Ensâr’ın İktidar Taleplerinin Reddi Bağlamında Hilâfetin Kureyşliliği Problematiği

Asya, Afrika ve Avrupa kıtalarının kesişme noktasında yer alan Arabistan yarımadasının güney ve kuzey kesimlerinde irili ufaklı bazı devletlerin teşekkülü bilinse de Orta Arabistan denilen Hicaz bölgesinde tarih boyunca güçlü bir merkezî yönetim ve siyasî birlik kurulamamıştır. İlk defa Hz. Peygamber’in, kabilecilik anlayışı yerine ümmetçilik fikrini yerleştirmesiyle bu bölge devletleşme süreci yaşamaya başlamıştır. Ancak Resûlullah’ın vefatının ardından onun kurmuş olduğu siyasî birliğin kimin liderliğinde ve hangi yönetim modeliyle sürdürüleceği hususunda ihtilaflar yaşanmıştır. Çünkü ne Hz. Peygamber ne de Kur’ân, Peygamber sonrası için herhangi bir isim ve yönetim modeli zikretmemiştir. Bu çalışmada ilk dönemdeki bu ihtilafların Ensâr ile bağlantılı kısmı üzerinde durulacaktır. Özellikle Sakife ve Harre olayları bağlamında Ensâr’ın iktidardan uzaklaştırılmalarında Hilâfetin Kureyşliliği argümanının kullanılıp kullanılmadığı irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Ensâr, Kureyş, Hilâfet, Sa’d b. Ubâde, Abdullah b. hanzala

