Şahin GÜVEN

TEFSİR İLMİNİN BİR ALT DİSİPLİNİ OLARAK “MAKÂSIDU’S-SÜVER”

Sûrelerin temel hedef ve gayelerinin kendisiyle bilindiği ilmin adı makâsıdu’s-süverdir. Makâsıdu’s-süver, kimi âlimlere göre tanımı, konusu, gayesi ve faydası olan müstakil bir ilim dalıdır ve tefsir ilminin bir alt disiplinini oluşturmaktadır. Biz bu makalede, sınırları vahyin kontrolünde çizilen sûrelerin maksat ve gayelerini belirlemeyi hedefleyen makâsıdu’s-süver konusunu değerlendireceğiz. Tefsir geleneğinde makâsıdu’s-süveri dikkate alan âlimlerimiz vardır. Özellikle İbrahim b. Ömer el-Bikâî, her bir sûreyi müstakil çalışma konusu yaparak Tefsir ilmi alanında “sûrelerin maksat ve hedefleri ilmi” olarak tanımladığı yeni bir ilim dalı oluşturmaya çalışmıştır. Ne var ki sonraki âlimler bu girişimi geliştirmemiştir. Bir bütün olarak sûrelerin genel anlam ve maksatlarına yönelik çalışmalar, geçtiğimiz yüzyılda tekrar gündeme gelebilmiştir. Nitekim son dönemlerde bazı ilim adamlarının Kur’ân üzerine yaptıkları çalışmalarda, “her sûreye bir bütün olarak bakma” eğilimini benimsedikleri görülmektedir. Bunlardan Muhammed Abduh ve talebesi Reşid Rıza, Hamîdüddîn Ferâhî ve talebesi Emin Ahsen Islâhî, Seyyid Kutup, Abdullah Draz ve Tahir b. Âşûr gibi müfessir ve Kur’ân araştırmacılarının çalışmaları önem arz etmektedir. Çünkü bunlar sûrelerin hedef ve gayeleri üzerinde önemle durmuşlar; her sûrenin girişinde o sûrenin hedef ve maksadına dair önemli açıklamalarda bulunmuşlardır. İşte bu çalışmalar, tefsir alanına yeni bir ivme kazandırmıştır. Kimi araştırmacıları bu tür çalışmalara yönelten sebeplerin başında, maksat ve hedef birliğinin bütün Kur’ân sûrelerinde görülmesi gelmektedir. Üzerinde hassasiyetle durulan husus, sûre içindeki âyet dizilişlerinin bir mantığının, bir iç tutarlılığının olduğu yönündedir.

“PURPOSES OF SURAHS” AS A SUB-DISCIPLINE OF THE TAFSIR

The process and form of revelation of surahs constitute a variety. While some surahs were revealed at once as a whole, others were spread within a period of time as long as years. Furthermore, the process of revelation of surahs could take place in a form other than completion of the verses of a surah and only then commencement of revelation of verses of another. On the contrary, some verses or passages of (an)other surah(s) could be revealed after revelation of certain verses of a surah. As a consequence, it was only explained by Prophet Sallallahu alayhu wa sallam in person a group of revealed verses should be placed before or after which revealed verse groups. The endings of those Koranic chapters called surahs comprising collection of different numbers of verses together have been set by the Most Gracious Prophet (sallalahu alayhi wa sallam) under the control of the revelations. The Holy Koran, which was gradually revealed in passages in a period of approximately twenty-three years has been divided into surahs different in terms of length, totaling to a number of 114. Each of the surahs in question have fundamental targets and objectives peculiar to themselves. The name of the discipline through which those fundamental targets and objectives of surahs are known is “the purposes of surahs (makâsidu’s suwar). Purposes of surahs is, according to some scholars, a distinct discipline with its own definition, subject, objective and benefit, and is a sub-discipline of the commentary discipline. Moreover, purposes of surahs is, as noted recently by some mufassirs, a critical element of introductions at the very entry of commentaries of each surah.So we will be dealing, in this article of ours, with the subject of the purposes of surahs, the target of which is identification of the purposes and objectives of surahs as limited by the control of the revelations. In our commentary tradition, we have scholars who have conducted studies on the purposes of surahs. We particularly see that Ibrahim bin Omar al-Bikâi conducted distinct studies on each surah and formed a new discipline which he described as “the discipline of purposes and targets of surahs” in the field of commentary discipline. Bikâi not only wrote the information on the purposes of surahs in his commentary named Nazmu’d Durar fî Tenâsubi’l Âyâti wa’s Suwar but also introduced the first distinct book of the field. The name of that book in which the distinct purpose of each surah is identified is Mesâidu’n Nazar li’l Ishrâfi alâ Makâsidi’s Suwar. About the discipline on which he says every surah has a certain purpose and all sentences and even words of the surah serves that fundamental purpose, Mufassir Bikâi indicates that “Every surah has a single purpose, target and meaning on which all verses from the first to the last center, and work to prove that target.” Bikâî’s studies in the field of purposes of surahs have been neither improved nor continued by subsequent scholars. Studies on the general meaning and purposes of surahs as a whole came again to order only in the past century in the studies of some scholars. As a matter of fact, some recent studies on Koran by some scholars show their tendency “to consider each surah as a whole”. The studies by mufassirs and Koran reearchers among those such as Muhammad Abduh and his student Rashid Reza, Hamîduddîn Farâhî and his student Emin Ahsen Islâhî, Seyyid Kutub, Abdullah Draz and Tahir bin Ashur etc. are significant. Because they attached particular significance to the targets and objectives of surahs; and made important explanations on the target and purpose introducing each surah. So, the studies of some scholars and researchers up until today on determination of the targets and purposes of each and every surah brought new life into and spurred the field of commentary. The top reason attributing some scholars and researchers to such studies is observation of a unity of purpose and target in all Koranic surahs. So much so that all verses and sentences in a surah center on that predominant purpose from the beginning to end, and picture that purpose from different angle – without deviating from the main topic. In other words, the verses in a surah constitute a whole in terms of the topic, and a relation and harmony is observed among the introduction of the surah and its other sections as well as its beginning and the end.The subject on which all those studies lay particular emphasis is the fact that the sequence of the verses has a logic and coherence. In other words, surahs are structures with inherent coherence and intellectual integrity with diligently drawn limits. Consequently, commenting on verses in a surah as if they were independent or making “narrow context” explanations serving to determine the relation of a verse with the previous or next one is just inadequate in identification of the essential target and purpose of the surah.

PDF

___

A’ZAMÎ, Muhammed Mustafa. Vahyedilişinden Derlenişine Kur’ân Tarihi. Çeviren Ömer Türker ve Fatih Serenli. İstanbul, 2011.
ABDULBÂKİ, Muhammed Fuad. el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzı’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire , 1988.
ÂŞÛR, Muhammed Tâhir b. Tefsîru’t-Tahrîr ve’t-Tenvîr . Tunus , 1984.
ATİK, M. Kemal. “Âyet ve Sûrelerin Tevkifiliği Meselesi” Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 6 cilt. Kayseri, 1989.
ATİK, M. Kemal. «Âyet ve Sûrelerin Tevkifiliği Meselesi.» Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, no. 6 (1989).
BİKÂÎ, Burhâneddin Ebu’l-Hasan İbrahim b. Ömer. Mesâidü’n-Nazar li’l-İşrâfi alâ Makâsıdı’s- Süver . Düzenleyen Abdussemi’ Muhammed Ahmed Haseneyn. Riyad , 1987.
BİKÂÎ, