TEDEBBUR KELİMESİNİN KUR’ÂNÎ ANLAMI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Kur’ân’ın doğru anlaşılması, onun muhatapları açısından son derece hayati bir konudur.Onu anlamanın önemli bir ayağını ise kelime, terkip ve cümlelerin dilbilimsel vefilolojik analizi oluşturmaktadır. İlahî bir mesaj olan Kur’ân’daki bazı kelimeler birbiriyleyakın anlamlıdır. Bununla birlikte Kur’ân’da detaylı anlam ifade eden kelimelerde bulunmaktadır. Bu tür kelimelerin anlaşılması noktasında kadim lügatlere bakılmasıelzemdir. Ayrıca ilgili kelime bağlamında ona benzer lafızların kullanıldığı Kur’ân’dakidiğer âyetlerin göz önünde bulundurulması, siyak-sibak bağlamı ve yapı analizlerininyapılması da Kur’ân’ı doğru anlamanın önemli aşmalarındandır.Bu çalışmamızda Kur’ân’ı anlamak ve yorumlamakla ilgili önemli kelimelerden biriolan “tedebbur” lafzının morfolojik yapısı ve Kur’ân âyetlerindeki anlamları incelenmiştir.Araştırmamızın hedefine ulaşabilmesi açısından “tedebbur” ile ilgili Kur’ân’dakitefekkür, tezekkür, ibret ve ru’yet gibi yakın anlamlı kelimelere değinilerek bir kavramçerçevesi oluşturulmaya çalışılmıştır. Araştırmamız esnasında tedvin döneminden günümüzekadarki süre zarfında farklı kaynak ve yöntemlerle tefsir yazan bazı müfessirlerin“tedebbur” kelimesiyle ilgili tefsirî izah ve yaklaşımları değerlendirilmiştir. Sonuçolarak Kur’ân’ın doğru anlaşılması bağlamında “tedebbur” kelimesinin ona benzer ifadelerdendaha detaylı ve derin anlamlar ihtiva ettiği tespit edilmiştir.

An Evaluation of The Meaning of The Word “Tedebbur” in The Qur’an

The correct understanding of the Qur’an is an extremely vital subject in terms of its counterparts. An important part of understanding it is the linguistic and philological analysis of words, phrases and sentences. Some words in the Qur’an, which is a divine message, are similar to each other. However, there are also words that express detailed meaningin in the Qur’an. It is obligatory to look at ancient dictionaries at the point of understanding such words. In addition, taking into consideration the other verses in the Qur’an in which similar words are used in the context of the related word, and analyzing the context and structure of the Qur’an are also important phases of the correct understanding of the Qur’an. In this study, the morphological structure of the word “tedebbur”, one of the important words related to understanding and interpreting the Qur’an, and their meanings in the Qur’an verses were studied. In order to achieve the aim of our research, a concept framework was tried to be formed by referring to the close words about “tedebbur” in the Qur’an tefekkur, tezekkur, ıbret and ru’yet. During the course of our research, the explanation and approaches of some exegetes who wrote exegesis with different sources and methods related to word “tedebbur” from the period of the copyright to the present were evaluated. As a result, in the context of the correct understanding of the Qur’an, it has been determined that the word “tedebbur” contains more detailed and profound meanings than similar expressions.

