Tefsirde İhtilaf Sebebi Olarak Müşterek Lafızlar: Kur’ Örneği

Bir lafzın iki veya daha fazla anlamda kullanılması durumuna iştirâk denilmektedir. Bu anlamlar, bazen birbirine zıt olabilmektedir. Bu nedenle tür kelimeler, ezdâd olarak da adlandırılmaktadır. Fakat bununla sıcak-soğuk, iyi-kötü gibi karşıt anlamlı kelimeler değil; zıt iki anlamda kullanılan lafızlar kastedilmektedir. Müfessirlerin Kur’ân-ı Kerim’i anlamada ihtilafa düşmelerine neden olan birçok sebepten söz edilmektedir. Bu sebeplerden biri de müşterek lafızlardır. Kur’ân-ı Kerim’de yer alan bütün müşterek lafızları ele almak bir makalenin sınırlarını aşacağından bu çalışmada, kur’ (قُرْء) kelimesinin anlamına dair âlimlerin farklı değerlendirmelerine yer verilecektir. Irak ekolüne mensup âlimler, Bakara sûresi 228. âyette boşanma sürecinde kadının beklemesi gereken zamanı bildiren ve zıt iki anlamda kullanıldığı belirtilen kur’ kelimesinin hayız; buna karşın Hicaz ve Medineli âlimler bunun temizlik dönemi, olduğunu ifade etmişlerdir. Kelimenin âdet dönemi anlamında olduğunu tercih edenlere göre, boşama temizlik döneminde gerçekleşmişse, üçüncü hayzın nihayetinde iddet süresi son bulmaktadır. Şayet boşama hayız döneminde gerçekleşmişse, bu durumda iddet dördüncü hayzın sonunda tamamlanmaktadır. Buna mukabil kur’ lafzının tuhr anlamında olduğunu tercih edenlere göre, temizlik döneminde yapılan boşama, üçüncü hayza girmekle bitmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Tefsir, Kur’, İhtilaf, Ezdâd, Müşterek

PDF

___

Ahmed Muhtar, Ömer. ‘İlmü’d-delâle. 5. Bs. Kahire: ‘Alemü’l-Kütüb, 1998.
Âlûsî, Mahmûd b. Abdullah. Rûhü’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Kur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, t.y.
Âmidî, Ali b. Muhammed. el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm. Thk. Abdürezzâk ‘Afîfî. 4 Cilt. Riyad: Darü’s-Sümay’î, t.y.
Asmaî, Ebû Sa‘îd Abdülmelik b. Kureyb. el-Ezdâd. Nşr. August Haffner. Beyrut: el-Matba‘atü’l-Katolokiyye li’l-Âbâi’l-Yesû‘iyyîn, 1912.
Begavî, Ebû Muhammed Hüseyin b. Mes‘ûd. Tefsîrü’l-Begavî (Me‘âlimü’t-tenzîl). Thk. Muhammed Abdullah en-Nemr. 8 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 1989.
Buhârî, Muhammed b. İsmail. Sahîhü’l-Buhârî. Dımaşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 2002.
Cessâs, Ebû Bekir Ahmed b. Ali er-Râzî. Ahkâmü’l-Kur’ân. Thk. Muhammed es-Sadık Kahmavî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, 1992.
Cüveynî, İmamü’l-Harameyn Abdülmelik b. Abdullah. el-Burhân fî usûli’l-fıkh. Thk. Abdül‘azîm ed-Dîb. 2. Bs, 2 Cilt. Kahire: Dârü’l-Ensâr, 1400.
Demircan, Ali Rıza. Kur’ân ve Sünnet Işığında Câriyeler ve Sömürülen Cinsellikleri. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2014.
Durmuş, İsmail. “Müşterek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 171-172. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2006.
Ebû Bekir el-Esamm, Abdurrahman b. Keysân. Tefsîru Ebû Bekir el-Esamm. Thk. Hıdır Muhammed Nebhâ. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2006.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş‘as es-Sicistânî. Sünenu Ebî Dâvûd. Thk. Muhammed Nâsırüddin el-Elbânî. 2. Bs. Riyad: Mektebetü’l-Ma‘arif, 1424.
Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf el-Endelüsî. el-Bahrü’l-mühît. Thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
Ebû ‘Ubeyde, Ma‘mer b. Müsenna et-Teymî. Mecâzü’l-Kur’ân. Thk. Fuat Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, t.y.
Ebü’l-Mûsa el-Eş‘arî, Ali b. İsmail b. Abdullah. el-İbâne an usûli’d-diyâne. Beyrut: Dâru İbn Zeydûn, t.y.
Ebüssuûd, Muhammed b. Muhammed el-İmâdî. İrşâdü’l-‘akli’s-selîm ilâ mezâya’l-Kur’âni’l-kerîm. 9 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, t.y.
Ebü’t-Tayyib el-Lügavî, Abdülvâhid b. Ali. Ezdâd fî kelâmi’l-‘arab. Thk. İzzet Hasan. Dımaşk: Dâru Talas, 1996.
Fenîsan, Su’ûd b. Abdullah. İhtilâfü’l-müfessirîn esbabühu ve âsârühu. Riyad: Dâru İşbiliyye, 1997.
Hîrî, Ebû Abdurrahman İsmail b. Ahmed. Vücûhü’l-Kur’ân. Thk. Necef Erşî. 2. Bs. İran: Mecmeü’l-Bühûsi’l-İslâmiyye, t.y.
İbn ‘Arabî, Ebû Bekir Muhammed b. Abdullah. Ahkâmü’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Abdülkadir ‘Atâ. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2002.
İbn ‘Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib. el-Müharrarü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-‘azîz. Thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
İbn Cüzey, Muhammed b. Ahmed el-Kelbî el-Gırnâtî. et-Teshîl li ‘ulûmi’t-tenzîl. Thk. Muhammed Salim Haşim. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1995.
İbn Ebî Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm müsneden an Rasûli’l-Allah ve’s-sahâbeti ve’t-tâbi‘în. Thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetu Nezar Mustafa el-Bâz, 1997.
İbn Ebû Zemenîn, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîz. Thk. Ebû Abdullah Hüseyin Ukkâşe - ve Muhammed b. Mustafa el-Kenz. 5 Cilt. Kahire: el-Farûkü’l-Hedîse li’t-Taba‘ati ve’n-Neşr, 2002.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ İsmail b. Ömer b. Kesîr. Tefsîrü’l-Kur’âni’l-‘azîm. Thk. Mustafa es-Seyyid Muhammed. 15 Cilt. Kahire: el-Farûkü’l-Hedîse, 2000.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünenu İbn Mâce. Thk. Beşşâr Avvâd Marûf. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Cîl, 1998.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdulhalim. Mecmû’u Fetâva Şeyhü’l-İslâm Ahmed b. Teymiyye. 36 Cilt. Medine: Mücemme‘ü’l-Melik Fehd li Taba‘ati’l-Mushafi’ş-Şerîf, 2004.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Nüzhetü’l-e’yüni’n-nevâzir fî ‘ilmi’l-vücûh ve’n-nezâir. Thk. Muhammed Abdülkerim Kazım er-Râdî. 3. Bs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1987.
İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir Muhammed b. Kasım el-Enbârî. Kitâbü’l-ezdâd. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Sayda-Beyrut: el-Mektebetü’l-‘Asriyye, 1987.
Koca, Ferhat. “Müşterek”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32: 172-174. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2006.
Kurtubî, Muhammed b. Ahmed b. Ebû Bekir. el-Câmi’ li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessestü’r-Risâle, 2006.
Kutrub, Ebû Ali Muhammed b. el-Müstenîr. Kitâbü’l-ezdâd. Thk. Hanna Haddâd. Riyad: Dârü’l-‘Ulûm, 1984.
Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Kur’ân. Thk. Ahmet Vanlıoğlu - ve Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
Mukātil b. Süleyman. Tefsîru Mukātil b. Süleyman. Thk. Abdullah Mahmûd Şehâte. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’t-Tarihi’l-‘Arabî, 2002.
Mukerrem, Abdullah Salim. el-Müşterekü’l-lafzî fî dav’i garîbi’l-Kur’âni’l-kerîm. Kahire: ‘Alemü’l-Kütüb, 2009.
