Çanakkale cephesinde Türk Hava Harekâ

Modern havacılık 1794 yılında Fransa-Avusturya Savaşında balonun sa-vaşın bir unsuru olarak kullanılması ile büyük bir değişim yaşamıştır. Takibenplanörün kullanılması ve son olarak 20inci asırda uçağın kullanılması ile in-sanlığın yaşamını derinden etkileyen yeni bir sektör doğmuştur.Havacılık kısa süre içerisinde askeri bir mahiyet kazanmıştır. TrablusgarpSavaşı havacılık tarihinde ilklerle doludur. Birinci Dünya Savaşı ise havacılığınaskeri vasfının kendini ispat ettiği bir dönem olmuştur.Birinci Dünya Savaşında birçok ülke havacılıkta önemli gelişmeler sağla-mıştır. Doğal olarak endüstriyel bakımdan gelişmiş ülkeler daha parlak başarı-lar elde etmiştir. 200.000 uçağın üretildiği bu savaşta Osmanlı İmparatorluğu8 Cephede yaklaşık 500 uçakla 4 yıl direnebilmiştir. Ancak Filistin Cephesindeİngilizlerin hava hâkimiyeti ile uyguladıkları trajedi tam bir katliama dönü-şür. Çanakkale Cephesinde ilk zamanlar İngiliz ve Fransızlar 1/14 oranındabir üstünlüğe sahipken zamanla bu rakam 1/7 olarak Türklerin lehine değişir.Türkler bu cephede savaş boyunca 60 civarında uçak düşürmüştür. Harekâtınher safhası Türk ordusunun hava kuvvetleri tarafından önceden keşfedilmiş veTürk ordusunun kara kuvvetlerine hazır olma fırsatı sunmuştur.Türk ve Alman havacıların görev aldığı Çanakkale Hava Harekâtı; kara,deniz ve hava unsurunun müşterek olarak yaptıkları bir harekât olması bakı-mından da Osmanlı havacılık tarihinde müstesna bir yere sahiptir. Harekâtprensipleri bakımından da birçok ilklerin yaşandığı önemli bir süreçtir.Hava harekâtı eksenli çalışılan bir makale, öğrenmeye etki odaklı tesirleriolacağı ve kolaylığı sağlayacağı değerlendirilmiş olduğundan uygulanmıştır.

Turkish air operation in Çanakkale (Dardanelle)

Modern aviation experienced a dramatic change with the usage of air bal-loon as a component of the war between France and Austria in 1794. Subse-quently, a new sector which profoundly affected the lives of humankind was bornwith the usage of glider and plane in the 20th century.Aviation soon gained a military nature. Tripoli war holds an importantplace in terms of firsts in aviation history. World War I, on the other hand, wasa period that military aviation proved itself.During the World War I, many countries realized significant progress inaviation. Naturally, industrially developed nations held brighter success thanothers. During the war, Ottoman Empire was able to stand firm in eight frontswith approximately 500 aircraft for 4 years, during that period however 200.000aircrafts were produced all over the world. Nevertheless, the full tragedy appliedwith the British air dominance in Palestine Front turned into a massacre. Whilethe British and French had the superiority 1/14 rate at the early times in Dar-danelle Front, this number changed in favor of Turks as 1/7 later on. The Turksshot down approximately 60 airplanes in this front during the war. Every phaseof military campaign was reconnoitered by Turkish Air Force and thus the op-portunity of getting ready was provided to the Turkish Army.Dardanelle Air Operation in which Ottoman and German aviators tookpart has an exceptional place in the view that land, naval and air componentswere all included in this operation as a joint force. It was an important process in terms of principles of operations in which has many firsts.This is applied since it is concluded that it has learning based effects and makes easier.