PDF

___

Aksoy, Numan Durak. “Tarihsel Bakımdan Halifelik”. Hikmet Yurdu, 3 (2009): 215-226.
Apak, Adem. Ana Hatlarıyla İslâm Tarihi (2). 10. bs., İstanbul: Ensar yayınları, 2014.
Apak, Adem. Ana Hatlarıyla İslâm Tarihi (3). 10. bs., İstanbul: Ensar Yayınları, 2015.
Atalan, Mehmet. “Hz. Muhammed’in Vefatından Sonraki Hilafet Tartışmaları”. Fırat Üni. İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9/2 (2004): 55-68.
Azimli, Mehmet. Halifelik Tarihine Giriş (Başlangıçtan IX. Asra Kadar ). İstanbul: Öykü Kitabevi, 2005.
Baltacı, Cahit. İslâm Medeniyeti Tarihi. 3. bs., İstanbul: MÜİFV yayınları, 2010.
Belâzurî, Ahmed b. Yahya. Ensâbu’l-eşrâf. tahk. Süheyl Zekkâr. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1996.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâîl. el-Câmiu’s-sahîh. Kahire: el-Matbaatu’s-selefiye, 1400h.
Cüveynî, İmâmü’l-Harameyn Ebu’l-Maâli. Giyâsü’l-ümem fi’l-tiyasi’z-zulem. tahk. Mustafa Hilmî-Fuâd Abdulmun’im Ahmed. İskenderiye: Dâru’d-dave, 1979.
Demirel, Harun Reşid. Yönetimle İlgili Hadis ve Haberlerin Bilimsel Değerlendirilmesi. Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, 1998.
Eryiğit, Adem. Câhız’ın İmamet Görüşü. İstanbul: Hiperyayın, 2019.
Geçit, Mehmet Salih. “Cüveynî’nin Hilâfet Anlayışı”. Ekev Dergisi, 58 (2014): 485-504.
Hamevî, Şihabüddîn Ebû Abdullah Yakut. Mu’cemü’l-büldân. 5 Cilt. Beyrut: Dâr-ı sâdır, 1977.
Hamidullah, Muhammed. İslâm peygamberi. çev. Mehmet Yazgan, 2 Cilt. İstanbul: Beyan yayınları, 2011.
Hamidullah, Muhammed. Resûlullâh Muhammed. çev. Salih Tuğ. İstanbul: 1973.
Hatipoğlu, Said. “İslamda İlk Siyâsî Kavmiyetçilik Hilâfetin Kureyşliliği”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 23/1 (1979): 121-213.
Heykel, Muhammed Hüseyin. Hayatu Muhammed. Kahire: Dârü’l-maârif, 2001.
İbn Esîr, İzzeddîn Ali b. Muhammed. el-Kâmil fi’t-tarih. tahk. Ebu’l-Fidâ Abdullah. 11 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1987.
İbn Haldun, Abdurrahman. Mukaddime. Beyrut: Dâru’l-fikr, 2001.
İbn Hanbel, Ahmed. Müsned. tahk. Şuayb el-Arnavûd-Âdil Mürşid. 50 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1997.
İbn Hayyât, Halife. Tarih. Tahk. Ekrem Ziyâ el-Ömerî. 2. bs., Riyad: Dâru taybe yayınları, 1985.
İbn Hemmâm es-San’ânî, Ebû Bekir Abdurrezzak. el-Musannaf. tahk. Habibürrahman el-A’zamî. 12 Cilt. Beyrut: Mektebetü’l-islâmî, 1972.
İbn Hişâm. es-Sîretü’n-nebeviyye. Tahk. Mustafa es-Sakâ vd. 4 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâs el-Arabî, tsz.
İbn İshâk, Muhammed. es-Sîretü’n-nebeviyye. 2 Cilt. tahk. Ahmed Ferid el-Mezidî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiye, 2004.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ İsmâîl b. Ömer. el-Bidâye ve’n-nihâye. tahk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 21 Cilt. Cîze: Dâru hicr, 1998.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah. el-İmâme ve’s-siyâse. tahk. Ali Şîrî. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-advâ’, 1990.
İbn Manzûr, Ebu’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Halife maddesi. 15 Cilt. Beyrut: Dâr-ı sâdır yayınları, 1990.
İbn Sa’d, Muhammed ez-Zührî. Kitabü’t-tabakâti’l-kübrâ. tahk. Ali Muhammed Ömer. 11 Cilt. Kahire: Mektebetü’l-hancı, 2001.
İsfehânî, Ebu’l-Kasım Hüseyin b. Muhammed Rağıb. el-Müfredât fî ğarîbi’l-Kur’ân. tahk. Muhammed Seyyid Keylanî. Hlf maddesi. Beyrut: Dârü’l-marife yayınları, tsz.
Lewis, Bernard. Tarihte Araplar. çev. Hakkı D. Yıldız, 5. bs., İstanbul: Ağaç Kitapevi yayınları, 2009.
Karaaslan, M. Abdülmecit. “İslam Hukukunda Devlet Başkanlığıyla İlgili Kavramların İhtilafı ve Dört Halifeden Sonra Hilafetin Geleceği”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 28 (2016): 55-80.
Maverdî, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed. Kitabü'l-ahkâmi's-sultâniyye ve'l-vilâyâti'd-diniyye. Tahk. Ahmed Mübarek el-Bağdadî. Kuveyt: Dâr-ı İbn Kuteybe yayınları, 1989.
Mesudî, Ali b. Hüseyin b. Ali. Mürucü’z-zeheb. tahk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-fikr, 1973.
Müslim, Ebu’l-Hüseyin b. Haccâc. el-Câmiu’s-sahîh. Riyad, Beytu’l-efkâr ed-düveliyye, 1998.
Öz, Şaban. Sahabe Sonrası İktidar Mücadelesi. Ankara: Ankara Okulu yayınları, 2015.
Parlak, Nizamettin. “Sakîfe’deki Halife Adayları”. İstem, 19 (2012): 121-136.
Süyutî, Celâluddîn Abdurrahman. Tarihu’l-hulefâ. tahk. Muhammed Muhyiddîn Abdulhamid. Mısır: Matbaatu’s-saadet, 1952.
Taberî, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr. Tarihu’t-Taberî. 2. bs., tahk. Muhammed Ebul-Fadl İbrâhîm, 11 Cilt. Kahire: Dâru’l-maârif, tsz.
Taftâzânî, Sadeddîn. Şerhü’l-Akâidi’n-Nesefiyye. tahk. Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Kahire: Mektebetü’l-külliyyâti’l-ezheriyye, 1988.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ. el-Câmiu’s-Sahîh. Beyrut: Dâru’l-garb el-islâmî, 1998.
Turhan, Halil İbrahim. İbn Hacer ve “Lezzetü’l-Ayş Bi Cem’i Turuki ‘el-Eimmetü min Kureyş” Adlı Eseri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 2006.
Yakûbî, Ahmed b. Ebî Yakûb. Tarihu’l-Yakûbî. tahk. Abdulemîr Mehnâ. 2 Cilt. Beyrut: Şeriketu’l-alemî, 2010.