Demokratik ve Barışçıl Toplu Eylem Hakkının Kullanılması İş Sözleşmesini Fesih Nedeni Olabilir mi Sorusuna Yanıt Arayışı: Yargıtayın Zorlu Görevi

Çoğulculuk, hoşgörü ve açık fikirlilik temellerine yaslanan demokratik toplumda her birey gibi, işçi de ifade özgürlüğüne sahiptir. İfade özgürlüğü kolektif olarak kullanıldığında, örgütlenme özgürlüğü ile iç içe geçmektedir. Örgütlenerek düşüncelerini ifade etmek isteyen bireyler, işçiler olduğunda, bu özgürlükler aynı zamanda sendikal özgürlükler ile de bütünleşmekte, hatta karşılıklı olarak birbirini zenginleştirmektedir. Uluslararası insan hakları belgelerini yorumlayan denetim organlarının kararlarında toplu eylem hakkının gelişimi, bunu kanıtlar niteliktedir. Bugün, ifade özgürlüğünün kolektif olarak kullanılması anlamına gelen toplu eylem hakkının, temel bir insan hakkı olduğu konusunda kuşku bulunmamaktadır. Çalışmamızın ilk bölümünde bu konu üzerinde durulmuştur. İşçinin bu haktan yararlanması, uygulamada, kuşkusuz bazı uyuşmazlıkların doğmasına neden olmuştur. Bu uyuşmazlıkların çözüme kavuşturulması yönündeki zorlu görevi üstlenen yargıç, eyleme başvurmakla izlenen amacın meşruluğunu, eylemin barışçıl niteliğini ve eylemin ölçülülüğünü, kararlarında değerlendirme konusu yapmaktadır. Konuya ilişkin Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi kararlarının, sözü edilen ölçütlere yaklaşımının irdelendiği ikinci bölümde ise bu uyuşmazlıklar kapsamında, “toplu eylem hakkını kullanmak fesih nedeni olabilir mi?” sorusunun yanıtı aranmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Toplu eylem hakkı, grev hakkı, ifade özgürlüğü, örgütlenme özgürlüğü, sendika özgürlüğü, iş sözleşmesinin feshi, ölçülülük

Quest for an answer to the question of whether the democratic right to peaceful collective action can be a reason for termination of the employment contract: Court of Cassation’s challenge

In a democratic society based on pluralism, tolerance and broadmindedness, workers have freedom of expression, just like everyone. When used collectively, the freedom of expression intertwines with the freedom of association. Once individuals who want to organize and express their thoughts are workers, these freedoms also integrate with trade union freedoms and mutually enrich each other. This is proved by the development of the right to collective action in the decisions of supervisory bodies that interpret international human rights documents. Today, there is no doubt that the right to collective action, which means the collective exercise of freedom of expression, is a fundamental human right. In the first part of our study, we emphasized this issue. The use of this right by the worker has undoubtedly caused some disputes to arise in practice. The judge, who undertakes the challenging task of resolving these disputes, considers the legitimacy of the purpose pursued by resorting to action, the peaceful nature of the action and the proportionality of the action in their decisions. In the second part of our study, we examined the approach of the Court of Cassation and the Constitutional Court’s decisions to the mentioned criteria. Within the scope of these disputes, the answer to the question of whether “exercising the right to collective action can be a reason for termination?” has been sought.

Keywords:

Right to collective action, right to strike, freedom of expression, freedom of association, trade union freedom, termination of the employment contract, proportionality,

PDF

___

Adam, P. (2021) “Droit d’expression des salariés”, Répertoire de droit du travail içinde, Dalloz, parag. 1-309.
Adam, P. (2020) “Grève dans le secteur privé”, Répertoire de droit du travail içinde, Dalloz, parag. 1-376.
Akbulut, O. (2015) “AİHS ve AİHM Kararlarının İç Hukuka Etkisi”, A. Güzel, D. Ugan Çatalkaya ve H. Heper (ed.) Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi 28 Şubat 2015 İş Hukukunda Güncel Sorunlar (5) Semineri, Ankara: Seçkin, 21-52.
