Erken Cumhuriyet Dönemi (1920-1938) Büyükelçilik Raporlarında Trabzon-Tebriz Transit Yolu Projesi

Öz Türkiye – İran İlişkileri milli mücadele döneminden itibaren temkinliyürütülmüş, her iki ülke ilişkileri gerginleştirmeden sorunların çözümüüzerine bir politikaya azami önem vermiştir. İran’da yönetim değişikliğininyaşanmasından sonra iki ülke arasındaki ilişkilerin boyutu da değişmiştir.Yeni bir rejim ve devlet kurma çabasındaki her iki ülke liderleri tambağımsızlık ilkeleri çerçevesinde iktisadi bağımsızlığa önem vermiş,aralarında ticareti geliştirmek için anlaşmalar yürürlüğe koymuştur. Buçerçevede en önemli girişim Trabzon-Tebriz transit yolunun geliştirilmesiçabaları olmuştur. Eski dönemlerden bu yana önemli bir ticaret yolu olan butransit yolun diğer alternatif yollar karşısında eski canlılığına kavuşmasıiçin yasal düzenlemelere gidilmiş yatırım programına dâhil edilmiştir.Büyükelçilik raporlarında bu yolun aynı zamanda uluslararası mücadelededenge unsuru olduğu görülmüş ve alınacak önlemler belirtilmiştir. Bumakalede her iki ülkenin büyükelçilik raporları temelinde Trabzon-Tebriztransit yolu projesinin iktisadi yönü incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Trabzon, Tebriz, Transit yol, İran, Ortadoğu

PDF

___

ARMAOĞLU, Fahir, (1995) 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi, Ankara.
AYDIN, Abdürraif, (2012) Rıza Şah Döneminde Türkiye ve İran Arasında Ulaştırma Altyapısının Geliştirilmesi Bağlamında Trabzon-Tebriz Transit Ticari Yoluna İşlerlik Kazandırma Çabaları (1925-1941), Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, Kış 2012, C:11, S:39, s:184-192.
BASKICI, Murat, (2012) “XIX. Yüzyılda Trabzon Limanı; Yükseliş ve Gerileyiş”, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, Cilt:67, No:3, s.33-56;
BAYTAL, Yaşar, (2013) “Trabzon Limanı İnşaası”, History Studies, Volume:5 Issue:3, p.21-35, May.
BİLMEZ, Bülent Can, (2000) Demiryolundan Petrole Chester projesi 1908-1923, İstanbul.
CİN, Barış, (2007) Türkiye‐İran Siyasi ilişkiler (1923–1938), İstanbul.
ÇETİNSAYA, Gökhan, ( 2002) “Cumhuriyet Dönemi Türkiye‐İran İlişkileri”,Türkler, C.17, Ankara, s.769–770.
ÇETİNSAYA, Gökhan, (1999) “Atatürk Dönemi Türkiye‐İran ilişkileri 1926–1938”, Avrasya Dosyası İran Özel Sayısı, V/3. Ankara, s.3.
ÇETİNSAYA, Gökhan, (2000) “Milli Mücadele’den Cumhuriyete Türk‐İran İlişkileri, 1919–1925, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C:XVI, S:48,Kasım, s. 772, Ankara 2000, s.772.
DAEİ, Masoumeh, (2012) “XIX. Yüzyılda İran-Osmanlı Ticaretinde Trabzon-Erzurum-Tebriz Ticari Yolunun Önemi”, Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, Mart, Sayı:19, s.46.
ERDAL, İbrahim, (2012) Atatürk Dönemi Türk‐İran İlişkileri ve Sadabad Paktı, Karadeniz Araştırmaları, Cilt:9, Sayı:34, Yaz, s. 80
ERDAL, İbrahim, (2015) “Türkiye ve İran Meşrutiyet Süreçlerinde Cumhuriyet Üzerine Tartışmalar”, Düşünce Dünyasında TÜRKİZ Siyaset ve kültür Dergisi, Yıl:6, Sayı:35, Eylül-Ekim, s.21-23.
KALELİ, Hüseyin, (2003) “19. Yüzyılda İran Transit Ticaret Yolu İçin Osmanlı-Rus Rekabeti”, Dumlupınar Üni. Sosyal Bilimler Dergisi, S:9, Aralık, s.21-39.
KÜÇÜKUĞURLU, Murat, (2008) “Meşrutiyet Devrinde Trabzon-Erzurum Demiryolu Teşebbüsleri”, Osmanlı Araştırmaları, XXXII, İstanbul, s.286
KÜRKÇÜOĞLU, (2001) Ömer, ‐Melek, Fırat, Türk Dış Politikası, İstanbul.
MANSFİELD, Peter, (1975) Osmanlı Sonrası Türkiye ve Arap Dünyası, İstanbul .
OKUR, Mehmet&Murat Küçükuğurlu, (2009) “Jeopolitik ve Jeostratejik Açıdan Trabzon Limanı”, Karadeniz/Black Sea, pp.25-41.
OKUR, Mehmet, (2015) “I. Dünya Savaşı Başlarında Trabzon Limanı’nın Ticarî Hacmine Dair ABD Konsolosu’nun Bir Raporu”, ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, pp.276-287, 2015.
ÖZGİRAY, (1995) Ahmet, “İngiliz Belgeleri Işığında Türk‐İran Siyasi İlişkileri (1919–1938)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, XI/33, Ankara, s. 687;
ÖZKAN, Fulya, (2014) “Winding Road To Modernization: Trabzon-Erzurum-Bayezid Road In The Late Ottoman World”, Comparative Studies of South Asia, Africa and the Middle East, vol.34, pp.191- 205.
SARAY, Mehmet, (1999) Türk‐İran İlişkileri, ATAM yayını, Ankara.
SARIHAN, Zeki, (1996) Kurtuluş Savaşı Günlüğü, IV, Sakarya Savaşından Lozan’ın Açılışına (23 Ağustos 1921–20 Kasım 1922), Ankara.
SONYEL, Salahi, (1991), Türk Kurtuluş Savaşı ve Dış Politika, C. II Ankara 1991.
ŞİMŞİR, Bilal N., (2001) Atatürk ve Yabancı Devlet Başkanları, C. II, Türk Tarih Kurumu yayını, Ankara.
TOZLU, Selahattin, (1997)Trabzon-Erzurum-Bayezit Yolu (1850-1900), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Erzurum, s.123.
TÜRKDOĞAN, Berna, (2000), Atatürk Dönemi Türkiye Devleti’nin Dış Politikası, Ankara 2000
YAVUZ, Bige Sükan, (1999- 2003)“Fransız Arşiv Belgelerinin Işığında Chester Demiryolu Projesi”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, S:24, Kasım , s.530.
YILMAZ, Özgür, (2015) “Dussaud Biraderlerin Trabzon Limanı İnşaa Projesi (1870)”, Karadeniz İncelemeleri Dergisi,(18), s.213-244;