Akademinin Cinsiyeti: Yıldız Teknik Üniversitesi Örneği Üzerinden Üniversite ve Toplumsal Cinsiyet

Türkiye’de üniversitelerin tarihinde kadınların yer alması sürecinin Batı Avrupa ve Anglo-Sakson dünyadan kimi farklılıklar taşıdığı genel olarak kabul gören bir değerlendirmedir. Türkiye akademiasında Batılı meslektaşlarımız cephesinde hayranlık ve merak uyandıracak derecede yüksek kadın akademisyen ve yetişmekte olan kadın akademisyen oranları söz konusu olsa da akademik hayatın örgütlenişi, işleyişi, iş piyasasının ve üniversitelerin erkek-egemen yapısı, bu sayısal görünürlüğün daha yakından incelenmesini gerekli kılmaktadır. Türkiye’de kadınların akademik yaşamdaki tecrübeleri üzerine çeşitli ve değişik boyutların üzerinde duran araştırmalar var olmakla birlikte Öncü 1979; Günlük-Şenesen 1996; Özel 2007; Hacifazlıoğlu 2010 Türkiye çapında nicel ve nitel yöntemleri bir arada kullanan bir araştırma mevcut değildir. Bu sebeple üniversiteler ve bilimsel disiplinler arası karşılaştırma imkânı sınırlı kalmaktadır. Bu makalede Türkiye çapında 7 üniversitenin katılımıyla gerçekleştirilen Bilim, Mühendislik ve Akademide Kadın Akademisyenler Projesi çerçevesinde, Yıldız Teknik Üniversitesi verileri üzerinden akademisyenlerin akademideki üretim süreçleri, kariyer ve yükselme olanakları ve ev-iş yaşamı dengesindeki cinsiyetler arasındaki farklılaşmaları ve kritik noktaları ortaya koymayı hedefliyoruz. YTÜ’de yürütülen saha çalışması, üniversite genelinde farklı ünvanlara sahip ve farklı bölümlerden olan toplam 134 akademisyenin katıldığı online anketler, 8’i kadın, 8’i erkek olmak üzere farklı ünvanlardan ve bölümlerden toplam 16 akademisyenle yapılan derinlemesine görüşmelere dayanmaktadır. Bunun yanısıra üniversite genelinde fakülte ve bölümler bazında öğrenci, öğretim üyesi ve akademik yönetim kademelerindeki akademisyenlerin cinsiyet temelinde dağılımını içeren 2010 ve 2012 dönemlerine ait cinsiyet temelinde karşılaştırmalı sayısal veriler toplanmıştır. Nicel ve nitel bu verilerden hareketle, Türkiye’de üniversitelerin ev halini, toplumsal cinsiyet rejiminin farklı örüntüleri çerçevesinde tartışmayı hedefliyoruz

Anahtar Kelimeler:

Bilim, Mühendislik, Toplumsal Cinsiyet, kadın akademisyenler, iş-yaşam dengesi

‘The Domestic’ of the Academia: Science, Gender and The Case of a Technical University1Abstract: The literature on Turkey and education underlines that the process through which women were included in the universities in Turkey has been to some extent different than the Western European and Anglo-Saxon examples. Despite the quantitative stronghold of women in Turkish academia, the organization of the academic institutions and life, the patriarchal structure of the business sector and university demand us to explore this quantitative visibility. As there are many studies that explore the experiences of women in academia in Turkey Öncü 1979; Günlük-Şenesen 1996; Özel 2007; Hacifazlıoğlu 2010 , there is no nationwide study that employs qualitative and quantitative methods simultaneously. Hence the ability to make comparisons on women in academia between scientific disciplines and universities are limited. This study aims to explore women’s experiences in academic life, production, mobility and analyze gendered differences in terms of work-home balance. The research for this study is conducted in 7 universities of Turkey in which a survey was conducted with 1390 respondents and each university team conducted 16 in-depth interviews with the academicians in their universities. This paper, based on the case of Yıldız Technical University aims to analyze women’s academic production with a gender perspective which particularly focuses on the relations between home and academia. YTU data was collected through online surveys total 134 respondents and in-depth interviews with 8 female and 8 male academicians. Statistical data of the numbers of male and female students, academicians in faculties and departments and academic managerial positions for the years 2010 and 2012 was also collected during the field study for comparative reasons. Based on YTÜ case, this study aims to delve into ‘the domestic’ of the academia in Turkey