Akbulut, O. (2013) “Toplantı ve Örgütlenme Özgürlükleri”, S. İnceoğlu (ed.) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi ve Anayasa, Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Kapsamında Bir İnceleme içinde, İstanbul: Beta, 381-424.
Akyiğit, E. (2022) Toplu İş Hukuku, Ankara: Seçkin.
Alp, M. (2013) “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin Heinisch/Almanya Kararı Işığında Whistleblowing (İşçinin İfşa ve İhbarı) ve İş İlişkisinde İfade Özgürlüğü, DEÜHFD, C. 15, Özel Sayı Prof. Dr. Polat Soyer’e Armağan, 385-422.
Alpagut, G. (2016) “Toplu Eylem Hakkı ve Sınırları – Yargıtay’ın Konuya İlişkin Bir Kararının Düşündürdükleri”, İÜHFM, C. LXXIV, Özel Sayı, Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan, C. II, 851-875.
Alpagut, G. (2013) “6356 Sayılı Kanunun Avrupa Konseyi, AB ve ILO Normlarına Uyumu Açısından Değerlendirilmesi”, Güzel, A. ve Ugan Çatalkaya, D. (ed.) İş Hukukunda Güncel Sorunlar (3), Ankara: Seçkin, 113-147.
Alpagut, G. (2012) “6356 Sayılı Yasa’nın Toplu İş Sözleşmesi ve Toplu İş Uyuşmazlıklarına İlişkin Hükümlerinin Değerlendirilmesi – Uluslararası Normlara Uyum”, Legal İHSGHD, 35, 25-55.
Alpagut, G. (2010) “Çalışma Yaşamına İlişkin Anayasal Değişikliklere Genel Bir Bakış”, Çimento İşveren, S. 4, C. 24, 8-25.
BIT (2018) La liberté syndicale, Compilation des décisions du Comité de la liberté syndicale, Genève: Bureau International du Travail.
BIT (2006) La liberté syndicale, Recueil de décisions et de principes du Comité de la liberté syndicale du Conseil d’administration du BIT, Genève: Bureau International du Travail.
Bellace, J.-R. (2014) “L’OIT et le droit de greve”, Revue internationale du Travail, vol. 153, no1, 31-74.
Birben, E. (2018) “Yargı Kararları Işığında Toplu Eylem Hakkı Bakımından Ölçülülük Denetimi”, İstanbul Bilgi Üniversitesi15 Eylül 2017, İş Hukukunda Yeni Yaklaşımlar II içinde, İstanbul: Beta, 1-30.
Burgorgue-Larsen, L. (2015) La Convention européenne des droits de l’homme, Paris: Dalloz.
Caniklioğlu, N. (2013a) “6356 sayılı Kanuna Göre Grev Yasakları ve Grevin Ertelenmesi”, Çalışma ve Toplum, 39, 289-316.
Caniklioğlu, N. (2013b) “6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununda Toplu İş Uyuşmazlıklarının Çözümüne İlişkin Hükümlerde Yapılan Değişiklikler”, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu Bilgilendirme Semineri, İzmir: TİSK, 63-89.
Centel, T. (2016) “Metal Sektöründeki Son İş Bırakma Eylemleri Nedeniyle İşten Çıkarmalar”, Sicil, 36, 9-16.
Ceylan, Ö. (2022a) “Sendika Özgürlüğü Komitesi Kararlarında Grev Hakkı”, Çalışma ve Toplum, 75, 2735-2774.
Ceylan, Ö. (2022b) “İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi Kararlarında Grev Hakkı”, Mülkiye Dergisi, 46 (4), 1212-1238.
Çelik, N., Caniklioğlu, N., Canbolat, T. ve Özkaraca, E. (2022) İş Hukuku Dersleri, İstanbul: Beta.
Çetin, E. (2015) İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’nin 8-11. Maddeleri Bağlamında Çalışanların Hakları, İstanbul: On İki Levha.
Çoban, N. (2019) “Sendika Özgürlüğü mü? Sendika Hakkı mı?”, Legal İHSGHD, 62, 563-600.
Dereli, T. (2013) “6356 Sayılı Yeni Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu: Genel Bir Değerlendirme”, Çalışma ve Toplum, 36, 41-64.
Doğan, S. (2014) “Toplu Eylem Hakkı ve Siyasi Grev Bağlamında Bir Yargıtay Kararı İncelemesi”, Çalışma ve Toplum, 40, 305-333.
Dole, G. (1997) La liberté d’opinion et de conscience en droit comparé du travail, Paris: LGDJ.
Dulay Yangın, D. (2021) İş Mücadelesine Hakim Olan İlkeler, Karşılaştırmalı Bir İnceleme, İstanbul: On İki Levha.
Ekmekçi, Ö. (2022) Toplu İş Hukuku Dersleri, İstanbul: On İki Levha.
Engin, E. M. (2015a) “Sendikal Hak ve Özgürlüklere İlişkin AİHS Hükümleri, AİHM Kararları ve Türk Hukuku”, A. Güzel, D. Ugan Çatalkaya ve H. Heper (ed.) Kadir Has Üniversitesi Hukuk Fakültesi 28 Şubat 2015 İş Hukukunda Güncel Sorunlar (5) Semineri, Ankara: Seçkin, 139-159.
Engin, E. M. (2015b) “İnsan Haklarına İlişkin Uluslararası Hukuk ve Türk Anayasa Hukuku Anayasa m. 90 Son Cümle Hükmü ve Toplu Eylemler Üzerine”, SGD, C. 5, S. 2, 9-36.
Eyrenci, Ö. (2019) “Toplu İş İlişkileri Açısından Yargıtayın 2017 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi”, Yargıtayın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2017, İstanbul: On İki Levha, 399-460.
Eyrenci, Ö. (2016) “İş Hukuku Açısından Uluslararası Hukuk – Ulusal Hukuk İlişkisi ve Yargı Kararları”, İÜHFM, C. LXXIV, Özel Sayı, Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan, 381-396.
Favoreu, L., Gaïa, P., Ghevontian, R., Mélin-Soucramanien, F., Pena, A., Pfersman, O., Pini, J., Roux, A., Scoffoni, G. ve Tremeau, J. (2016) Droits des libertés fondamentales, Paris: Dalloz.
Gahdoun, P.-Y. (2014) “Les aléas du droit de grève dans la Constitution”, Dr. soc. 349 vd.
Gernigon, B., Odero, A. ve Guido, H. (2000) Les principes de l’OIT sur le droit de grève, Genève: Bureau international du travail.
Girard, C. (2016) “La liberté d’expression: état des questions”, Raisons politiques, 63, 13-33.
Gülmez, M. (2014) “Toplu Eylem Hakkına Dahil Protesto Grevleri Yasa Dışı Grev Değildir, Yargıtay 7. Hukuk Dairesi Kararı, Karar Eleştirisi”, Çalışma ve Toplum, 43, 233-255.
Gülmez, M. (2010) “Sendikal Hakların Bölünmezliği: ‘Toplu Sözleşmesiz ve Grevsiz Sendika Hakkı Özünden Yoksundur’”, Çalışma ve Toplum, 26, 9-49.
Gülmez, M. (2008) “Sendika Hakkı, Toplu Sözleşme ve Grevi de İçeren Toplu Eylem Haklarını Kapsar mı?”, Çalışma ve Toplum, 18, 137-169.
Gülmez, M. (2005) “Sendikal Haklara İlişkin Sözleşmelerin İç Hukuka Üstünlüğü ve Yasalarımızdaki Aykırılıklar”, Çalışma ve Toplum, 4, 11-56.
