SEYYİD ŞERÎF CÜRCÂNÎ’NİN “KİTÂBÜ’TTARÎFÂT” ADLI SÖZLÜĞÜNDE YER ALAN TASAVVURÂT (KAVRAMLAR MANTIĞI) İLE İLGİLİ MADDELER ÜZERİNE

“Kitâbü’t-Tarîfât” (Tanımlar Kitabı) pek çok alanda yer alan temel kavramlara ilişkin alfabetik bir sözlüktür. Bu sözlüğün kaleme alındığı dönemde en çok üzerinde durulan ve okutulan disiplinlerden biri de mantıktır. Dahası mantık bu dönemde diğer alanlarda kullanılabilecek doğru düşünmeye yönelik bir araç olarak görülmektedir. Bu bakımdan bu eserde mantık alanında kullanılan pek çok temel kavrama yer verilmiştir. İslâm mantık geleneğinde mantık konuları iki ana başlık altında ele alınmaktadır. Bunlar tasavvurât ve tasdîkâttır. Tasavvurât, Batı mantık geleneğindeki kavramlar mantığına; tasdîkât ise önermeler mantığı ve kıyas kuramına denk gelmektedir. İslâm mantık geleneğinde tasavvurât başlığı altında kavram çeşitleri, beş tümel, kategoriler ve tanımlar üzerinde durulmaktadır. Bu çalışmada amacımız; Seyyid Şerîf Cürcânî’nin bir sözlük olarak yazdığı “Kitâbü’t-Tarîfât” adlı eserinde tasavvurâtla ilgili maddelere ilişkin şu sorulara yanıt bulmaktır: Cürcânî, bu maddelerin mantığa ilişkin olup olmadıklarını belirtmiş midir? Başka bir ifadeyle mantık bilmeyen okuyucu, bu maddeleri okuduğunda onların mantığa ait olduklarını anlayabilir mi? Yoksa bu maddelerde yapılan tanımlar, sadece mantıkla ilgilenenlere ilişkin açıklamalar niteliğinde midir? Cürcânî, bu maddeleri hazırlarken hangi mantıkçılardan ve hangi mantık eserlerinden etkilenmiştir? Söz konusu tanımlar, Cürcânî’nin kendisine mi, yoksa başkasına mı aittir?

ON THE ITEMS RELATED TO TASAVVURAT (LOGIC OF CONCEPTS) IN THE DICTIONARY OF “KITABU’T-TARIFAT” (THE BOOK OF DEFINITIONS) OF SAYYID SHARIF GURGANI

“Kitabu’t-Tarifat” (The Book of Definitions) is an alphabetical dictionary of basic concepts in many fields. One of the most studied and taught discipline was logic when this dictionary was written. Moreover, in that period, logic was seen as an instrument that could be used in other areas for thinking right. In this respect, this work contains many basic concepts used in the field of logic. In the tradition of Islamic logic, the topics about logic are approached with two main headings, which are tasavvurat and tasdikat. Tasavvurat corresponds to the sense of logic of concepts in the tradition of Western logic, as well as tasdikat equals to the sense of propositional logic and theory of syllogism. In the tradition of Islamic logic, it is dealt with concept types, five universals, categories and definitions under the title of tasavvurat. The aim of this study is to answer the following questions related to tasavvurat in the book “Kitabu’t-Tarifat” written by Sayyid Sharif Gurgani as a dictionary: did Gurgani indicate whether these issues are related to logic? In other words, does the reader who does not know the logic understand that they belong to the logic when he/she reads these subjects? On the other hand, are they the definitions made in these matters just the explanations of those who are interested in logic? From which logicians and which logic books had been Gurgani affected when he prepared these items? Does these definitions belong to Gurgani or to someone else?

