MARAŞ SANCAĞI’NDA YABANCI OKULLAR (1862-1908)

Bu çalışmanın amacı 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında Maraş Sancağı’nda faaliyet gösteren yabancı misyonerlere ait eğitim kurumlarının durumunu ve gelişimini Osmanlı arşiv belgelerinden yararlanarak ortaya koymaktır. Bu konu çerçevesinde Maraş Sancağı’nda kurulmuş yabancı okulların durumu yeni kaynaklar ışığında tespit edilip analizler yapılmıştır. 19. yüzyılın sonlarında Maraş Sancağı’nda farklı dinlere mensup topluluklar bir arada yaşamaktaydı. Sancaktaki gayrimüslim nüfusun önemli bir bölümü Maraş kaza merkezinde yaşıyordu. Maraş şehir nüfusunun takriben %20’sini gayrimüslim nüfus oluşturuyordu. Gayrimüslim topluluklar içinde en kalabalık grubu Ermeni cemaatleri oluşturuyordu. Yabancı ve azınlık okullar genelde Ermeni nüfusun yoğun olduğu yerlerde kurulmuştu. Bu sebeple bu okullardan eğitim alanların büyük çoğunluğunu Ermeni çocukları oluşturuyordu. 20. yüzyılın başlarına gelindiğinde Maraş Sancağı’nda Fransa, ABD, Birleşik Krallık ve Almanya’nın himayesinde çeşitli derecelerde çok sayıda okul açılmıştı. Bu okullar büyük ölçüde Ermeni cemaatlerin kontrolündeydi. Maraş Sancağı’nda yabancıların kurduğu okullar gayrimüslim azınlıkların kurduğu okullardan sayıca daha azdı. Yabancı okullar ve yetimhaneler Maraş kaza merkezi ile kazaya bağlı nahiye ve köylerde kurulmuştu. Misyonerlerce açılan yetimhanelerde de mesleki eğitimler verilmekteydi. Yabancı okullar himayesi altında oldukları devletler ve misyoner örgütler tarafından finanse edilmekteydi. Devletten ruhsat almadan kurulan ve faaliyete geçirilen yabancı okulların teftiş ve denetimleri uzun bir süre yapılamamıştı.

FOREING SCHOOLS IN MARASH SANJAK (1862-1908)

This study aims to explain the situation and development of the educational institutions of foreign missionaries operating in the Marash Sanjak at the end of the 19th century and the beginning of the 20th century, by using Ottoman archive documents. Within the framework of this subject, the situation of foreign schools established in Marash Sanjak was determined in the light of new sources, and analyzes were made. At the end of the 19th century, communities belonging to different religions lived together in the Marash Sanjak. A significant part of the non-Muslim population in the sanjak lived in the district center of Marash. Non- Muslims constituted approximately 20% of the population of Maraş city. The most crowded group among non- Muslim communities was Armenian communities. Foreign and minority schools were generally established in areas with a dense Armenian population. For this reason, most of those who received education from these schools were Armenian children. By the beginning of the 20th century, many schools of varying degrees were opened in the Marash Sanjak under the auspices of France, the USA, the United Kingdom, and Germany. These schools were largely under the control of Armenian communities. The schools established by foreigners in Marash Sanjak were less in number than the schools established by non-Muslim minorities. Foreign schools and orphanages were established in the city center of Marash in the sub-districts and villages of the center. Vocational training was given in orphanages opened by missionaries. Foreign schools were financed by foreign states and missionary organizations. The schools operated without obtaining a license from the state could not be inspected for a long time.