Gülmez, M. (1988) Sendikal Hakların Uluslararası Kuralları ve Türkiye (UÇÖ/ILO Sözleşme ve İlkeleri) Cilt I, Ankara: Türkiye ve Orta Doğu Amme İdaresi Enstitüsü.
Güzel, A. (2015) “Toplu İş İlişkileri Açısından Yargıtayın 2013 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi”, Yargıtayın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2013, İstanbul: İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Derneği, 301-425.
Güzel, A. (1997) “ILO Normlarının İç Hukuka Etkisi ve Türk İş Hukukunun Gelişimine Katkısı”, ILO Normları ve Türk İş Hukuku, Ankara: İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Türk Milli Komitesi, 3-49.
Hennette-Vauchez, S. ve Roman, D. (2013) Droits de l’Homme et libertés fondamentales, Paris: Dalloz.
Heper, H. (2022) “Düşünceyi Açıklama Hakkının Çalışma Yaşamındaki Görünümü: İşçinin İfade Özgürlüğü”, Çalışma ve Toplum, 74, 1901-1934.
Kaboğlu, İ. Ö. (2021) Anayasa Hukuku Dersleri (Genel Esaslar), İstanbul: Legal.
Kandemir, M. (2011) “Grev Hakkı ve Sınırlandırılması”, İş Dünyası ve Hukuk, Prof. Dr. Tankut Centel’e Armağan içinde, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayınları, 300-328.
Kaya, P. A. ve Güler, C. (2015) “Uluslararası İnsan Hakları Hukukunda Toplu Eylem Hakkı”, Sosyal Siyaset Konferansları, 68, 105-126.
Kılıçoğlu, M. (2020) “Toplu Eylem ve Grev Hakkının Uluslararası Hukuk Penceresinden Değerlendirilmesi”, Çalışma ve Toplum, 67, 2327-2363.
Kutal, M. (2008) “Grev Hakkının Uluslararası Normları ve Türk Mevzuatının Bunlara Uyum Sorunu”, Sicil, 12, 135-143.
Marguénaud, J.-P. ve Mouly, J. (2003) “Vers la protection du droit de grève par la Cour européenne des droits de l’homme”, Receuil Dalloz, 939.
Meyrat, I. (2020) “Liberté syndicale, liberté fondamentale”, Dr. soc. 107 vd.
Narmanlıoğlu, Ü. (2016) İş Hukuku II, Toplu İş İlişkileri, İstanbul: Beta.
Narmanlıoğlu, Ü. (2013) “Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun Toplu İş Uyuşmazlıklarına İlişkin Yeni Hükümleri (Düzenlemeleri)”, Güzel, A. ve Ugan Çatalkaya, D. (ed.) İş Hukukunda Güncel Sorunlar (3), Ankara: Seçkin, 93-110.
Okur, Z. (2021) “Toplu İş İlişkileri Açısından Yargıtayın 2018 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi”, Yargıtayın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2018,
Okur, Z. (2006) “İş Hukukunda İşçinin Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü”, Kamu-İş, C. 8, S. 4. https://www.tuhis.org.tr/pdf/842.pdf (20.5.2023).
Öktem Songu, S. (2013) “Anayasal Bir Temel Hak Olarak İfade Özgürlüğünün İşçi Açısından İşyerindeki Yansımaları”, DEÜHFD, C. 15, Özel Sayı Prof. Dr. Polat Soyer’e Armağan, 609-650.
Özkaraca, E. (2016) “Toplu İş İlişkileri Açısından Yargıtayın 2014 Yılı Kararlarının Değerlendirilmesi”, Yargıtayın İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Kararlarının Değerlendirilmesi 2014, Ankara: İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Derneği, 198-357.
Öztürk, B. (2016) “Karşılaştırmalı Hukuk ve Türk Hukukunda Grev (Toplu Eylem) Hakkının Değerlendirilmesi: Üç Farklı Yargıtay Kararı Işığında Toplu Eylem Hakkı”, Çalışma ve Toplum, 51, 1793-1835.