Keywords:

Science, Engineering, Gender, Women academics, work-life balance.,

___

Acar, F.(1998), “Türkiye Üniversitelerinde Kadın Öğretim Üyeleri”, 75 Yılda kadınlar ve Erkekler içinde, ed. A. Berktay Hacumirzaoğlu, Tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, s. 313-321.
Acar, F.(1983), “Turkish Women in Academia: Roles and Careers”, METU Studies in Development, Cilt 10, No 4, s. 409-446.
Acar, F.(1991), “Women in Academic Science in Turkey”, Women in Science: Token Women or Gender Equality? İçinde, ed. V. Stolse-Heiskanen, Billing & Sons Ltd., London Worcester, s. 147–171.
Acker, J. (2006) “Inequality Regimes: Gender, Class, and Race in Organizations”, Gender & Society, 20 (4), s. 441–464.
Aycan, Z. (2004). “Key success factors for women in management in Turkey”, Applied Psychology, 53(3), 453-477.
The Association for Women Faculty (2005), Historical Context: Women In Academia. http://web.arizona.edu/~awf/hist_women_acad.html , The University of Arizona,
Belkıs, M. (1913) “Nahide Asaf Süleyman Hanımefendi’ye”, Kadınlar Dünyası, 87, s. 4.
Berggren, C. (2008) “Horizontal and Vertical Differentiation within Higher Education‐Gender and Class Perspectives”, Higher Education Quarterly, 62 (1-2), s. 20–39.
Blair-Loy, M. (2003) Competing Devotions: Career and Family Among Women Executives, Cambridge: Harvard University Press.
Björklund, K. ve Olsson, A.C.(2004), Glass Ceiling for Women in Academia, http://www.esib.org/project/equality/EQhandbook/ch2.html, (2004).
Charles, M. ve Bradley, K. (2009) “Indulging Our Gendered Selves? Sex Segregation by Field of Study in 44 Countries”, American Journal of Sociology, 114 (4), s. 924–976.
Charles, M. ve Grusky, D. B. (2004) Occupational Ghettos: The Worldwide Segregation of Women and Men, Stanford, CA: Stanford University Press.
Cindoğlu, D. ve Muradoğlu, G.(1996), "Muhasebe ve Finans Dalında Bilim Kadınlarının İş ve Aile Rolleri ile Başetme Stratejileri”, Akademik Yaşamda Kadın: Türk ve Alman Üniversitelerinde Kadın Kariyerlerinin Karsılastırılması içinde, ed. H. Coskun, Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu Yayın Dizisi No:9, Ankara, s: 224-260.
Creamer, E. (2001) Working Equal: Couples as Collaborators, New York: Routledge.
Ergöl, Ş., Koç, G., Eroğlu, K. ve Taşkın, L. (2012) “Türkiye’de Kadın Araştırma Görevlilerinin Ev ve İş Yaşamlarında Karşılaştıkları Güçlükler”, Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 2(1), s. 43-49.
Etzkowitz, H. ve Kemelgor, C. (2001) “Gender Inequality in Science: A Universal Condition?”, Minerva, 39 (2), s. 239-257.
Fox, M. F. (2005) “Gender, Family Characteristics, and Publication Productivity among Scientists”, Social Studies of Science, 35, s. 131–150.
Fox, M. F., Fonseca, C. ve Bao, J. (2011) “Work and Family Conflict in Academic Science: Patterns and Predictors among Women and Men in Research Universities”, Social Studies of Science, 41 (5), s. 715-735.
Grove, T. (2013), “Global Gender Index, 2013”, Times Higher Education. World https://www.timeshighereducation.co.uk/features/global-gender-index- 2013/2003517.article University Rankings,
Günlük Şenesen, G. (1996) “Türkiye Üniversitelerinin Üst Yönetiminde Kadınların Konumu,” Akademik Üniversitelerinde Kadın Kariyerlerinin Karşılaştırılması, Coşkun, H. (Der.), Ankara: Türk-Alman Kültür İşleri Kurulu, s. 209-244. ve Alman