PDF

___

ARİSTOTELES (1989), İkinci Analitikler, Çev. H. Ragıp Atademir, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
ARİSTOTELES (1996a), Kategoriler, Çev. Saffet Babür, Ankara, İmge Kitabevi.
ARİSTOTELES (1996b), Topikler, Çev. H. Ragıp Atademir, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
ARİSTOTELES (2002), Yorum Üzerine, Çev. Saffet Babür, 2. Baskı, Ankara, İmge Kitabevi.
ARİSTOTELES (2005), İkinci Çözümlemeler, Çev. Ali Houshiary, İstanbul, Yapı Kredi Ya- yınları.
BAYRAKDAR, Mehmet (2016), İslam Felsefesine Giriş, 12. Baskı, Ankara, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
BİNGÖL, Abdulkuddûs (1988), Porphirios ve İsagojisi Üzerine, Erzurum, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları.
BOLAY, M. Naci (1990), Fârâbî ve İbni Sînâ’da Kavram Anlayışı, İstanbul, Milli Eğitim Ba-kanlığı Yayınları.
CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf (1990), Kitâbü’t-Tarîfât, Beyrut, Mektebetü Lübnan.
CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf (1997), Tarîfât: Arapça-Türkçe Terimler Sözlüğü, Çev. Arif Erkan, İstanbul, Bahar Yayınları.
EBHERÎ, Esîruddîn (2016), Îsâgûcî: Mantığa Giriş, Çev. Hüseyin Sarıoğlu, Ankara, Türkiye Bilimler Akademisi.
FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (1990a), İhsâü’l-Ulûm: İlimlerin Sayımı, Çev. Ahmet Ateş, İstanbul, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (1990b), “Peri Hermeneias Yani Önerme Kitabı”, Fârâbî’nin Peri Hermene-ias Muhtasarı, Mübahat Türker Küyel, Ankara, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, ss.72-95.
FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2005), “Tenbîh alâ Sebîli’s-Sa’âde (Mutluluk Yoluna Yöneltme)”, Fârâbî’nin İki Eseri, Çev. Hanifi Özcan, İstanbul, M. Ü. İlâhiyat Fakültesi Yayınları, ss. 143-190.
FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2008a), Kitâbu’l-Burhân, Çev. Ömer Türker ve Ömer Mahir Alper, İstan-bul, Klasik.
FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2008b), Kitâbu’l-Hurûf: Harfler Kitabı, Çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Yayıncılık.
FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2016), Mantıkta Kullanılan Lafızlar: Kitâbü’l-Elfâzi’l-Müsta’mele fi’l-Mantık, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık.
FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2018a), “El-Fusûlü’l-Hamse: Beş Fasıl” Mantığa Giriş Risaleleri, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık, ss. 32-57.
FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2018b), “Îsâgûcî Kitabı Yani Giriş” Mantığa Giriş Risaleleri, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık, ss. 58-89.
FÂRÂBÎ, Ebû Nasr (2018c), “Et-Tavtıa veya Mantığa Giriş Risalesi” Mantığa Giriş Risaleleri, Çev. Yaşar Aydınlı, İstanbul, Litera Yayıncılık, ss. 13-31.
GÜMÜŞ, Sadreddin (1984), Seyyid Şerîf Cürcânî ve Arap Dilindeki Yeri, İstanbul, İslami İlimler Araştırma Vakfı Neşriyatı.
GÜMÜŞ, Sadreddin (1993), “Seyyid Şerîf Cürcânî”, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 8, İstanbul, ss. 134-136.
İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2004), “Uyûnu’l-Hikme”, İbn Sînâ Risaleleri, Çev. Alparslan Açıkgenç ve M. Hayri Kırbaşoğlu, Ankara, Kitâbiyât, ss. 65-91.
İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2005), İşaretler ve Tembihler, Çev. Ali Durusoy, Muhittin Macit ve Ekrem Demirli, İstanbul, Litera Yayıncılık.
İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2006a), İkinci Analitikler, Çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Yayıncılık.
İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2006b), Mantığa Giriş: Medhal, Çev. Ömer Türker, İstanbul, Litera Ya- yıncılık.
İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2013a), En-Necât: Felsefenin Temel Konuları, Çev. Kübra Şenel, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık.
İBN SÎNÂ, Ebû Alî (2013b), Tanımlar Kitabı: Kitâbü’l-Hudûd, Çev. Aygün Akyol, İclal Arslan, Ankara, Elis Yayınları.
KÂTİBÎ, Necmüddîn (2017), Şemsiyye Risalesi, Çev. Ferruh Özpilavcı, İstanbul, Litera Ya-yıncılık.
KEKLİK, Nihat (1969-1970), İslâm Mantık Tarihi ve Fârâbî Mantığı, C. 2, İstanbul, Edebiyat Fakültesi Basımevi.
ÖNER, Necati (1996), Klasik Mantık, 7. Baskı, Ankara, Bilim Yayınları.
PEKER, Hidayet (2001), “İbn Sînâ’nın Kavram Anlayışı”, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, C. 10, Sy. 1, ss.165-176.
PETERS, Francis E. (2004), Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü, Çev. Hakkı Hünler, İs-tanbul, Paradigma Yayıncılık.
PORPHYRIOS (1948), Isagoji, Çev. Hamdi Ragıp Atademir, Konya, Atademir Yayınevi.
PORPHYRIOS (1986), Isagoge, Çev. Betül Çotuksöken, İstanbul, Remzi Kitabevi.
RESCHER, Nicholas (2018), İslâm Mantık Tarihi, Çev. Ahmet Kayacık, İstanbul, Litera Yyıncılık.
ROSS, David (2011), Aristoteles, Çev. Ahmet Arslan, İstanbul, Kabalcı Yayıncılık.
YAREN, Tahir (2003), İbn Sîna Mantığına Giriş, Ankara, İlâhiyât.