Müberred, Ebü’l-Abbas Muhammed b. Yezîd. Mâ ittefeka lafzuhu vehtelefe maʿnâhu mine’l-Kur’âni’l-mecîd. Thk. Ahmed Muhammed Süleyman. Küveyt: Vizâretü’l-Evkāf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1989.
Müneccid, Muhammed Nûreddîn. el-İştirâkü’l-lafzî fi’l-Kur’âni’l-kerîm beyne’n-nazariyyeti ve’t-tatbîk. Dımaşk: Dârü’l-Fikr, 1999.
Müslim, Müslim b. Haccâc b. Müslim. Sahîhu Müslim. 2 Cilt. Riyad: Dâru Taybe, 2006.
Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. Me‘âni’l-Kur’âni’l-kerîm. Thk. Muhammed Ali Sabûnî. 6 Cilt. Mekke: Merkezu İhyâi’t-Türâsi’l-İslâmî, 1988.
Okumuş, Mesut. “Kur’an Yorumunda Çokanlamlı Lafızlara Yaklaşımlar”. Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2003): 27-62.
Özdaş, Haşim. Kur’ân Âyetleri Işığında Savaş Esirlerinin Durumu. Doktora, Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
Râgıb el-İsfahânî, Hüseyin b. Muhammed b. Mufaddal. Mükaddimetu câmi‘i’t-tefâsîr. Thk. Ahmed Hasan Ferhat. Kuveyt: Darü’d-Da’ve, 2000/1403.
Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. el-Mahsûl fî usûli’l-fıkh. Thk. Taha Cabir Feyyâd el-Ulvânî. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, t.y.
Râzî, Fahreddin Muhammed b. Ömer. Tefsîrü’l-kebîr. 32 Cilt. Beyrut: Darü’l-Fikr, 1981.
Salih, Muhammed Edîb. Tefsîrü’n-nüsûs fî’l-fıkhi’l-islâmi. 4. Bs, 2 Cilt. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî, 1993.
Sîbeveyhi, Ebû Bişr ‘Amr b. Osman. el-Kitâb kitâbu Sîbeveyhi. Thk. Abüsselâm Muhammed Harûn. 3. Bs, 5 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 1988.
Süyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir b. Muhammed. el-İtkân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed b. Ali. 3 Cilt. Kahire: Darü’l-Hadis, 2006.
Süyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir b. Muhammed. Mü‘terekü’l-ekrân fî i’câzi’l-Kur’ân. Thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 3 Cilt. Kahire: Darü’l-Fikri’l-‘Arabî, t.y.
Şâfiî, Muhammed b. İdris. el-Ümm. Thk. Rif‘at Fevzî. 11 Cilt. Mansûre: Darü’l-Vefâ, 2001.
Şâyi’, Muhammed b. Abdurrahman b. Salih. el-Fürûkü’l-lügaviyye ve eseruha fî tefsîri’l-Kur’âni’l-kerîm. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1993.
Şâyi’, Muhammed b. Abdurrahman b. Salih. Esbâbu ihtilâfi’l-müfessirîn. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1995.
Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘ü’l-beyân an te’vilî âyi’l-Kur’ân. Thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Merkezu’l-Bühûs ve’d-Dirasâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye Dâru Hicr, 2001.
Tirmizî, Ebû İsa Muhammed b. İsa b. Sevre. el-Câmi‘ü’s-Sahîh Sünenü Tirmizî. Thk. Beşşâr Avvad Maruf. 2. Bs, 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmî, 1998.
Zeccâc, Ebû İshak İbrâhim es-Serî. Me‘âni’l-Kur’ân ve i‘rabuh. Thk. Abdülcelîl Abduh Şelebi. 5 Cilt. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 1988.
Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf an hakāiki gavamidi’t-tenzîl ve ’uyûni’l-ekāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Thk. Şeyh ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1998.
Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 3. Bs, 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Darü’t-Turâs, 1984.
Zeyla‘î, Ebû Muhammed Abdullah b. Yûsuf. Nasbü’r-râye li ahâdis el-hidâye. Thk. Muhammed Avame. 5 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Reyyân, 1997.