YENİ ASUR DÖNEMİ’NDE YUKARI DİCLE BÖLGESİ VE TARİHİ COĞRAFYA İÇİN BAZI ÖNERİLER

Büyük bir yer altı ve yer üstü zenginliğine sahip olan Yukarı Dicle Bölgesi bu çalışmanın coğrafi sınırlarını oluşturmaktadır. MÖ 11. yy. ile birlikte bölgede söz sahibi olmaya başlayan Asur Devleti, profesyonel devlet bilinci anlamında bir takım uygulamaların öncüsü olmuştur. MÖ 9. yy. ile birlikte parlak bir yükselme yaşayan Yeni Asur Devleti bölgede barınırken mükemmel bir idari yapılanmayı benimsemiş ve bir takım maddi kültür öğelerini de geride bırakmıştır. Mevcut malzemelerin yorumlanması, bölgedeki Asur varlığının hangi amaçlarla ortaya çıktığına katkı sağlayacaktır. Bunun ipuçları seramik gelenekleri, kaya kabartmaları, steller, kil tabletler, ölü gömme adetleri ve yazılı kaynakların yorumlanmasında yatmaktadır. Çalışmamızın kronolojik sınırlarını ise Yeni Asur dönemi oluşturmaktadır. Yeni Asur Devleti’nin bölgede konuşlanması neticesinde Nairi, Arami ve Şubria toplumları ile olan ilişkilerinin irdelenmesi, yayılım politikası hakkında bize önemli bilgiler sunmaktadır. Bu çalışmada bahsedilen coğrafya ve kronolojik sınırlar içerisinde öne sürülen bir takım yorumlar arkeolojik ve filolojik kaynakların birlikte değerlendirilmesi ile ortaya konulmaya çalışılmıştır.

SOME SUGGESTIONS FOR HISTORICAL GEOGRAPHY AND UPPER TIGRIS REGION IN THE NEO ASSYRIAN PERIOD

The Upper Tigris Region, which has a large underground and overground richness, forms the geographical boundaries of this research. 11th century BC, The Assyrian State, which began to reign in the region, became the pioneer of a number of applications in the sense of professional state awareness. 9th century BC, the Neo Assyrian State has adopted a perfect administrative structure and has left behind a number of material cultural items while residing in the region. Interpretation of existing materials will contribute to what purpose Assyrian presence in the region emerges. The clues lie in the interpretation of ceramic traditions, rock reliefs, stellar, clay tablets, burial customs and philological sources. The chronological boundary of the our work includes the Neo Assyrian period. As a result of the deployment of the new Assyrian state in the region, the examination of its relations with the Nairi, Arami and Şubria societies provides us with important information about the propagation policy. A number of interpretations put forward within the geography and chronological boundaries mentioned in this study have been tried to be put forward together with archaeological and philological sources.

PDF

___

WİGGERMANN, F. A. M. (2000). Agriculture in the Northern Balikh Valley. The Case of Middle Assyrian Tell Sabi Abyad. In R. M. Jas (Eds.), Rainfall and Agriculture in Northern Mesopotamia. İstanbul. Nederlands Historisch Archaeological Instituut. 171-231.
TEKİN, H. (2015). “Yukarı Mezopotamya Geç Neolitiğinde (Hassuna, Samarra, Halaf) Terminoloji ve Kronoloji Sorunları”. APAD 1. Ankara. 89-112.
TEKİN, H. (2009). “Hakemi Use 2008 Yılı Kazılarında Keşfedilen Geç Asur Dönemi Mezarları”, Hacettepe Üni. Edb. Fak. Dergisi. Cilt:26, Sayı: 2, Ankara. 193-211.
TADMOR, H. (1981). History and Ideology in the Assyrian Inscriptions, Rome
ŞENYURT, S. Y., ERTEN, A. E., AKLAN, İ. (2017). “Aşağı Salat Höyüğünden Cam At Rythonu”. Seleucia VII: 345-362.
ŞENYURT, S. Y. (2006). “Aşağı Salat Tepe’den Bir Yeni Asur Mezarı (M-29)”, Hayat Erkanal’a Armağan: Kültürlerin Yansıması, A. Erkanal-Öktü, E. Özgen, S. Günel, A. T. Ökse, H. Hüryılmaz, H. Tekin, N. Çınardalı-Karaaslan, B. Uysal, F. A. Karaduman, A. Engin, R. Spiess, A. Aykurt, R. Tuncel, U. Deniz, A. Rennie (eds.), İstanbul: 697-704.
