Anadolu’da Moğol Etkileri (13.-15. Yüzyıllar)

Öz Moğol İmparatorluğu 1206’da Cengiz Han tarafından kurulmasının ardından fetihlerle genişlemeye başlamış ve 1243 yılında Anadolu’yu hâkimiyeti altına almıştır. Siyasî istikrarsızlıklarla ve baskılarla hatırlanan bu dönemde Moğollar Anadolu’da devlet teşkilatı ve kültür alanlarında bazı etkiler de bırakmışlardır. Devlet teşkilatında, orduda, hukukta ve maliyede Moğol etkileri görülmüş, Moğollardan bazı unvanlar alınmıştır. Yeme-içme, mitoloji, inançlar, takvim, sanat-mimari, askerî donanım gibi alanlarda Anadolu’da izler bırakan Moğolların dilinden Anadolu Türkçesine bazı kelimeler geçmiş ve Moğollarda görülen çeşitli kişi adları da Türkler arasında kullanılmıştır. Anadolu’nun çeşitli yerleşim yerlerinde Moğollar inşa faaliyetlerinde bulundukları ya da mevcut yapıları tamir ettirdikleri gibi Anadolu’nun çeşitli bölgelerinde Moğollardan kalma yer adlarına da rastlanılmaktadır. Moğolların Anadolu’ya taşıdıkları idarî terimlerin, unvanların, adların ve kelime varlığının bir kısmının ise Göktürkler, Uygurlar ve Karahanlılar gibi daha eski Türk devletlerinden ve topluluklarından alındığı görülmektedir. Bu sayede 13.-15. yüzyıllarda Anadolu’da Moğolların etkisiyle bir “Türk Rönesansı” yaşanmış, Anadolu’daki Türklerin unutmuş oldukları bazı kavramlar ve uygulamalar da yeniden canlandırılmıştır.

PDF

___

Kaynakça

Kaynaklar

ʿALA-AD-DIN ʿATA-MALIK JUVAINI (1997). Genghis Khan – The History of the World Conqueror,

(trans. J. A. Boyle), Manchester: Unesco Publishing.

AHMEDÎ (1949). “Dâstân ve Tevârîh-i Mülûk-i Âl-i Osman”, (düz. Çiftçioğlu N. Atsız), Osmanlı Tarihleri

I, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 1-35.

ARAT, Reşit Rahmeti (1999). Kutadgu Bilig – I – Metin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

ÂŞIKPAŞAOĞLU AHMED ÂŞIKÎ (1949). “Tevârîh-i Âl-i Osman”, (çev. Çiftçioğlu N. Atsız), Osmanlı

Tarihleri I, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 77-319.

ATSIZ (1970). Âşıkpaşaoğlu Tarihi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi.

BAILEY, H. W. (1951). “The Staël-Holstein Miscellany”, Asia Major, New Series, II (1): 1-45.

BAYATLI MAHMUD OĞLU HASAN (1949). “Câm-ı Cem-Âyîn”, (yay. Kırzıoğlu Fahrettin), Osmanlı

Tarihleri I, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 371-403.

Dedem Korkudun Kitabı (1973). (hzl. Orhan Şaik Gökyay), İstanbul: Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı

Yayınları.

Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi (1998-1999). (çev. Besim Atalay), 4 Cilt, Ankara: Türk Dil Kurumu

Yayınları.

EBU BEKR-İ TİHRANÎ (2001). Kitab-ı Diyarbekriyye, (çev. Mürsel Öztürk), Ankara: Kültür Bakanlığı

Yayınları.

KARAMANLI NİŞANCI MEHMED PAŞA (1949). “Osmanlı Sultanları Tarihi”, (çev. Konyalı İbrahim

Hakkı), Osmanlı Tarihleri I, İstanbul: Türkiye Yayınevi, 321-369.

KAYA, Ceval (1994). Uygurca Altun Yaruk – Giriş, Metin ve Dizin, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

MEHMED NEŞRİ (1995). Kitâb-ı Cihan-Nümâ – Neşrî Tarihi, (hzl. Faik Reşit Unat – Mehmed A.

Köymen), 2 Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

MINORSKY, V. (1939). “A ‘Soyūrghāl’ of Qāsim b. Jahāngīr Aq-qoyunlu (903/1498)”, Bulletin of the

School of Oriental Studies, University of London, 9 (4): 927-960.