PDF

___

BOA, DH.İD, 163/4, (25 Za 1330).
BOA, DH.İD, 163/33, (03 M 1332.
BOA, DH.İD., 117/33, (04 R 1329).
BOA, DH. İD,117/39, (06 C 1329).
BOA, Y.PRK.ASK, 155/12, (11 C 1317).
BOA, Y.PRK.MF, 5/20-13, (02 R 1325).
BOA, DH.MUİ, 26-3/17, (28 L 1328).
BOA, Y.EE. 37/37-2, (06 R 1327).
BOA, DH. EUM. KLU, 10/24, (21 Za 1333).
BOA, A.MKT.MHM, 749/18 (02 R 1320).
1317 /1899 Tarihli Maârif Nezâreti Salnâmesi
1317 /1899 Tarihli Maârif Nezâreti Salnâmesi
1319/1901 Tarihli Maârif Nezâreti Salnâmesi
1321/1903 Tarihli Maârif Nezâreti Salnâmesi
Akyüz, Y. (2001). Başlangıçtan 2001’e Türk eğitim tarihi (8. Baskı). Alfa Yayınları. İstanbul.
Aydın, M. (2006). Amerikan Protestan Misyonerlerinin Ermeniler Arasındaki Faaliyetleri ve Bunun Osmanlı- Amerikan İlişkilerine Etkisi, OTAM (Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi) Dergisi, Sayı 19, 79-122.
Cuinet, V. (1891). La Turquie d’Asie. Tome Deuxieme. Ernest Leroux. Paris.
Çabuk, M. (2015). Amerikan Board Arşivine Göre; 1878–1879 Zeytun’daki Ermeni İsyanı ve Amerikalı Misyonerler, Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 10 (5), 131-140.
Doğan, A. (2004). Maraş’ta misyonerlik faaliyetleri (XIX. yüzyılın ikinci yarısı ve XX. yüzyılın başlarında), Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 11, 271-285.
Doğan, A. (2014). Osmanlı Devleti’nde Alman Kültürel Yayılmacılığı Maraş Örneği, Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi,13(2), 437-464.
Günay, N. (2006). Cumhuriyet öncesindeki Maraş’ta yabancı okullar, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 22(64- 66), 387-414.
Haydaroğlu, İ. (2002). Osmanlı Devleti’nde Eğitim ve Öğretim. Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, 14, Ankara, 446-462.
Karpat, K. H. (2003). Osmanlı nüfusu (1830-1914). (Çev. B. Tırnakcı). Tarih Vakfı Yurt Yayınları No: 133. İstanbul.
Koçer, H. A. (1991). Türkiye’de Modern Eğitimin Doğuşu ve Gelişmesi. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları No: 2168. İstanbul.
Ortaylı, İ. (2004). Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler 1 (2. Baskı). Turhan Kitabevi. Ankara.
Öztürk, S. (2006). Osmanlı Salnâmelerinde Maraş Sancağı 1284-1326/1867-1908. 1-2.Kahramanmaraş Belediyesi Kültür Armağanı. İstanbul.
Şahin, H. (2010). XX. Yüzyılın Başlarında Maraş Sancağı’nın İktisadi, Mali ve Sosyal Durumu, [Doktora tezi, Marmara Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.
Şahin, H. (2012). Osmanlı Medreselerinde İktisat Eğitimi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(20), 93-102.
Şemseddin Sami. (1316). “Haleb”, Kamusu’l-A’lam, Cilt: 6. Mearif Nezareti Tarıfından Tab’ Edilmiştir. İstanbul.
Şimşir, B. N. (1985). Ermeni Propagandasının Amerika Boyutu Üzerine, Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu, 8-12 Ekim 1984, Ankara. 79-124.
Tekeli, İ., & İlkin, S. (1993). Osmanlı İmparatorluğu’nda Eğitim ve Bilgi Üretim Sisteminin Oluşumu ve Dönüşümü. TTK Yayını. Ankara.
Tozlu, N. (2014). Osmanlı Devleti’nde Ermeni Eğitim Kurumları ve Faaliyetleri, Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel Sayısı, 2(60), 1-17.
Türk, İ. C. (2012). Ecnebi Okullar ve Osmanlı Devleti’ndeki Faaliyetlerine Dair Bir Rapor, Türk Yurdu, 32(298), 29-35.
Vilayat, Liva ve Kazaların Huruf-ı Heca Tertibiyle Esamisini Mübeyyin Defterdir (1326). Matbaa-i Osmânîye. İstanbul.
Yürür, G. (2013). Gaziantep’teki Amerikan Hastanesi, Hastaneye Bağlı Tıp ve Sağlık Ocaklarının Tarihi ve Çevreye Etkileri, [Doktora tezi, İstanbul Üniversitesi]. https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp.