaret Yayınları.

BARIŞTA, H. Ö. (1999). “Osmanlı İmparatorluk Döneminden Kuş Evleri”, Osmanlı, (ed. G. Eren) Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 10:476-479.

BAŞ, Ali -Remzi Duran (2002). “Karaman Çevresi Yüzey Araştırmaları (Köprüler)”, VI. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı Sonuçları ve Sanat Tarihi Sempozyumu, 08-10 Nisan 2002, (ed. M. Denktaş, Y. Özbek, A. Sağıroğlu Arslan), Kayseri, 137-160.

BAYKAL, Kazım (1950). Bursa ve Anıtları. Bursa: Bursa Aysan Basımevi.

BOSTAN, İdris (2001). “İzmit”, TDV İslam Ansiklopedisi, 23:536-541.

BOZKURT, Orhan (1952). Koca Sinan’ın Köprüleri, İstanbul: İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.

ÇEÇEN, Kazım (1988). “Sinan’ın Yaptırdığı Köprüler”, Mimarbaşı Koca Sinan Yaşadığı Çağ ve Eserleri, (ed. Sadi Bayram), İstanbul: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 429-438.

ÇETİN, Emrah (2015). “Tanzimat’tan II. Meşrutiyet’e İzmit Mutasarrıflığı’nda Karayolu Yapım Çalışmaları”, Uluslararası Gazi Akçakoca ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, 02-04 Mayıs 2014, (ed. Haluk Selvi, Bilal Çelik) Kocaeli, 1773-1784.

ÇETİNOR, Bülent (1988). “Fatih Sultan Mehmet‟in Otağ Yeri ve Hünkâr Çeşmesi”, İlgi, 22, (53): 18-20.

ÇULPAN, Cevdet (2002). Türk Taş Köprüleri-Ortaçağdan Osmanlı Devri Sonuna Kadar-, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

DARKOT, Besim (1977). “İzmit”, MEB İslam Ansiklopedisi, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 5/2: 536-541.

DURAN, Remzi- Ali Baş, Ruhi Özcan (2016). Tarihi Konya Köprüleri, Konya: Konya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.

EVLİYA ÇELEBİ SEYEHATNAMESİ (2006). Cilt:2/1, 2. Baskı, (hzl. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

EVLİYA ÇELEBİ SEYEHATNAMESİ (2006). Cilt:3/1, (hzl. Seyit Ali Kahraman ve Yücel Dağlı), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

GÜNDOĞDU, Hamza (1999). “XIV. Yüzyıl Osmanlı Devrinde Geyve-Mudurnu Güzergahı ve Samsa Çavuş Külliyesi”, I. Sakarya ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, 22-23 Haziran 1998, Adapazarı, 221-226.

HAMMER, Joseph Von (1983). Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt: 3, (hzl. Mümin Çevik-Erol Kılıç), İstanbul: Üçdal Neşriyat.

İLGÜREL, Mücteba (1966). Kösem Sultan’ın Bir Vakfiyesi, İstanbul Üniversitesi Tarih Dergisi, XVI (21): 83-94.

İLTER, Fügen (1978). Osmanlılara Kadar Anadolu Türk Köprüleri, Ankara: Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası.

KARADEMİR, Ayşenur (2018). “Harem-i Hümayun Kethüdası Canfeda Hatun’un Serveti ve Vakıfları”, Vakıflar Dergisi, 50: 85-116.

MİROĞLU, İsmet (1997). “Osmanlı Yol Sistemine Dair”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, 15:241-252.

NARİN, Resül (2017). “Osmanlı Dönemi Haritalarında Kocaeli’ne Dair Tespitler”, Uluslararası Gazi Süleyman Paşa ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu Bildirileri, 25-27 Mart 2016, (ed. Tahir Büyükakın) Kocaeli, 1553-1578.

NASÜHÜ’S-SİLAHİ (MATRAKÇI) (1976). Beyan-ı Menazil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han, (hzl. Hüseyin G. Yurdaydın), Ankara: Türk Tarih Kurum Yayınları.

ÖNGE, Y. (1992). “Bursa’da Irgandı Köprüsü’nün Orijinal Mimarisi”, Vakıflar Dergisi, 13: 425-447.

ORHUNLU, Cengiz (1984). Osmanlı İmparatorluğunda Şehircilik ve Ulaşım Üzerine Araştırmalar, (der. Salih Özbaran), İzmir: Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.

ÖZİŞ, Ünal (1991). “Mimar Sinan’ın Köprüleri”, Ege Mimarlık Dergisi, İzmir, 2: 38-41.

ÖZİŞ, Ünal - Yalçın Özdemir - Ayhan Atalay (1997). “Sinan Dönemi Taş Köprüleri”, Türkiye İnşaat Mühendisliği 14. Teknik Kongresi, İzmir, 1145-1160.

RAMSAY, W.M. (1960). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası, (çev. Mihri Pektaş), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.

SÂÎ MUSTAFA ÇELEBİ (2003). Tezkiretü’l-Bünyan-Tezkiretü’l-Ebniye, (hzl. Hayati Develi), İstanbul: Koç Kitaplığı.

SEVİN, Veli (2001). Anadolu’nun Tarihi Coğrafyası I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

SÖZLÜ, Halil (2017). “Mut’taki Tarihi Köprüler”, USAD, 6:241-266.

STRABON (2000). Antik Anadolu Coğrafyası (Geographika: XII-XII-XIV), (çev. Adnan Pekman), İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.

TUNÇ, Gülgün (1978). Taş Köprülerimiz, Ankara: Karayolları Genel Müdürlüğü Matbaası.

TURAN, Osman (1999). Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, İstanbul: Boğaziçi Yayınları, 8. Baskı.

ULUGÜN, F, Yavuz - Taner Aksoy - Muhittin Bakan - İlker Tepeköy (2004). Kocaeli ve Çevresi Tarihi -Tarih Öncesi&Helenistik Dönem Bithynia, Kocaeli: Kocaeli Yüksek Öğrenim Derneği Tarih Yayınları.

ULUGÜN, F. Yavuz (2008). Seyahatnamelerle Kocaeli ve Çevresi, İzmit: İzmit Rotary Kulübü Kültür Yayınları.

UMAR, Bilge (1993). Türkiye’deki Tarihi Adlar, İstanbul: İnkilap Yayınevi.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988). Osmanlı Tarihi, Cilt: 1, Baskı:5, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

ÜNLÜ, Mucize (2016). “II. Abdülhamit Döneminde İzmit’te İmar Faaliyetleri”, Uluslararası Kara Mürsel Alp ve Kocaeli Tarihi Sempozyumu II Bildirileri, 03-05 Nisan 2015, Kocaeli, 1: 877-891.

ÜZMEZ, Ali (2008). Her Yönüyle Başiskele İlçesi-Kocaeli, İzmit: Kocaeli İl Özel İdaresi.

YAVUZYILMAZ, Ahmet (2012). Gebze ve Çevresindeki Türk-İslam Devri Yapıları, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).

YILDIRIM, Fahri (2008). Sakarya Köprüleri, Adapazarı: Sakarya Büyükşehir Belediyesi Yayınları.

http://www.avundukmimarlik.com.tr/tr/kocaeli-izmit-kilezdere-tarihi-koprusu-rekonstruksiyonu-ve-cevre-duzenlemesi-2044/ (erişim tarihi:23.07.2020)

https://www.alamy.com/stock-photo-bridge-at-kileze-izmit-turkey-date-circa-1910-105339802.html (erişim tarihi: 23.07.2020)