Özveri, M. (2016) “Yasaklarla Şekillenmiş Endüstri İlişkileri Sistemi ve 2015 Metal İşçileri Direnişi”, Çalışma ve Toplum, 49, 701-724.
Özveri, M. (2012), Sendikal Haklar, 6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Yasası, İstanbul: Birleşik Metal-İş Yayınları.
Ray, J.-E. (2000) “Droit de critique et obligation de réserve d’un cadre dirigeant”, Dr. soc. 2000.165.
Renucci, J.-F. (2015) Droit européen des droits de l’Homme, Droits et libertés fondamentaux garantis par la CEDH, Paris: LGDJ.
Sağlam, F. (2014) “Anayasa Hukuku Perspektifi ile İş Hukukunun Bazı Sorunlarına Bakış”, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Akademik Forumu, İstanbul: Legal, 9-27.
Sağlam, F. (1982) Temel Hakların Sınırlanması ve Özü, Ankara: AÜSBF Yayınları.
Servais, J.-M. (2011) Droit social de l’Union européenne, Bruxelles: Bruylant. Sur, M. (2022) İş Hukuku Toplu İlişkiler, Ankara: Turhan.
Sur, M. (2016) “Grev, Toplumsal İhtiyaçlar ve Asgari Hizmet”, İÜHFM, C. LXXIV, Yıl 2016, Özel Sayı, Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan, 1021-1038.
Sur, M. (2013a) “6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanununun Uluslararası Normlar Açısından Değerlendirilmesi”, Çalışma ve Toplum, 39, 317-356.
Sur, M. (2013b) “Uluslararası Normlar ve 6356 sayılı Kanunun Toplu İş Sözleşmeleri ve Grev Hakkındaki Hükümleri”, DEÜHFD, C. 15, Özel Sayı Prof. Dr. Polat Soyer’e Armağan, 255-278.
Sur, M. (2012) “6356 Sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu’nda Grev Hakkı”, Sicil, 28, 163-171.
Şahlanan, F. (2020) Toplu İş Hukuku, İstanbul: On İki Levha.
Tanör, B. ve Yüzbaşıoğlu, N. (2020) 1982 Anayasasına Göre Türk Anayasa Hukuku, İstanbul: Beta.
Tuncay, A. C. (2014a) “Toplu İş Sözleşmesi, Grev ve Lokavt Hukukunda Sorunlar ve Gelişmeler”, İş Hukuku ve Sosyal Güvenlik Hukuku Akademik Forumu, İstanbul: Legal, 457-475.
Tuncay, A. C. (2014b) “Karar İncelemesi”, Çalışma ve Toplum, 42, 265-283.
Tuncay, A. C. ve Kılıç, Ş. (2016) “Kamu Otoritesinin Toplu Pazarlık Sürecine Müdahalesi”, İÜHFM, C. LXXIV, Özel Sayı, Prof. Dr. Fevzi Şahlanan’a Armağan, C. II, 1065-1113.
Tuncay, A. C., Savaş Kutsal, B., Bozkurt Gümrükçüoğlu, Y. (2023) Toplu İş Hukuku, İstanbul: Beta.
Uçar, A. ve Ekinci, A. (2020) “Anayasa Mahkemesi ve Yargıtay Kararları Çerçevesinde Türk Hukukunda Toplu Eylem Hakkı: Kapsam ve Sınırlarına İlişkin Bir İnceleme”, Çankaya Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. 5, S. 1, 3337-3382.
Ugan Çatalkaya, D. (2019) İş Hukukunda Ölçülülük İlkesi, İstanbul: Beta.
Ulucan, D. (2013) “Kanuni Grev Kararı ve Sonuçları”, Çalışma ve Toplum, 39, 275-287.
Verdier, J.-M. (1983) “Le pouvoir syndical dans l’entreprise”, Pouvoirs, revue française d’études constitutionnelles et politiques, 26, 55-67.