RASHIDUDDIN FAZLULLAH (1998, 1999). Jamiʾu’t-Tawarikh – Compendium of Chronicles, (trans. W.

M. Thackston), 3 Volumes, Harvard University.

ŞÜKRULLAH (1949). “Behcetüttevârîh”, (çev. Çiftçioğlu N. Atsız), Osmanlı Tarihleri I, İstanbul: Türkiye

Yayınevi, 37-76.

TEMİR, Ahmet (1989). Kırşehir Emiri Caca oğlu Nur el-Din’in 1272 Tarihli Arapça-Moğolca Vakfiyesi,

Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

The Secret History of the Mongols (2004). (trans. Igor de Rachewiltz), 2 Volumes, Leiden: Brill.

TURSUN BEY (1977). Târîh-i Ebü’l-Feth, (hzl. A. Mertol Tulum), İstanbul: Baha Matbaası.

YAZICIZÂDE ALİ (2009). Tevârîh-i Âl-i Selçuk [Oğuznâme-Selçuklu Târihi] (Giriş-Metin-Dizin), (hzl.

Abdullah Bakır), İstanbul: Çamlıca Basım Yayın.

Araştırma Eserler

AYVERDİ, İlhan (2008). Kubbealtı Lugatı – Asırlar boyu târihî seyri içinde Misalli Büyük Türkçe Sözlük,

I, İstanbul: Kubbealtı.

BARKAN, Ömer Lûtfi (1955). “Kanûn-nâme”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Maarif Basımevi, 6: 185-196.

BAXTER, William H. (2000). An Etymological Dictionary of Common Chinese Characters [Preliminary

Draft of 28 October 2000].

Anadolu’da Moğol Etkileri (13.-15. Yüzyıllar)

-

BEKSAÇ, A. Engin – ÇOBANOĞLU, Ahmet Vefa (2000). “İlhanlılar - Sanat”, Türkiye Diyanet Vakfı

İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 22: 105-107.

CAFEROĞLU, A. (1968). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, İstanbul: Türk Dil Kurumu Yayınları.

CAHEN, Claude (1994). Osmanlılardan Önce Anadolu’da Türkler, (çev. Yıldız Moran), İstanbul: e

Yayınları.

CLAUSON, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford:

Oxford University Press.

DOERFER, Gerhard (1963, 1965). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, Wiesbaden:

Franz Steiner Verlag GMBH.

EMECEN, Feridun (1993). “Cebeci”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet

Vakfı Yayınları, 7: 188-189.

_______________ (2005). İlk Osmanlılar ve Batı Anadolu Beylikler Dünyası, İstanbul: Kitabevi.

ERKOÇ, Hayrettin İhsan (2008). Eski Türklerde Devlet Teşkilâtı (Gök Türk Dönemi), Ankara: Hacettepe

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi).

ETTINGHAUSEN, R. (1971). “Īlkhāns - Architecture and Art”, The Encyclopedia of Islam, Leiden, III:

-1127.

GABAIN,A. von (1950). Alttürkische Grammatik – mit Bibliographie, Lesestücken und Wörterverzeichnis,

auch Neutürkisch, Leipzig: Otto Harrassowitz.

GENÇ, Reşat (2002). Karahanlı Devlet Teşkilatı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

GÜL, Muammer (2006). “Harezmli Türklerin Anadolu ve Yakındoğu’daki Rolleri ve Tesirleri”, Belleten,

LXX (257): 95-118.

GÜLENSOY, Tuncer (1974). “Eski ve Orta Türkçede Moğolca Kelimeler ve Moğolca-Türkçe Müşterek

Kelimeler Üzerine Notlar”, Türkoloji Dergisi, VI (1): 235-259.

__________________ (2007). Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, 2 Cilt,

Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.

İLGÜREL, Mücteba (1993). “Çaka Bey”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye

Diyanet Vakfı Yayınları, 8: 186-188.

İNALCIK, Halil (2005a). “Âşıkpaşazade Tarihi Nasıl Okunmalı?”, (çev. Fahri Unan), Söğüt’ten İstanbul’a,

(der. Oktay Özel – Mehmet Öz), Ankara: İmge Kitabevi, 119-145.