SEVİN, V. (1989). Üçtepe Kazıları, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, İstanbul.
SCHACHNER, A. (2002). “2000 Yılı Giricano Kazıları Ön Raporu”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları, Derleyenler Numan Tuna, Jale Velibeyoğlu, Ankara. 564-565.
SAAB XVI. (2007). The Administrative Roles Of the Chief Scribe and the Palaca Scribe in the Neo-Assyrian Period. (Mikko Luukko)
SAA VII. (1995). Imperial Administrative Records Part- 2; Provincial and Military Administration (eds. F.M. Fales – J.N. Postgate ) Helsinki. 12-18.
RIMA II. A. K. Grayson (1991-1996). Assyrian Rulers of the First Millenium).(858-745BC). Toronto-Buffalo-London. 198-220.
READE, J. (1995). “Reliefs and Sculptures”, In J. Curtis and J. Reade (eds), Art and Empire: Treasures from Assyria in the British Museum, New York: Metropolitan Museum, 39–91.
RADNER, K. - SCHACHNER, A. (2004). Das MittelAssyrische Tontafelarchiv von Giricano/ Dunnu-Sa-Uzibi. Ausgraben in Giricano 1. Subartu XIV. Brepols.
RADNER, K. - SCHACHNER, A. (2001). “Tuşhan’dan Amedi’ye: Asur Döneminde Yukarı Dicle Havzasıyla ilgili Topografik Sorular”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik ve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi, 1999 Yılı Çalışmaları. 729-776.
PARPOLA, S. (1970). Neo-Assyrian Toponyms, Neukrchen.
PARKER, B. J. (2012). “The Assyrians Abroad”. A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East, First Edition. Edited by D.T. Potts. 867-876.
PARKER, B. J. (2011). “Archaeological Manifestations of Empire: Assyria’s Imprint on Southeastern Anatolia”, American Journal of Archaeology, Vol 17, No: 4, 520-557.
PARKER, B. J. (2001b). The Mechanics of Empire: The Northern Frontier of Assyria as a Case Study in Imperial Dynamics, The Neo-Assyrian Text Corpus Project, Helsinki.
PARKER, B. J. (2001a). “Yukarı Dicle Arkeolojik Araştırma Projesi (UTARP) 1999 Ön Rapor”, (Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1999 Yılı Çalışmaları, (Der./Ed. Numan Tuna, Jean Öztürk, Jale Velibeyoğlu) Ankara: 565-591.
PARKER, B. J. (1997). “The Northern Frontier of Assyria: An Archaeological Perspective”, in S. Parpola ve R. M. Whiting (der.) Assyria 1995. Proceedings of the 10th Anniversary Symposium of the Neo-Assyrian Text Corpus Project, Helsinki, 217-244.
ÖZBİLEN, S. (2016). “Tavşantepe Höyükten Bir Grup Asur Seramiği”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 6 Sayı 12: 359-370.
ÖKSE, A. T. (2017b). “Akkad Döneminden Pers Dönemine Kadar Yukarı Dicle Havzası Yerleşim Sisteminde Diyarbakır Kentinin Konumu”. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu Cilt 1, (Ed. U. Bircan, A. Coşkun vd.), Diyarbakır Valiliği. 165-183.
ÖKSE, A. T. (2017a). “Yukarı Dicle Havzası’nda Akkad Dönemine Tarihlenen Bir Yapı: Salat Tepe II A: 6. Olba XXV. 17-47.
ÖKSE, A. T. (1999). “Salattepe 1998 Araştırması”. Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1998 Yılı Çalışmaları, Numan Tuna, Jean Öztürk (Derleyenler) Ankara: 333-
OVS. (2012). Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Musul. (Ed. Cengiz Eroğlu, Murat Babuçoğlu, Orhan Özdil) Orsam Kitapları, Ankara.
OLMSTEAD, A. T. (1918). “Colculated Frightfuhess of Ashur-Nasir-Apal”, JAOS 38: 209- 263.
ODED, B. (1979). Mass Deportations and Deportees in the Neo-Assyrian Empire.x Wiesbaden: Harrassowitz.
OBD. (2013). Osmanlı Belgelerinde Diyarbakır. (Yay. Haz. Yakuboğlu, K., Erpolat, M.S., Sarıbıyık, M.) Diyarbıkır Valiliği.
OATES, J. (1985). “Excavations at Tell Brak 83-84”, Iraq XLVII, 159-173.
NAAB, J. (1934). Pir Hüseyin’de Naramsin Stelinin Keşfi. İstanbul Asarı Atika Müzeleri Neşriyatı XII.
MATNEY,T.,MACGİNNİS, J.,WİCKE, D.,KÖROĞLU,K.(2017). Ziyaret Tepe.
MATNEY, T. (2012). “Nothern Mesopotamia”. A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East Volume I, D.T. Potss (Ed.), 571-573.
MATNEY, T. (2011). “Ziyarettepe Kazıları 2002”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2002 Yılı Çalışmaları, Cilt II, Derleyenler Numan Tuna, Owen Doonan, Ankara. 533-570.
MATNEY, T., RAİNVİLLE, R. (2006). “Eighth Preliminary Report on Excavations at Ziyaret Tepe (Diyarbakır Province), 2004 Season”. 27. Kazı sonuçları Toplantısı. 1. Cilt. 117-130.
MATNEY, T., RAİNVİLLE, R. (2005). “Seventh Preliminary Report on Excavations at Ziyaret Tepe (Diyarbakır Province), 2003 Season”. 26. Kazı sonuçları Toplantısı. 1. Cilt. 63-74.
MATNEY, T., ROAF, M., MACGINNIS, J. (2002). “2000 Yılı Ziyarettepe Kazıları”, Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 2000 Yılı Çalışmaları, Derleyenler Numan Tuna, Jale Velibeyoğlu, Ankara. 517-547.
MATNEY, T. (1999). “Ziyarettepe’de Yüzey Araştırması ve Yüzeyaltı Taraması, Diyarbakır İli, 1997-1998”. Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi 1998 Yılı Çalışmaları. Derleyenler Numan Tuna, Jean Öztürk, Ankara. 297-331.
MACGINNIS, J.- MATNEY, T. (2009). “Excavating a Provincial Capital of the Assyrian Empire”, Journal of Assyrian Academic Studies Vol. 23, no. 1: 3-21.
LEHMANN-HAUPT, C. F. (1926). “Armenien Einstundjetzt II/I”, Berlin.
LARSEN, M. T. (1979). “The Tradition of Empire in Mesopotamia”, Copenhagen.
LANERİ, N. (2013). “Hirbemerdon Tepe Arkeoloji Projesi. Ilusu Barajı ve Hes Projesi Arkeolojik Kazıları, 2004-2008 Çalışmaları”. (Derleyenler/Edited By) Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü-Diyarbakır Müze Müdürlüğü, Diyarbakır.
LANERİ, N. (2016). Hirbemerdon Tepe Archaeological Project 2003-2013 Final Report, Chronology and Material Culture, Bologna.
KUHRT, A. (1995). The Ancient Near East c. 3000–330 BC I–II. London, New York: Routledge.
KÖROĞLU, K. (2016b). “Archaeological evidence for the provincial system of the Neo-Assyrian empire of the Assyrian empire, McDonald Institute Monographs, Cambridge, McDonald Institute for Archaeological Research: 309-320.in Anatolia”, J. MacGinnis, D. Wicke, T. Greenfield (ed.), The provincial archaeology
KÖROĞLU, K. (2011). Eski Mezopotamya Tarihi. İstanbul.
KÖROĞLU, K. (2008). “Yukarı Dicle Bölgesinde Yeni Asur Krallığı Sonrasına İlişkin Kültürel Değişimin Tamamlanması: Geç Demir Çağı ve Hellenistik Dönem’in İzleri”. Muhibbe Darga Armağanı. T. Tarhan, A. Tibet ve E. Konyar. (Eds). İstanbul. 335-344.
KÖROĞLU, K. (2006). “Demir Çağı’nda Yukarı Dicle Bölgesi”. Anadolu Araştırmaları XVI: 449-475.
KÖROĞLU, K. (1998). Üçtepe I, Ankara.
KOZBE, G. (2013). “Diyarbakır/Kavuşan Höyük 2005-2008 Kazıları”. Ilısu Barajı ve Hes Projesi Arkeolojik Kazıları 2004-2008 Çalışmaları. (Der. Kül. Var. ve Müz. Gen. Müd.-Diyarbakır Müz. Müd.), Diyarbakır. 331-345.