Günlük-Şenesen, G. (2009), “Glass Ceiling in Academic Administration in Turkey: 1990s versus 2000s”, Tertiary Education and Management, Cilt 15, No 4, s. 305–322.
Healy, G., Özbilgin, M., ve Aliefendioğlu, H. (2005) “Academic Employment and Gender: a Turkish Challenge to Vertical Sex Segregation”, European Journal of Industrial Relations, 11 (2), s. 247-264.
Hermanowicz, J. (2003) “Scientists and Satisfaction”, Social Studies of Science, 33, s. 45–73.
Hunter, L. A. ve Leahey, E. (2010) “Parenting and Research Productivity: New Evidence and Methods”, Social Studies of Science, 40(3), s. 433-451.
Ka.Der (2015), Kadın Adayları Destekleme Derneği Türkiye Karnesi 2015. http://cms2.ka-der.org.tr/file/ka.der%20karnesi.pdf
Kağıtçıbaşı, Ç.(1989), “Women’s Intra-Family Status, Education and Employment in Turkey”, International Conference on Improving the EmployementProspect for Women in a Changing Society, Istanbul.
Kandiyoti, D.(1997), Cariyeler, Bacılar, Yurttaşlar: Kimlikler ve Toplumsal Dönüşümler İstanbul: Metis Yayınları.
Keller, E. F. (1983) Reflections on Gender and Science, New Haven: Yale University Press.
Köker, E. (1988) Türkiye’de Kadın, Eğitim ve Siyaset: Yükseköğrenim Kurumlarında Kadının Durumu Üzerine Bir İnceleme, yayınlanmamış doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
Long, J. S. (1987) “Discussion: Problems and Prospects for Research on Sex Differences”, Women: Their Underrepresentation and Career Differentials in Science and Engineering, Dix, L. S. (Der.), Washington, DC: National Research Council, s. 163–169.
Long, J. S. ve Fox, M. F. (1995) “Scientific Careers: Universalism and Particularism”, Annual Review of Sociology, 21, s. 45.
Lordoğlu K. ve Özkaplan,N. (2014), Çalışma İktisadı, İstanbul: Der Yayınları.
Memiş, E., Öneş, U. ve Kızılırmak, B. (2012) “Kadınların Ev-Kadınlaştırılması: Ücretli ve Karşılıksız Emeğin Toplumsal Cinsiyet Temelli Bir Analizi”, Türkiye’de Refah Devleti ve Kadın, Dedeoğlu, S. and Elveren, A. Y. (Der.), İstanbul:İletişim Yayınları, s. 159-182.
MEULDERS, D., ve S.P. O'dorchai(2013), She Figures 2012: Women and science: Statistics and Indicators (No. 2013/135739). ULB--Universite Libre de Bruxelles,
Öncü, A., “Uzman Mesleklerde Türk Kadını”, Türk Toplumunda Kadın içinde, ed. N. Abadan-Unat, Sosyal Bilimler Derneği Yayını, Ankara, s. 271-286.
Özbilgin, M. ve Healy, G. (2004) “The Gendered Nature of Careeer Development of University Professors: the Case of Turkey”, Journal of Vocational Behavior, 64 (ö2), s. 358-371.
Özdemir, D. ve Tanyıldız, Z. E. (2011) Bilim Kadını Olmak: Bilimsel İşgücünde Kadın ve Cam Tavan. Türkiye Ekonomi Politikaları Araştırma Vakfı.
Özel, A.(2007), “The Status of Female Academicians in Turkish Universities During the Process of EU Admission”, Journal of Applied Sciences, Cilt 7, No 23, s. 3678-3686.
Özgüç, N. (1998), “Türkiye Üniversitelerinde Kadın Coğrafyacılar”, Aydınlanmanın Kadınları içinde, ed. N. Arat, İstanbul: Cumhuriyet Kitap Kulubu, İstanbul, s: 177–201.
Özkanlı, Ö. (2006), “The Situation of Academic Women in Turkish Universities”, The Inagural International Women and Leadership Conference içinde, ed. T. Jefferson, Fermantle Western Australia.
Özkanlı, Ö. (2010a) “Türkiye’de Kadın Akademisyenlerin Durumu,” Eğitim ve Bilim, 32 (144), s. 59-70.
Özkanlı, Ö. (2010b) “Türkiye’de Üniversitelerde Üst Düzey Kadın Yöneticilerin Karşılaştıkları Kültürel ve Yapısal Engeller”, Mülkiye, 34 (2265-68), s. 265- 279.
