Emrin Umûmiliği Hususunda Mezhebine Muhalif Bir Fakih Ebu’l-Yüsr El-Pezdevî (Ö. 493/1100)

Fıkıh usûlü ilminde lafızlar bahsinin önemli bir kısmını teşkil eden emir, fakihlerce detaylı incelemelere tabi tutulmuştur. Emirlerin tekrar diğer bir deyişle umûm ifade edip etmedikleri fıkıh usûlü ilminin araştırma konularından birisi olmuştur. Hanefî usûlcülerinin ekseriyeti bu türden bir lafzın tekrar ifade etmeyeceğini ve tekrara da ihtimali olmadığını savunmuşlardır. Bu nedenle her gün edâ edilen beş vakit namaz gibi tekrarı gerektiren emirleri sebeplerle ilişkilendirmişlerdir. Şâfiî, Mâlikî ve Hanbelî fakihleri birtakım şartların sağlanması halinde emrin umûmîliğini yani tekrar ifade edebileceğini benimsemişlerdir. Hanefî mezhebine mensup olan Ebü’l-Yüsr el-Pezdevî ise mezhep içerisinde tercih edilen görüşe muhalefet ederek emrin bir delil veya karîne vasıtasıyla umûm ifade edebileceğini dile getirmiştir. Bu çalışmada Ebü’l-Yüsr ile Hanefî usûlcülerinin emrin tekrarı hususundaki düşüncüleri mukayese edilerek her iki görüş detaylı bir şekilde irdelenmiştir. Yapılan incelemenin sonucunda mezhep içerisindeki bu ihtilafın emirle talep edilen herhangi bir fiilin yeniden vâcip olmasının mecâzen sebeplere izâfe edilip edilemeyeceği sorusuna verilen cevapla ilişkili olduğu tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Usûl, Hanefî, Ebu’l-Yüsr, Emir, Umûm

PDF

___

Aynî, Ebû Muhammed (Ebü’s-Senâ) Bedrüddîn Mahmûd b. Ahmed b. Mûsâ b. Ahmed. ‘Umdetü’l-Kârî Şerhu Sahîh-i Buhârî. 25 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
Basrî, Ebü’l-Hüseyn Muhammed b. Alî b. Tayyib. Kitâbü’l-Mu‘temed fî Usûlü’l-Fıkh. 2 Cilt. Dimeşk: Institut Français de Damas, 1965.
Bölükbaş, Emre. Ebu’l-Yüsr el-Pezdevî’nin Ma‘rifetü’l-Hücecü’ş-Şer‘iyye Eseri Bağlamında Usûl-i Fıkıh Anlayışı. Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, 2019.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil. Sahîh-i Buhârî. Riyad: Beytü’l-Efkâri’d- Devliyye, 1998.
Buhârî. Abdülazîz. Keşfü’l Esrâr an Usûlü Fahrü’l İslâm el-Pezdevî. 2. Baskı. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Cessâs, Ebû Bekir. Fusûl fi’l-Usûl. 2. Baskı. 2 Cilt. Lübnan: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010.
Çalış, Halit. “Kâsır İlletle Ta’lil Tartışmalarına Metodolojik Bir Katkı”. Usûl İslâm Araştırmaları Dergisi 4/4 (Ocak 2005): 73-98.
Debûsî, Ebû Zeyd. Takvîmü’l-Edille fî Usûli’l-Fıkh. Beyrut: Mektebetü’l-‘Asriyye, 2006 . Dönmez, İbrahim. “İllet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22: 117-120. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Dönmez, İbrahim. “Sebep”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36: 244-248. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
Ebû Amr, Cemâlüddîn Osmân b. Ömer b. Ebî Bekr b. Yûnus. el-Kâfiye. Kahire: Mektebetü’l-Edeb, 2010.
Ebu’l-Yüsr, Muhammed b. Muhammed b. Hüseyn b. Abdilkerîm b. Mûsâ b. Mücâhit el-Pezdevî. Ma‘rifetü’l-Hüceci’ş-Şer‘iyye. Lübnan: Müessesatü’r-Risâle, 2000.
Gazzâlî, Ebû Hamîd. Mustasfâ min İlmi’l-Usûl. 4 Cilt. Medine: Câmi‘atü’l-İslâmiyye Külliyyetü’ş-Şer‘iyye, ty.
Heyet, Mevsûatü’l-Fıkhiyye. Cilt. Kuveyt: Vezâratü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyye, 1986.
İbni Kutluboğa, Tâcu’t-Terâcim fî Tabakâti’l Hanefîyye. Şam: Dâru’l-Kalem, h.1413.
İbni Manzûr. Lisânü’l-‘Arab. 6 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârîf, ty. Koca, Ferhat. “Has”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 264-267. İstanbul: TDV Yayınları, 1997 . Lâmişî, Ebü’s-Senâ (Ebü’l-Mehâmid) Mahmûd b. Zeyd. Kitâbü’l-Lâmişî fî Usûli’l- Fıkh. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2018.
Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî. el-Fevâ‘idü’l-Behiyye fî Terâcümi’l- Hanefîyye. Kahire: Dâru’l-Kitabi’l-İslâmî, ty.
Molla Civen, Nuru’l-Envâr fî Şerhi’l-Menâr. 2 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Hanefiyye, 2017.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîh-i Müslim, Riyad: Beytü’l-Efkâri’d-Devliyye, 1998.
Öğüt, Salim. “Emir”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 11: 119-121. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Pezdevî, Fahrü’l-İslâm. Kenzü’l-Vüsûl ilâ Ma‘rifeti’l-Usûl(Keşfü’l-Esrâr’la birlikte). 2. Baskı. 4 Cilt. (-Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
Râzî, Fahreddin. Mahsûl fî‘İlmi Usûli’l-Fıkh. 6 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, ty.
Sem‘ânî, Ebû Sa‘d Abdülkerîm b. Muhammed b. Mansûr. el-Ensâb. 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Cinân, 1988.
Semerkandî, Alâeddin. Mîzânü’l-Usûl fî Netâicü’l-‘Ukûl. 2. Baskı. 2 Cilt. Ürdün: Dâru’n-Nûr, 2017.
Serahsî, Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. Usûlü’s-Serahsî. 3. Baskı. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2015.
Suyûtî, Cami‘u’l-Ahâdîs. 21 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, 1994.
Şâşî, Nizâmeddîn. Usûlü’ş-Şâşî. Beyrut: Dâru İbni Kesir, 2017. Şensoy, Sedat. “Lafız”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 27: 42-44.Ankara: TDV Yayınları, 2003.
Tirmîzî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre. Sünen-i Tirmîzî. Riyad: Beytü’l- Efkâri’d-Devliyye, 1999.
Vizêratü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyyeti bi’l-Kuveyt, 1992.
Zebîdî, Muhammed Murtazâ. Tâcu’l-‘Arûs min Cevâhirü’l-Kâmûs. 40 Cilt. Kuveyt: Matbaatü Hükûmetü’l-Kuveyt, 1972.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el- Fârikî ed-Dımaşkî. Siyeru A‘lâmi’n-Nübelâ. 25 Cilt. Beyrut: Müessetü’r- Risâle, 1984.
Zerkeşî, Bedereddîn. Bahru’l-Muhît fî Usûli’l-Fıkh. 2. Baskı. 6 Cilt. Kuveyt: Vizêratü’l-Evkâf ve’ş-Şüûni’l-İslâmiyyeti bi’l-Kuveyt, 1992.