PDF

___

Arşiv Belgeleri
Başbakanlık Osmanlı Arşivi(BOA), Fon Kodu:DH.EUM.3.Şb., Dosya Nu.: 4, Gömlek Nu.:15, Tarih: 13 R 1333.
BOA, Fon Kodu:HR.SYS. Dosya Nu.:2323, Gömlek Nu.:30, Tarih:07.09.1915.
BOA, Fon Kodu: DH.ŞFR, Dosya Nu.:559, Gömlek Nu.:62, Tarih:14 T 1333.
BOA, Fon Kodu: HR.SYS. Dosya Nu.:2409, Gömlek Nu.:21, Tarih:10.05.1915.
BOA, Fon Kodu: HR.SYS. Dosya Nu.:2419, Gömlek Nu.:8, Tarih:30.03.1916.
BOA, Fon Kodu: HR.SYS. Dosya Nu.:2216, Gömlek Nu.:51, Tarih:01.05.1915.
BOA,Fon Kodu:DH.EUM.4.Şb.,Dosya Nu.:3,Gömlek Nu.:5 ,Tarih : 20 N 1333.
BOA, Fon Kodu: DH.ŞFR, Dosya Nu.:545, Gömlek Nu.:61, Tarih:30 Ks. 1332.
BOA, Fon Kodu: DH.ŞFR, Dosya Nu.:558, Gömlek Nu.:77, Tarih:05 T. 1333.
BOA, Fon Kodu: DH.ŞFR, Dosya Nu.:559, Gömlek Nu.:45, Tarih:12 T. 1333.
BOA, Fon Kodu: HR.SYS. Dosya Nu.:2322, Gömlek Nu.:9, Tarih:20.12.1914.
BOA, Fon Kodu: HR.SYS. Dosya Nu.:2322, Gömlek Nu.:10, Tarih:12.12.1914. 20005.
Yeşilköy Hava Kuvvetleri Müzesi, Fazıl Bey Seksiyonu, Bomba Parçacığı Obje, 10 Nisan 2013. (Resimler Hava Kuvvetleri Yeşilköy Müzesinden Alınmıştır.)
Telif ve Tetkik Eserler
Atacanlı, Sermet, Çanakkale Cephesi-Çanakkale Muharebeleri ve Atatürk,100üncü Yılında Birinci Dünya Savaşı Sempozyumu 24 Ekim 2014, Gnkur.ATASE D.Bşk.lığı, Hava Harp Okulu Şehit Muzafer Erdönmez Sinema Salonu, İstanbul 2014.
Akat, Mehmet Tanju, 20.Yüzyıl Savaşları ve 21.Yüzyılın Başında Yakın Tarihin Savaşlarına Bakış Stratrejik,Taktik,Teknolojik ve Jeopolitik Yönleriyle Çağımızın Savaşları, Kastaş Yay., İstanbul 2011.
Albayrak, Muzafer-Yılmazer,Tuncay, Sorularla Çanakkale Muharebeleri-1 , Yeditepe Yayınla- rı, İstanbul 2007.
Aksan, Yaşar, Çanakkale, Bizbize Yay.,Ertem Matbaası, Ankara 2007.
Apuhan, Recep Şükrü, Çanakkale 1915,Timaş, İstanbul 2007.
Avcı, Cenk, Çanakkale Cephesinde Hava Savaşları, Gnkur.ATASE Bsm., Ankara 2009 .
Bahadıroğlu, Yavuz, Çanakkale Kıyameti, 2.Baskı, Nakkaş Yapım, İstanbul 2012.
Berkman, Tahsin, Harp Tarihi, Kara Harp Okulu Basımevi, Ankara1949.
Erickson, Edward J. (Edt.Ali Berktay),I.Dünya Savaşında Osmanlı Ordusu, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
Buddecke, Hans Joachim, (Çev.: Bülent Erdemoğlu), Çanakkale Üzerinde Bir Şahin, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Yaylacık Matbaacılık, İstanbul 2009.
Boray, F. Erden, Çetin Ceviz Çanakkale ve Unutulan Elmaslar, Küçük Çekmece Belediyesi Başkanlığı Yayını, İstanbul 2005.
Ergüder, Muzafer, (Halil İbrahim Fırtına Yay.Hzrlyn.), Havacılık Anıları 1922-1930, THK Bsm.,Ankara 2009.
Ersoy, Mehmet Akif, Safahat.
Fırtına, Halil İbrahim, Orgeneral Muzafer Ergüderin Havacılık Anıları 1922-1930, THK Ba- sımevi, Ankara 2009.
Gediz, Ergüder, Türk Hava Kuvvetleri Tarihi Cilt-I 1911-1918 ,Tarhç.Ş.Md.lüğü, Ankara.
Gürer, Turgut, Atatürkün Yaveri Cevat Abbas Gürer Cepheden Meclise Büyük Önder İle 24 Yıl, Özkaracan Matbaalık, İstanbul 2006.
Görgülü, İsmet, O n Yıllık Harbin Kadrosu 1912-1922 Balkan-Birinci Dünya ve İstiklal Harbi, TTK, Ankara 1993.
Hersing, Otto, Çanakkale Denizaltı Savaşı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009. Keyüsk, Mazlum, Türk Havacılık Tarihi 1914-1916 İkinci Kitap Birinci Kitap, Hv.Bsm., Eski- şehir 1951.
Kansu, Yavuz Şensöz, Sermet Öztuna, Yılmaz, Havacılık Tarihinde Türkler 1, 2nci Baskı, Hv.K.Bsm., Ankara 2006. Okur, Avni, Türkiyede Tayyarecilik 1910-1924, YKY, 2.Baskı, İstanbul 2010.
Sarp, İrfan, Türk Hava Kuvvetlerinin Doğuş Yılları,Hv.Kv.Basım ve Neş.Md.lüğü, Ankara 1986. Sanders Liman von, (çev. Eşref Bengi Özbilen), Türkiyede Beş Yıl, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul 2010.
Tetik, Ahmet Demirtaş, Y.Serdar Demirtaş, Sema, Çanakkale Muharebelerinin Esirleri- İfadeler ve Mektuplar-Cilt-I,Genkur.Bsm., Ankara 2009.
Tuncoku, A. Mete, Anzakların Kaleminden Mehmetçik Çanakkale 1915,AAM, Ankara. Yalçın, Osman, Türk Hava Harp Sanayii Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2013.
Yalçın, Osman, Türk Hava Harp Sanayii Tarihi, Doktora Tezi, G.Ü.Sos.Blm.Enst.,T.C.Tarihi Bilim Dalı, Ankara 2008.
Yalçın, Osman, Türk Hava Kuvvetleri Teşkilatlanma Tarihi (Cumhuriyet Dönemi), Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, G.Ü.Sos.Blm.Enst.,T.C.Tarihi Bilim Dalı, Ankara 2004.
Westwell,Ian, Resimli Harp Tarihi Birinci Dünya Savaşı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2014.
Zaif, Oktay, Hava Harp Tarihi, HHO Basımevi, İstanbul 2009.
Süreli Yayınlar ve Tezler
19-20 Mart 2003, Hürriyet Gazetesi.
19-20 Mart 2003, Sabah Gazetesi.
19-20 Mart 2003, Milliyet Gazetesi.
19-20 Mart 2003, Posta Gazetesi.
Atabey, Figen, İngiliz Belgelerinde Çanakkale Muharebelerinin Deniz Harekâtı,Kuruluşundan Günümüze Türk Ordusu On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri-1, 20-22 Mayıs 2009, ATASE Yay. Genkur.Bsm., Ankara 2009.
Cengüvar, Ümit, Çanakkale Muherebelerinde Boğaz Harbi-18 Mart Deniz Harekâtı, Kurulu- şundan Günümüze Türk Ordusu On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri-1, 20-22 Mayıs 2009,ATASE Yay. Genkur.Bsm., Ankara 2009.
Çolak, Mustafa, Çanakkale Savaşları ve Almanya , Kuruluşundan Günümüze Türk Ordusu On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri-1, 20-22 Mayıs 2009,ATASE Yay. Genkur. Bsm., Ankara 2009.
Okuyucu, Oğuz, Çanakkale Muharebelerinde Hava Harekâtı,Kuruluşundan Günümüze Türk Ordusu On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri-1, 20-22 Mayıs 2009, ATA- SE Yay. Genkur.Bsm., Ankara 2009.
Sağır, Davut, Çanakkale Cephesinde Kara Muharebeleri, Kuruluşundan Günümüze Türk Ordusu On İkinci Askeri Tarih Sempozyumu Bildirileri-1, 20-22 Mayıs 2009,ATASE Yay. Genkur.Bsm., Ankara 2009.
Sertan, Nurten, Havacılık Tarihinde Türkler,Uçan Türk, S. 257, Ağustos 1975.
Yalçın, Osman, Türk Tarihi Bakımından 20. Yüzyılda İki Önemli Gelişme: Havacılığın ve Bir Liderin Doğuşu,Turkish Studies, International Periodical For Te Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/2 Spring 2011.
Yalçın, Osman, Çanakkale Cephesi Hava Harekâtının SWOT ve PEST Analizi Yöntemi ile İncelenmesi, Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Dergisi,Yıl: 12, Güz 2014, Sayı: 17, Ça- nakkale 2014.
Yalçın, Osman, Hava Şehit Pilot Binbaşı Fazıl Beyin Hayatı ve Çalışmaları, Hacettepe Üniver- sitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı:21,ISSN:1305-5992, Ankara Güz 2014.
Yalçın, Osman, Hava Subayı Şehit Pilot Binbaşı Fazıl Beyin Harp Sahası Uygulamaları ve Dö- nüşümcü Liderlik İzleri,Hava Harp Okulu Üçüncü Ulusal Liderlik Sempozyumu Dönü- şümcü Liderlik ve Tarihten Günümüze Uygulamaları 20-21 Mart 2014, HHO Basımevi, İstanbul 2014.