______________ (2005b). “Osmanlı Fetih Yöntemleri”, (çev. Oktay Özel), Söğüt’ten İstanbul’a, (der.

Oktay Özel – Mehmet Öz), Ankara: İmge Kitabevi, 443-472.

KAFESOĞLU, İbrahim (1967). “Selçuklular”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 10:

-416.

KILIÇARSLAN, Yasemin (1993). “Cebeci”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye

Diyanet Vakfı Yayınları, 7: 182-183.

KÖPRÜLÜ, M. Fuad (1949). “Bayrak”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi, 2: 401-420.

LANGER, William L., – BLAKE, Robert P. (2005). “Osmanlı Türklerinin Doğuşu ve Tarihsel Arkaplanı”,

(çev. Kudret Emiroğlu), Söğüt’ten İstanbul’a, (der. Oktay Özel – Mehmet Öz), Ankara: İmge

Kitabevi, 177-224.

LESSING, Ferdinand D. (2003). Moğolca-Türkçe Sözlük, (çev. Günay Karaağaç), 2 Cilt, Ankara: Türk Dil

Kurumu Yayınları.

LINDNER, Rudi Paul (1983). Nomads and Ottomans in Medieval Anatolia, Research Institute for Inner

Asian Studies, Bloomington: Indiana University.

NICOLLE, David (2003). Armies of the Ottoman Turks 1300-1774, Osprey Publishing.

Hayrettin İhsan Erkoç

-

PULLEYBLANK, Edwin G. (1991). Lexicon of Reconstructed Pronunciation in Early Middle Chinese,

Late Middle Chinese, and Early Mandarin, Vancouver: UBC Press.

SPULER, Bertold (1987). İran Moğolları – Siyaset, İdare ve Kültür – İlhanlılar Devri, 1220-1350, (çev.

Cemal Köprülü), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

SÜMER, Faruk (1958). “X. Yüzyılda Oğuzlar”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

Dergisi, XVI: 131-162.

_____________ (1961). “Oğuzlar’a Ait Destanî Mahiyetde Eserler”, Ankara Üniversitesi Dil ve TarihCoğrafya

Fakültesi Dergisi, XVII: 359-456.

_____________ (1970). “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Ankara: Türk Tarih

Kurumu Basımevi, I: 1-147.

_____________ (1999a). Oğuzlar (Türkmenler), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.

_____________ (1999b). Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları, 2, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları

Vakfı.

TANERİ, Aydın (1997). “Han”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı

Yayınları, 15: 517-518.

Tanıklariyle Tarama Sözlüğü (1945). II, İstanbul: Cumhuriyet Matbaası.

TOGAN, A. Zeki Velidî (1981). Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, İstanbul: Enderun Kitabevi.

TOGAN, İsenbike (2004). “İç Asya’dan, Orta Asya’dan Türkiye’ye Bir Bağlantı ve Uzanış”, Osmanlı

Devleti’nin Kuruluşu – Efsaneler ve Gerçekler – Panel Bildirileri, Ankara: İmge Kitabevi, 63-73.

TURAN, Osman (1946). “Türkler ve İslâmiyet”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi

Dergisi, IV: 457-485.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1941). Osmanlı Devleti Teşkilâtına Medhal, İstanbul: Maarif Matbaası.

________________________ (1945). Osmanlı Devletinin Saray Teşkilâtı, Ankara: Türk Tarih Kurumu

Yayınları.

________________________ (1961). Osmanlı Tarihi, 1, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

________________________ (1969). Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara:

Türk Tarih Kurumu Yayınları.

VLADİMİRTSOV, B.Y. (1995). Moğolların İçtimaî Teşkilâtı – Moğol Göçebe Feodalizmi, (çev.Abdülkadir

İnan), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

WOODS, John (1976). The Aqquyunlu – Clan, Confederation, Empire – A Study in 15th/9th Century TurkoIranian

Politics, Minneapolis & Chicago: Bibliotheca Islamica.

YUVALI, Abdülkadir (1995). “Osmanlı Müesseseleri Üzerindeki İlhanlı Tesirleri”, Erciyes Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 6: 249-254.

__________________ (2000). “İlhanlılar”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye

Diyanet Vakfı Yayınları, 22: 102-105.