Özkanlı, Ö. ve Korkmaz, A.(2000a), “Academic Women in Turkey: The Structure of Attitudes towards Role Conflict”, The Global Awareness Society International Ninth Annual International Conference Proceedings kitabı içinde, Bloomsburg University, New York, s. 314-322.
Özkanlı, Ö., ve Korkmaz, A. (2000b), “Turkish Women in Academic Life: Attitude Measurement towards Gender Discrimination in Academic Promotion and Administration”, Emerging Economies: Academy of Business Administrative Sciences International Proceedings kitabı içinde. Prague: St Bonaventure University, Prag.
Öztan, E. (2014) “Türkiye’de Ailecilik, Biyosiyaset ve Toplumsal Cinsiyet Rejimi”, Toplum ve Bilim, 130, s. 176-188.
Öztan, E. ve Doğan, S. N. (2015) “Gendering Science, Technology and Innovation: The Case of R&D in Turkey”, XIII. International Conference on Women in Science, Engineering and Technology ICWSET 2015, Dubai, BAE.
Palaz, S. (2000) “Gender Segregation In Turkish Institutes of Higher Education Employment”, The International Association for Feminist Economics 2000 Conference, Boğaziçi University, Istanbul, Turkey.
Poyraz, B. (2013) “Akademi Kadınların Cenneti mi?: Ankara Üniversitesi Örneği”, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 4 (2), s. 1-18.
Rao, A., ve Friedman, M. (2000). Transforming institutions: history and challenges. An international perspective. Institutionalising Gender Equality: Commitment, Policy and Practice, A Global Sourcebook, Netherlands and Oxford: KIT Publishers and Oxfam GB.
Rees, T.(2001), “Mainstreaming Gender Equality in Science in the European Union: The ETAN Report”, Gender and Education, Cilt 13, No 3. , s: 243-260.
Sağlamer, G. (2005) “Enhancing Access of Women in Higher Education”, IAUP XIV Triennial Conference the Challenge of Globalization and the Role of Higher Education, Bankok.
Sağlamer, G., Tan ve diğerleri (2013) Cam Tavanın Ötesinde Türkiye’de Bilim Mühendislik ve Teknolojide Kadın Akademisyenler Ağı Sentez Raporu, İstanbul: İTÜ.
Sağlamer, G., Tan, M. ve Çağlayan, H. (2013) Türk Yükseköğretiminde Kadın Katılımı Üzerine Bir Araştırma, Türkiye’de Bilim, Mühendislik ve Teknolojide Kadın Akademisyenler Ağı, İstanbul.
Schiebinger, L. (1989) The Mind Has No Sex, Cambridge, Mass: Harvard University Press.
Stolte-Heiskanen, V.(1991), “Women in Science in Finland”, Women in Science içinde, ed. V. Stolte-Heiskanen, Berg, New York, s: 35-57.
T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü (2015) Türkiye’de Kadın Raporu. Erişim Tarihi 16 Haziran 2015, http://kadininstatusu.aile.gov.tr/uygulamalar/turkiyede-kadin
Ünnü, N. A. A., Baybars, M., ve Kesken, J. (2014) “Türkiye’de Kadınların Üniversiteler Bağlamında Yetki Ve Karar Verme Mekanizmalarına Katılımı”, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (42), s. 121-133.
Xie, Y. ve Shauman, K. A. (2003) Women in Science: Career Processes and Outcomes, Cambridge, MA: Harvard University Press.
Weber, M. (1946) [2004] , Science as a Vocation, The Vocation Lectures, çeviri. Rodney LIvingstone, der. David Owen ve Tracy Strong, Illinois: Hackett Books.
Zengin-Arslan, B. (2002) “Women in Engineering Education in Turkey: Understanding the Gendered Distribution”, International Journal of Engineering Education, 18 (4), s. 400–408.
Zeytinoğlu, I. U.(1999),“Constructed Images as Employment Restrictions: Determinants of Female Labour in Turkey”, Deconstructing Images of ‘the Turkish Women içinde, ed. Z. F. Arat, Palgrave, New York, s. 183- 197.