Kafkas Albanyası Devletinin Hıristiyanlık Öncesi Dini İnançları

Kafkas Albanyası devleti, Azerbaycan devletinin sınırları da dâhil olmak üzere, Güney Kafkasya topraklarında MÖ. IV - MS. VIII. yüzyılda var olan, aynı zamanda Azerbaycan tarihinin bir parçası olarak kabul edilen bir devlettir. Günümüzde Alban dini ve kültür mirasını sürdüren Udi halkı halen Azerbaycan devletinin azınlık halkı olarak yaşamlarını sürdürmektedirler. Bünyesinde çok sayıda topluluk barındıran Albanya devleti, Hıristiyanlık öncesi büyücülük, totemizm, göksel cisimlere tapınma ve putperestlik gibi inançların yanı sıra Yahudilik gibi tek tanrılı inançlara sahip olmuştur. Bu kadim inançlar Hıristiyanlık ve İslam dininin bölgede etkin olduğu dönemlerde hayatiyetlerini korumuş, hatta bu gün bile az da olsa varlıklarını sürdürmektedirler. Günümüzde bölgede yaşayan dini inanç ve kültürü değerlendirmemiz açısından geçmişte bu coğrafyada var olmuş kadim dini inançları ve yaşanan kültürü bilmek oldukça önemlidir. Çalışmamızın konusu günümüz Azerbaycan devlet sınırlarını içine alan, tarihi Albanya devleti ve halklarının Hıristiyanlık öncesi dini inançlarını ve bu inançların günümüze yansımasını araştırmaktır. Bu bağlamda bölge üzerine kaleme alınmış eserler incelenmiş olup karşılaştırma yapılarak günümüz durumu değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Dinler Tarihi, Kafkasya, Albanya, Azerbaycan, Udi, Totemizm, Putperestlik, Zerdüştilik

Pre-Christian Religious Beliefs of Caucasian Albanian State

The state of Caucasian Albania, including the borders of the Azerbaijani state, is located in the territory of the South Caucasus BC IV - AD VIII century, which is also considered a part of the history of Azerbaijan is a state. Today, the people of Udi, which maintain the religious and cultural heritage of Alban, are still living as the minority people of the Azerbaijani state. The Albania state, which had a large number of communities, had pre-Christian witchcraft, totemism, paganism, celestial worship and beliefs as well as monotheistic beliefs such as Judaism. These ancient beliefs maintained their vitality during the period when Christianity and Islam became active in the region, and even to this day, they still exist even little. In order to evaluate the religious belief and culture living in the region today, it is important to know the ancient religious beliefs and culture that existed in this geography in the past. The subject of our study is to investigate the pre-Christian religious beliefs of the historical Albanians and their peoples, which are covering the boundaries of today's Azerbaijan state, and their reflection to the present day. In this context, the works related to the region were investigated and the current situation was compared and evaluated.

Keywords:

History of Religions, Caucasus, Albania, Azerbaijan, Udi, Totemism, Paganism, Zoroastrianism,