PDF

___

Aksan, Doğan. Anlambilimi ve Türk Anlambilimi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1978.
Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes‘ûd. Meâ‘limu’t-tenzîl fî tefsîri’l- Kur’ân. Thk. Abdurrezzâk el-Mehdî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l- Arabî, 1420.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyn b. Ali. el-Esmâ ve’s-Sıfât. Thk. Abdullah b. Muhammed el-Hâşidî. Cidde: Mektebetu’s-Sevâdî, 1993.
Bikâî, Ebu’l-Hasen Burhânuddîn İbrahim b. Ömer b. Hasen er-Rubât el- Hırbevî. Nazmu’d-durer fî tenâsubi’l-âyâti ve’s-suver. Kâhire: Dâru’l- Kutubi’l-İslâmî, ts.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. el-Câmu’s-Sahîh. Thk. Muhammed Züheyr b. Nâsır en-Nâsır. Dâru Tavkı’n-Necât.
Cerrahoğlu, İsmail. Tefsir Tarihi. Ankara: Fecr Yayınevi: 1996.
Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh tâcu’l-luga ve’s-sıhâhu’l- arabiyyeti. Thk. Ahmed Abdülğafûr Attâr. Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l-Melâyîn, 1987.
Curcânî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Ali es-Seyyid eş-Şerîf el-Hanefî. et-Ta‘rîfât, Thk. Muhammed Abdurrahman el-Mar‘aşî, 2. Baskı, Beyrut: Dâr en-Nefâs, 2007.
Dârekutnî, Ebu’l-Hasan Ali b. Ömer. Sünen. Thk. Şuayip el-Arnaût. Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, 2004.
Devellioğlu, Ferit. Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Aydın Kitapevi, 1982.
Dihlevî, Ebû Abdilazîz Kutbüddîn Şah Veliyyullah Ahmed b. Abdirrahîm b. Vecîhiddîn. Hüccetullâhi’l-bâliğa. Thk. es-Seyyid Sâbık. Beyrut: Dâru’l- Cîl, 2005.
Doğan, Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. İstanbul: İz Yayınları, 1996.
Ebû Dâvud, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünen. Thk. M. Muhyiddîn Abdülhamîd, Sayda-Beyrut: Mektebetu’l-Asriyye, ts.
Ece, Hüseyin Kerîm. İslâm’ın Temel Kavramları, İstanbul: Beyan Yayınları, 2000.
Feyrûzabâdî, Mecduddîn Ebû Tâhir Muhammed b Ya’kûb. el-Kâmûsu’l- Muhît. Thk. Mektebü Tahkîki’t-Turâs fî Muesseseti’r-Risâle. Beyrut: Muessesetu’r-Risâleti li’t-Tabâati ve’n-Neşr, m. 2005- h. 1426.
Halîl b. Ahmed, Ebû Abdirrahman el-Halil b. Ahmed b. Amr b. Temîm el- Ferâhîdî. Kitâbu’l-‘Ayn. Thk. M. el-Mahzûmî ve İ. es-Sâmerrâî, Beyrut: Dâru Mektebeti’l-Hilâl, ts.
Hârûf, Muhammed Fehd. el-Muyesser fi’l-kırâ’âti’l-erbea‘ ‘aşere, Beyrut: Dâru’l- Kelimi’t-Tayyib, m. 2000/h. 1420.
İbn Âşûr, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Tunus: ed-Dâru’t-Tûnisiyye, 1984.
İbn Atıyye, Ebu Muhammed Abdu’l-Hak b. Gâlib el-Endelûsî. el-Muharriru’l- Vecîz, Thk. Abdusselam Abduşşâfî, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’Ilmî, h. 1422.
İbn Hıbbân, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Hâtim et-Temîmî el-Bustî. Sahîh-i
ibn Hıbbân. Thk. Şuayb el-Ernaût, Beyrut: Muessesetu’r-Risâle, h. 1414.
İbn Dureyd, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Dureyd el-Ezdî el-Basrî. Cemheretu’l-Luga. Thk. Remzi Münir Ba‘lbekî, Beyrut: Dâru’l-‘Ilm li’l- Melâyîn, h. 1414.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükrim b. Alî b. Ahmed el-Ensârî er- Ruveyfî. Lisânu’l-‘Arab. Beyrut: Dâru Sâdr, h. 1424.
Kâsımî, Muhammed Cemâluddîn. Mehâsinu’t-te’vîl. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- ‘Ilmî, 2003
Kanik, İsa. Kur’ân-ı Kerîm’i Tefsir Etmenin Kuralları Bağlamında Meydânî ve Tefsir Metodu. Doktora Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi, 2017.
Karagöz, İsmail v.dğr. Dînî Kavramlar Sözlüğü. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2010.
Karaman, Hayrettin v.dğr. Kur’ân Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2007.
Kılıç, Hulusi. Arapça Dilbilgisi Sarf. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2005.
Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebî Bekr b. Ferh. el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmet el-Berdûnî ve İbrahim Âtfîş, Kâhire: Dâru’l-Kutubi’l-Mısrî, 1964.
