Kur’ân Semâ‘ında Bayılma ve Ölüme Varan Hâller Konusunda Sûfîlere Yöneltilen Eleştiriler

Öz: Tarihi süreçte başta tevhit anlayışlarına eleştiriler yöneltildiği gibi sûfîlerin ibadet anlayışları, bazı hâl ve davranışlarına da eleştiriler yöneltilmiştir. Bu manada sûfîlere etkili eleştiri yöneltenlerden arasında Ebü’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, İbn Teymiyye ve İbrâhim b. Mûsâ eş-Şâtıbî’nin isimlerini zikretmek gerekir. Bu müellifler eserlerinde birçok konuyu gündeme getirerek sûfîlere eleştiriler yöneltmişlerdir. Ancak sûfîlere yönelttikleri tüm eleştirileri bu makalenin konusu değildir. Bu makale sadece Kur’ân semâ‘ına bağlı olarak sûfîlerde görülen kendinden geçme, bayılma ve ölüme varan hâllerine yönelik bu üç müellifin eleştirileriyle ve bu eleştirilerin tartışılmasıyla sınırlı olacaktır. Kur’ân tilâvetinin insan üzerindeki etkisi inkârı mümkün olmayan bir gerçektir. Bu etkinin tezâhürleri insandan insana farklılık arz eder. Kur’ân semâ‘ında ağlama ve beden de titreme hâllerine karşı çıkmayan ve bu hâlleri sünnete ve Kur’ân’a uygun bulan İbnü’l-Cevzî, İbn Teymiyye ve Şâtıbî kendinden geçme, bayılma ve ölüme varan hâlleri ise bid‘at olarak değerlendirmişlerdir. Onlara göre hiçbir sahâbî de görülmeyen bu tür durum ve hâller, ilimden yoksun aşırı züh ve ibadet anlayışının neticesidir.

Anahtar Kelimeler:

