BİNGÖL VE BİTLİS’İN BİRİNCİ DÜNYA HARBİNDEKİ YERİ VE ÖNEMİ

Osmanlı Devleti I. Dünya Savaşında birçok cephede savaşmak zorunda kalmıştır. İlk olarak Kafkas Cephesinde Ruslara karşı savaşan Osmanlı ordusu, çetin kış şartları ve Rus ordusunun çok güçlü olması nedeniyle büyük zayiat vermiş, Ruslar Bitlis ve Muş`u alarak batıya doğru ilerlemişlerdir. Ordunun yetersiz kalması üzerine bölge halkından milis kuvvetler teşkil edilerek, Ruslar durdurulmaya çalışılmıştır. Çapakçur, Genç, Solhan ve Kiğı`daki aşiretlerden oluşturulan milis kuvvetler bölgeyi olağanüstü şartlar altında savunmuşlardır. Çanakkale zaferinden sonra bölgeye atanan Mustafa Kemal ve silah arkadaşları, milis kuvvetlerin de desteği ile Rusları bugünkü Bingöl sınırları içinde geri püskürtmeyi başarmışlardır. Dört ay içinde Muş ve Bitlis’in düşmandan temizlenmesini sağlarken, bölge halkının da çektikleri işkence ve katliamdan kurtulmasını temin etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler:

Bingöl, Bitlis, Çapakçur, Ermeni, M.Kemal, I. Dünya Savaşı

THE SPOT AND IMPORTANCE OF BINGOL AND BITLIS IN THE WORLD WAR I

Ottoman Empire had to combat in many front lines during World War I. First of all the Ottoman military combated against to Russia in Caucasian front however because of harsh winter conditions and the strength of the Russian army, they gave great casualties and Russians conquered Bitlis and Muş and proceeded West ward. Because of inadequacy of the military Russians were tried to block by composing militia force from domestic folk. Militia force composed by Çapakçur, Genç, Solhan and Kigi tribes defended the region under extra ordinary circumstances. After the Canakkale victory Mustafa Kemal and his comrades were appointed to the region and they were successful to be at back the Russians in the current Bingol boundary. Within four months Mus and Bitlis were bumped off enemy and domestic folk were rescued from torture and massacre. Today the Bitlis folk share legitimate pride with happiness because of accomplish their mission and they stand a head to be living history in point of inference about national unity and solidarity.

Keywords:

Bingöl, Bitlis, Çapakçur,

PDF

___

Akçora, Ergün Öz, Van ve Çevresinde Ermeni İsyanları (1896-1916), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yay., Genişletilmiş 2. Baskı, İstanbul, 2007.
Akçora, Ergün Öz, Röportaj Bekir Yörük, Van, 1984.
Akçora, Ergün Öz, “Bingöl Vilayetinin Dünya Savaşı ve Milli Mücadelemizdeki Yeri” Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik ve Etüt ve Türk Askeri Tarih Komisyonu Başkanlığı (ATASE), S. 23, Ankara, 1987, s. 79-87.
Akçora, Ergün Öz, “Bitlis’te Rus-Ermeni Mezalimi Ve Bitlis’in Kurtuluşu” Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik ve Etüt ve Türk Askeri Tarih Komisyonu Başkanlığı (ATASE), S. 23, Ankara, 1988, s. 48-49.
Alay, Okan, Kültür Dünyamızda Bingöl, 2. baskı, Elazığ, 1996.
Armanoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1980), Türkiye İş Bankası Yay., Ankara, 1983.
Atase Başkanlığı Arşivi, 1/1 K. 44 D. 207, F. 2.
Atase Başkanlığı; Türk İstiklal Harbi, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, Kısım 2, c. II. Kafkas Cephesi, Ankara,1978.
Baran, Şadiye, Bingöl Tarihi, (Yayımlanmamış Lisans Tezi), Fırat Üniversitesi Tarih Bölümü, Elazığ, 1990.
Baysanoğlu, Şevket, Atatürk ve Diyarbakır, Diyarbakır Üniversitesi 100. Yıl Yayını, Diyarbakır, 1981.
Bayur, Yusuf Hikmet, Türkiye Devleti’nin Dış Siyaseti, Ankara, 1942.
Bayur, Yusuf Hikmet, 1914-1918 Genel Savaşı, Türk Tarih Kurumu Yay., Ankara, 1983.
Bayur, Yusuf Hikmet, “I. Dünya Savaş Sırasında Osmanlı Devleti’nin payalaşlması Hakkın’da Yapılan Anlaşmalar”, Cumhuriyet’in 50. Yıldönümü Semineri, Ankara, 1975.
Bayur, Yusuf Hikmet Türk İnkılabı Tarihi, C. 3, Kısım I, Ankara, 1991.
Belen, Fahri, Türk Kurtuluş Savaşı, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay., Ankara, 1983.
Bulmuş, Mehmet, Çevlik`te Yaşadılar, Ankara, 1995.
Carfi, Gönül, Bingöl Tarihi, (Yayımlanmamış Lisans Tezi) Fırat Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, Elazığ, 2012.
Ermeni Komitelerinin A’mal ve Hareket-i İhtilaliyesi, Matbaayı Amire, İstanbul, 1916.
Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi, No. 1/1, Kls. 2287, Dos. 32/12, Fih. 6-2, 6-3.
Genelkurmay ATAŞE Yayınları, I. Dünya Harbinde Türk Harbi, c. II, Kısım 2, Kafkas Cephesi, 2 nci Ordu Harekatı (1916-1918), Ankara, 1978.
Heyet, Doğustan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C. XII, İstanbul, 1993.
İğdemir, Uluğ: Atatürk’ün Yaşamı, c. I, Ankara, 1980.
Kafalı, Mustafa, “Kerkük Türkleri”, Töre Dergisi, Ankara, 1972.
Kansu, Mazhar Müfit, Erzurum’dan ölümüne Kadar Atatürk’le Beraber, c. I, Ankara, 1966.
Karal, Enver Ziya, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi (1918-1965), İstanbul, 1969.
Kaya, Mehmet, “Bingöl Vilayetinin Kurulması ve İdari Yapılandırılması”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S. 1, Bingöl, 2011, s. 139-148.
Kaya, Mehmet, “Tek Parti Hükümeti Döneminde Bingöl’e Yapılan Kamu Yatırımları”, III. Bingöl Sempozyumu (17-19 Eylül), Bingöl Üniversitesi Yayınları, 2013, s. 331-338.
Kodaman, Bayram, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, C. 12, s. 179-180.
Köni, Hasan, “Türk Arap ilişkileri ve karar verme Analizi”, Silahlı Kuvvetler Dergisi, S. 289, Ankara, 1984, s. 18.
Kuran, Ercüment, “1. Dünya Savaşı” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 6, İstanbul, 1992, s. 197.
Mısıroğlu, Kadir Musul Mes’elesi ve Irak Türkler, İstanbul, 1985.
Nogalis, De Rafael, Hilali Altında Dört Yıl, İstanbul, 1931.
Rüştü, Pakdemir, “Bitlis’in Ruslar Tarafından İşgali”, (Basılmamış Makale), Harp Tarihi Dairesi Kütüphanesi.
Soylu, Hasbi, Şehir Coğrafyası Açısından Bir Araştırma Bingöl, Erzurum, 2003.
Tansel, Selahettin, Mondorostan Mudanya’ya Kadar, C. I, Ankara, 1977.
Tektaş, Şevket, “Bingöl İlinin Tarihteki Yeri, Tarihsel Gelişimi, Coğrafi Yapısı ve Ekonomisi”, 2. Bingöl Sempozyum, Temmuz 2008, s. 347.
Tezer, Şükrü; Atatürk’ün Hatıra Defteri, Ankara, 1972.
Yaman, Abdullah, Ermeni Meselesi, İstanbul, 1977.