Kuşeyrî, Abdulkerim b. Abdilmelik. Letâifu’l-İşârât. Thk. İbrahim el-Besyûnî. Mısır: el-Hey’etu’l-Mısriyyetu’l-Âmme, ts.
Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî. Te’vîlâtu Ehli’s-Sunne. Thk. Mecdî Beslûm. Beyrut-Lübnan: Dâru’l- Kutubi’l-‘Ilmî, 2005.
Mâverdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habib el-Basrî. Tefsîru’l Kur’ân (en-Nuket ve’l-’Uyûn), Thk. es-Seyyid İbn Abdilmaksûd b. Abdirrahman, Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘Ilmî, ts.
Meydânî, Abdurrahman Hasan Habenneke. Me‘âricu’t-tefekkur ve dekâiku’ttedebbur tefsîrun tedebburiyyun li’l-Kur’âni’l-Kerîm bi hasebi tertîbi’nnuzûli vifka menheci kitâbi kavâ‘idi’t-tedebburi’l-emsel li kitâbillâhi Azze ve Celle. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2000.
Meydânî, Davâbıtu’l-ma’rife ve usûlu’l-istidlâli ve’l-munâzara sıyâğatun li’lmantıkı ve usûli’l-bahsi mutemeşşiyetun maa’l-fikri’l-İslâmî. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1993.
Munâvî, Zeynuddîn Muhammed. Feyzu’l-Kadîr Şerhu’l-Câmiu’s-Sağîr. Mısır: el-Mektebetu’t-Ticâriyyetu’l-Kubrâ, h. 1356.
Muslim, Ebu’l-Hüseyn Muslim b. Haccâc el-Kuşeyrî en-Neysabûrî. Sahîhu Muslim. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-‘Arabî, 1954.
Nîsabûrî, Nizâmüddîn Hasen b. Muhammed b. Hüseyn el-A‘rec. Garâibu’l- Kur’ân ve reğâibu’l-furkân. Thk. Zekeriyya Amîrât. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-‘Ilmî, h. 1416.
Râcihî, Abduh. et-Tatbîku’s-sarfî. Beyrut: Dâru’n-Nehdati’l-‘Arabî, 2004. Râgıb, el-İsfahânî, Hüseyn b. Muhammed. Mufredâtu elfâzı’l-Kur’ân. Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 1997.
Râzî, Fahruddîn Ebû Abdillâh Muhammed b. Ömer b. el-Hasan b. el-Huseyn et-Teymî. Mefâtîhu’l-Gayb. Beyrût: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî. h. 1420.
Salih, Subhî. Mebâhis fî ulûmi’l-Kur’ân. İstanbul: Dersaâdet, ts.
Suyûtî, Celâluddin Abdurrahman b. Ebî Bekr. el-İtkân fî u‘lûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, 2007.
Şa’bân, Zekiyyuddîn. İslam Hukuk İlminin Esasları. Tercüme: İbrahim Kâfi Dönmez. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
Şevkânî, Muhammed b. Ali b. Muhammed b. Abdillah. Fethu’l-Kadîr. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, h. 1414.
Taberânî, Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemu’l-Kebîr. Thk. Abdulmuhsin b. İbrahim el-Huseynî. Kahire: Dâru’l-Haremeyn, ts.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Kesîr b. Gâlib el-Âmulî. el-Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-Kur’ân. Thk. Ahmet Muhammet Şakir. Dımeşk: Muessesetu’r-Risâle, 2001.
Türk Dil Kurumu. Türkçe Sözlük. haz. Şükrü Halûk Akalın, v.dğr., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2010.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977.
Tüsterî, Ebu Muhammed Sehl b. Abdillah b. Yunus b. İsa b. Abdillah b. Refî‘. Tefsîru’t-Tusterî, Thk. Muhammed Bâsil ‘Uyûn es-Sûd. Beyrut: Dâru’l- Kutubi’l-’Ilmî, h. 1423.
Vâhıdî, Ebu’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsabûrî. el-Vesît fî Tefsîri’l-Kur’âni’l-Mecîd. Thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd v.dğr. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-’Ilmî, 1994.
Yazır, Elmalılı M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Azim Dağıtım, ts. Zeccâc, Ebû İshâk. Me‘âni’l-Kur’ân ve ı‘râbuhu. Beyrut: Âlemu’l-Kutub, 1988.
Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Cârullah Mahmûd b. Ömer b. Muhammed. el-Keşşâf an hakâikı ğavâmidi’t-tenzîl ve uyûni’l-ekâvîl fî vucûhi’t-te’vîl. Thk. Muhammed Abdusselam Şâhin. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’l-‘İlmî, 2009.
Zuhaylî, Vehbe b. Mustafa. et-Tefsîru’l-vesît. Dımeşk: Dâru’l-Fikr, h. 1422. Zurkânî, Muhammed b. Abdulazîm. Menâhilu’l- ‘ırfân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2005.