PDF

___

KAYNAKÇA Ahmedov, M – M. E. İsmayılov. Azerbaycan Tarih. Bakü: Elm Neşriyatı, 1993.
Aliyev, İkrar. Dağlık Karabağ. Bakü: Elm Neşriyatı, 1989.
Aşurbeyli, Sara. Ekonomiçeskiye i Kulturnıye Svyazi Azerbaydjana s İndiyey v Sredniye Veka. Bakü: 1990.
Aşurbeyli, Sara. Şirvanşahlar Devleti. Bakü: Avrasiya Press Yayınları, 2006.
Bakûvî, Seyid Yahya. Kitab et-Telhis el-Âsâr ve Acaib El-Melik El-Kahhar. Bakü: Şur Neşriyatı, 1992.
Bala, Mirza. Azerbaycan Tarihinde Türk Albaniya. Ankara: Yeni Cezaevi Matbaası, 1951.
Balayev, H. vd.. Azerbaycan Tarihi. Bakü: Elm Neşriyatı, 1993.
Belezuri, Ahmed b. Yahya. Fütûhu’l-Büldân. trc. Mustafa Fayda. İstanbul: Siyer Yayınları, 2013.
Bünyadov, Ziya. Azerbayan VII-IX Asırlarda. Bakü: Şerq Qerb Yayınları,1993.
Bünyadov, Ziya – Yusifov, Y.B. Azerbaycan Tarihi: En Kadim Zamanlardan XX Asradek. Bakü: Çırag Neşriyyatı, 2005.
Cavadov, Gamerşah. Azerbaycanın Azsaylı Halkları ve Milli Azınlıkları. Bakü: Elm Neşriyatı, 2000.
Çernıy, İuda. Gorskıe Evreç Sbornik Svedennıy o Kavkazıskih Gorçah. Tiflis: 1870.
Çünatikho, Metin – Paşa, İzzet Yusuf, Kafkas Tarihi. çev. Fatih Huvaj, İstanbul: Hürriyet Matbaası, 1914.
Dadaşzade, M. Azerbaycan Halkının Orta Asır Manevi Medeniyeti. Bakü: 1985.
Ehmedov, R. “Suraxanı Ateşgahı”. Elm ve Hayat Dergisi. Sayı. 8 Bakü: Ağustos, 1991.
Garnati, Ebu Hamid. Tuhfetü’l-Elbâb ve Nuhbetü’l-A’cab. Beyrut: Daru’l-Âfaki’l-Cedide, 1993.
Gasıımova, Mihriban. “Azerbaycan’da Dini Hayat: Bakü Örneği”. Ankara: Ankara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 1999.
Gasımov, Cavid. Tarih. Bakü: Çağ Öğretim İşletmeleri Yayınları, 2005.
Gazıyev, S. M. Kabele Şeherinin Tarihi-Arheoloji Tedgigi. Bakü: Azerbaycanın Maddi Medeniyeti, 1964.
Gökçe, Cemal. Kafkasya ve Osmanlı İmparatorluğunun Kafkasya Siyaseti. İstanbul: Şamil Eğitim ve Kültür Vakfı Yayınları, 1979.
Göyüşov, Reşit. Arheologiya ve Din. Bakü: Azerneşr, 1965.
Guliyev, H. A – Bahtiyarov, A. S. Azerbaycanda Kadim Dini Ayinler ve Onların Meişetdeki Galıgları. Bakü: Azerbaycan SSCB Medeniyyet Nazırlığı, 1968.
Hacıyev, Gasım. Berde Şehri Coğrafi, Siyasi ve Medeni Tarihi. Bakü: Azerbaycan Milli Elimler Akademiyası, 2008.
Hacıyeva, Marife. “Azerbaycanda Pir İnançları”. Jornal of Qafqaz University, 7 (Kasım 2001): 57-67.
Hamâvi, Yâkut el. Mucemul Buldân. Beyrut: Darus Sadır, 1977.
Hasanov, Zaur. Çar Skifler. Bakü: AZS Yayınları, 2005.
Heredot, Heredot Tarihi. çev. Müntekim Ökmen. İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları, 1973.
Heyet. Azerbaycan Etnografiyası. Bakı: Şerq Qerb Yayınları, 2007.
Heyet. Görsel Kültür. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Açık Öğretim Fakültesi Yayınları, 2011.
Hüseyinova, İrade. “Eski Kafkasya Tarihinin Arkeolojik Araştırmaları”. İrs Arkeoloji. 4/8. Ankara: Güzel İş Basımevi, (Aralık 2013). 4-11.
İsmayıl, Mahmut. İstoriya Azerbaydjana. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyat, 1993.
İz, Fahir – Hony, H. C. An English Turkish Dictionary. Oxford: At The Clarender Press, 1964.
Kaflı, Kadircan. Şimali Kafkasya. İstanbul: Vakit Matbaası, 1942.
Kalankaturklu, Moisey. Albaniya Tarihi. çev. Ziya Bünyadov. Bakü: Avrasiya Press, 2006.
Kasumova, S.Y. Yujnıy Azerbaydjan v III-VII vv. Bakü: Elm Yayınları, 1992.