KOZBE, G. (2006). “Çanak Çömlek Gelenekleri Işığında Geç Tunç Çağı Sonundan Geç Demir Çağı Sonuna dek Yukarı Dicle Bölgesi’nde Asur Varlığı”. Hayat Erkanal’a Armağan, Homer Yayınları, İstanbul: 496-509.
KONYAR, B. (1936). Diyarbakır Tarihi, Ankara.
KESSLER, K. (1980). Untersuchung Zur Historischen Topografie Nord Mesopotamiens: Nach Keilschriftlichen Quellendes I. Jahrtausends V. chr., Wiesbaden.
KARG, N. (1999). “Gre Dimse 1998: Başlangıç Raporu”, Ilısu ve Karkamış Kazı Raporları, (ed. Numan Tuna), Ankara. 237-296.
KARADOĞAN, S. - COŞKUN, A. (2017). “Çevresel Koşulları ve Konumu Açısından Zerzevan Kalesi”. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu Cilt 1, (Ed. U. Bircan, A. Coşkun vd.), Diyarbakır Valiliği, 115-134.
HARMANŞAH, Ö. (2015). Eski Yakın Doğu’da Kent, Bellek, Anıt. Koç Üniversitesi Yayınları.
GRAYSON, A. K. (1993b). “Assyrian Civilization.” CAH, III/2 (1993), 194-228.
GELB, I. J. (1944). “Hurrians and Subarians”. Chicago. 67-83.
FORRER, E. (1920). Die Provinzeinteilung des Assyrichen Reiches, Leipzig.
DUYMUŞ FLORİOTİ, H.H. (2012). “Yeni Asur Metinlerinde Geçen Masennu Ünvanlı Bazı Memurlar”. Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi Cilt XXXI, Sayı 52, Eylül, Ankara. 1-22.
DURAND, J. M. (1997). Les Documents Epistolaires du Palais de Mari I. Litteratures Anciennes Du Proche Orient, Paris.
DKE I. (2009). Diyarbakır Kültür Envanteri (Merkez) I, Diyarbakır.
DEZSO, T. (2006). “Şubria And the Assyrian Empire”. Acta Ant. Hung. 221-235.
COŞKUN, N. (2014). “Mardin Müzesinden Bir Grup Yeni Asur Çanak Çömleği”, Olba XXII, Mersin. 15-31.
COŞKUN KÖSE, N. (2005). Diyarbakır-Bismil Yüzey Araştırmasında (Dicle’nin Güneyi) Saptanmış Yerleşimlerin Çanak Çömlek Malzemesinin Değerlendirilmesi, (Yüzüncü Yıl Üniversitesi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Van.
COŞKUN, A. (2017b).”Zerzevan Castle in the Light of Recent Archaeological Researches”. Anadolu/Anatolia 43: 91-110.
COŞKUN, A. (2017a). “Roma’nın Askeri Yerleşimi Zerzevan Kalesi’nde Yeni Kazılar”. Uluslararası Diyarbakır Sempozyumu Cilt 1, (Ed. U. Bircan, A. Coşkun vd.), Diyarbakır Valiliği. 47-59.
COŞKUN, A. (2016). “Zerzevan Kalesi Roma’nın Sınır Garnizonu”, Aktüel Arkeoloji Mayıs Haziran. 6-7.
CONRAİDE, F. A. (1991). “The Kurkh Monolith of Ashurnasirpal II”. Journal for semitics, vol. 3/1: 1-10.
BROWN, B. A. (2008). Monumentalizing Identities: North Syrian Urbanism, 1200-800 BCE
BAŞTÜRK, E. (2010). “Asur Devletinin Yukarı Dicle Vadisi Yayılımı ve Politik Uygulamaları”, Güneydoğu Anadolu Araştırmaları Sempozyumu, İstanbul: 139-155.
BAŞTÜRK, E. (2006). Asur Devletinin Yukarı Dicle Yayılımı. Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
ARI I-II. Grayson, A, K. (1972-1976). “Assyrian Royal Inscriptions I-II”, Wiesbaden.
AKÇAY, A. (2017). “A Late Uruk-Early Bronze Age Transitional Period Cemetery in the Upper Tigris Region: Aşağı Salat”. Olba Dergisi, Sayı XXV, 49-90.