Tasavvuf, sûfî, semâ‘, İbnü’l-Cevzî, İbn Teymiyye

PDF

___

‘Aynî, Ebû Muhammed Mahmûd b. Ahmed Bedreddîn. el-Binâye şerhu’l-Hidâye. 13 cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1420/2000.
Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatîb. Târîhu Bağdâd. Thk. Beşşâr ‘Avvâd Ma‘rûf. 16 cilt. Beyrût: Dârü’l-ğarbi’l-İslâmî, 1422/2002.
Begavî, Ebû Muhammed el-Hüseyin b. Mes‘ûd. Me‘âlimu’t-tenzîl fî tefsîri’l-Kur’ân. Thk. Muhammed Abdullah en-Nemr, Osmân Cem‘a Damîriyye, Süleymân Müslim el-Hırş. 8 cilt. Riyâd: Dâru Tayyibe, 1417/1997.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyin. Şu‘abü’l-îmân. Thk. Abdülalî Abdülhamîd Hâmid. 14 cilt. Riyâd: Mektebetü’r-rüşd, 1423/2003.
Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn. Menâḳıbü’ş-Şâfi‘î. Thk. Es-Seyyid Ahmed Sakar. Kahire: Mektebetü dâri’t-türâs, 1390/1970.
Buhârî, Ebû Abdillah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Câmi, Abdurrahman. Nefahâtü’l-üns. Trc. Lâmiî Çelebi. Nşr. Süleyman Uludağ ve Mustafa Kara. 4. Baskı. İstanbul: Ma‘rifet Yayınları, 2008.
Deynûrî, Ebû Bekir Ahmed b. Mervân. el-Mecâlise ve cevâhiru’l-‘ilm. Thk. Ebû ‘Abîde Meşhûr b. Hasan Âl-i Selmân. 10 cilt. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 1419.
Fahreddîn er-Râzî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ömer. et-Tefsîru’l-kebîr (Mefâtîhu’l-ğayb). 32 cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1421/2000.
Feyizli, Hasan Tahsin. Feyzü’l-Furkan Kur’an-ı Kerîm ve Açıklamalı Meali. 4. Baskı. İstanbul: Server İletişim, 2007.
Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâu ulûmi’d-dîn. 4 cilt. Beyrût: Dârü’l-ma‘rife, ts.
Hâzin, ‘Alâuddîn Alî bin Muhammed. Lübâbü’t-te’vîl fî ma‘ânî’t-tenzîl (Tefsîru’l-Hâzîn). Thk. Muhammed Alî Şâhîn. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1415.
Herevî, Ebû ‘Ubeyd el-Kâsım b. Sellâm. Fadâilu’l-Kur’ân. Thk. Mervân el-‘Atıyye, Muhsin Harrâbe. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1415/1995.
Hücvirî, Ali Osman Cüllâbî. Keşfu’l-mahcûb (Hakikat Bilgisi). Nşr. Süleyman Uludağ. 3. Baskı. İstanbul: Dergah Yayınları, 2010.
İbn ‘Asâkir, Ebu’l-Kâsım Alî b. el-Hasan. Târîhu medîneti Dımaşķ. Nşr. Muhibbiddîn Ebî Sa‘îd Ömer b. Garâme el-‘Amravî. 80 cilt. Beyrût: Dârü’l-fikir, 1415/1995.
İbn Sad, Ebû Abdillah Muhammed. et-Tabakâtü’l-kübrâ. Nşr. İhsân Abbâs. 8 cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 1388/1968.
İbn Teymiyye, Ebû’l-‘Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm. el-Fetâvâ el-kübrâ li İbn Teymiyye. 6 cilt. Beyrût: Dârü-l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1408/1987.
İbn Teymiyye, Ebû’l-‘Abbâs Ahmed b. Abdülhalîm. Mecmû‘u’l-fetâvâ. Nşr. Enver el-Bâz ve ‘Âmir el-Cezzâr. 37 cilt. Mısır: Dârü’l-Vefâ, 1426/2005.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahman b. Ali. Zâdü’l-mesîr fî ‘ilmi’t-tefsîr. Thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-‘Arabî, 1422.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec, Abdurrahmân b. Ali. Sıfatü’s-safve. Thk. Mahmud Fahûrî, Muhammed Revvâs Kal‘aci. 4 cilt. Beyrut, Dâru’l-ma‘rife, 1399/1979.
İbnü’ş-Şeyh, Muvaffakuddin Ebû Muhammed b. Abdurrahman. Mürşidü’z-züvvâr ilâ kubûri’l-ebrâr. 3 cilt. Kâhire, ed-Dâru’l-Mısrıyye, 1415.
İsfehânî, Ebû Nu‘aym Ahmed b. Abdullah. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 cilt. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-Arabî, 1394/1974.
Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed. et-Ta‘arruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf. Nşr. Ahmed Şemseddîn. Beyrût: Dârü’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1413/1993.
Kurtubî, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘u li ahkâmi’l-Kur’ân. Thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrâhîm Atfîş. 20 cilt. Kâhire: Dâru’l-kütübi’l-Mısriyye, 1384/1964.
Kuşeyrî, Ebu’l-Kâsım Abdülkerim b. Hevâzin. er-Risâletü’l-Kuşeyriyye. Nşr. Halil en-Nâsık. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-‘ılmiyye, 1422/2001.
Mervezî, Ebû Abdullah Muhammed b. Nasır. Muhtasaru kıyâmi’l-leyl. Nşr. Ahmed b. Ali el-Makrîzî. Pâkistân: Hadîsu akâdemî, 1408/1988.
Müslim, Ebu’l-Huseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim. 3 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb. Sünenü’n-Nesâî. 8 cilt. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1413/1992.
Nîsâbûrî, Ebû’l-Kâsım el-Hasan b. Muhammed. ‘Ukalâü’l-mecânîn. Thk. Muhammed es-Sa‘îd b. Bisyûnî. Beyrût: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1405/1985.
Sa‘lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî. el-Keşf ve’l-beyân (Tefsîru’l-Sa‘lebî). Thk. Ebû Muhammed b. ‘Âşûr. 10 cilt. Beyrût: Dâru İhyâi’t-türâsi’l-‘Arabî, 1422/2002.