Kemaloğlu, Muhammet. “Kafkasya Tarihi Geçmiş Etnik Dini Yapısı ve Terekeme (Karapapah) Türkleri”. Akademik Bakış Dergisi. 32. Kırgızistan: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, (Eylül-Ekim 2012). 1-17.
Kırzıoğlu, Fahrettin. Albanlar Tarihi: M.Ö. IV – M.S. X. Yüzyıllar. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1994.
Melikov, Rauf – İbrahimov Nizami. Mekteblinn Tarih Lüğatı. Bakü: Ayna Metbu Evi, 2004.
Memmedli, Akif. Eski ve Çağdaş Tarihimize Dair. Bakü: Adiloğlu Neşriyatı, 2004.
Memmedov, Kemal. İslam Öncesi Azerbaycanda Dini İnançlar. Bakü: 1996.
Memmedov, Tofik. Kafkas Albaniyası İlk Orta Asırlarda. Bakü: Tehsil Neşriyatı, 2006.
Memmedov, Zahid. Azerbaycanda XI-XIII Yıllarda Felsefi Fikir. Bakü: 1978.
Mövsümova, Lale. Azerbaycan Kadını Uzak Geçmişten İndiyedek. Bakü: Ulu Yayınları, 2003.
Mutlu, Akkuş Suzan. “Eski Mezopotamya’da Tanrılara Sunulan Kurbanlar”. Tarih Okulu Dergisi. 7/ 17. (Mart 2014). 1-17.
Mürselov, Cengiz. “Azerbaycan Dini İnançlarına Genel Bir Bakış”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 4/8 (Aralık 2016). 48-70.
Neishtat, Mordkhai – Zand, Michael. “Mountain Jews”. Encyclopedia Judaica, (2). Jerusalem: Keter Yayınları, ty.
Ögel, Behaeddin. İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 1984.
Özdaşlı, Esme. “Alban Kültür Mirası Üzerine İnşa Edilmiş Tarih: Ermenilerin Hristiyanlığı Kabul Etmiş İlk Devlet Oldukları Miti Üzerine Bir Araştırma”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 21/2. (Haziran 2016). 557-566.
Paşazade, Allahşükür. Kafkasda İslam: Tarih ve Müasirlik. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı, 1991.
“Putperestlik”. Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi. Bakü: 1978.
Rzayev, Nesir. Ecdatların İzi İle. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı, 1992.
Sakkâr, es Sâmî. “Erbil”. Diyanet İslam Ansiklopedisi. İstanbul: Diyanet Vakfı Yayınları, 1995. 11/ 272-273.
Saray, Mehmet. Azerbaycan Türkleri Tarihi. İstanbul: Nesil Matbaacılık, 1993.
Schwartz, Glenn M. The Archaeology of Sacrifice in The Ancient Near East. Indiana: Winona Lake, 2012.
Seferov, Yusif. Kadim Azerbaycan: Ne Biliyoruz. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyatı, 1989.
Seyidov, Mirali. Azerbaycan Halkının Soy Kökünü Düşünürken. Bakü: Azerneşir Yayınları, 1989.
Strabo. The Geography of Strabo. ed. H. L. Jones, London: Cambridge Mass. Harvard University Press, William Heinemann, 1924.
Taberî, Muhammed b. Câ‘fer Cerîr. Târîħu’l-Ümem ve’l-Mülûk. (1) Mısri Hüseyni Matbaası, t.y.
Tağıyev, Kövser. “Siyasi Tarih Bağlamında Azerbaycanda Din Eğitiminin Gelişimi”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, (Aralık 2013). 6/28. 380-389.
Tavluk, Ufuk. Etnik Çatışmaların Gölgesinde Kafkasya. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2002.
Velihanlı, Naile. Arap Hilafeti ve Azerbaycan. Bakü: Azerbaycan Devlet Neşriyyatı, 1993.
Veliyev, Baharlı – Mehemmed, Hesen. Azerbaycan (Fiziki-cografi, Etnogarafi ve İktisadi Oçerik). Bakü: Azerbaycan Nesriyat, 1993.
Yampolski, Z. İ. Azerbaycanda Kadim Dinler. Bakü: 1958.
Yampolski, Z. İ. Drevnyaya Albaniya III – I. vv. Do, n. e. SSR. Bakü: 1962.
Yeşilot, Okan. Ateş Çemberinde Azerbaycan. İstanbul: Yeditepe Yayınevi, 2015.
“Zerdüştilik”. Azerbaycan Sovyet Ansiklopedisi. Bakü: 1980.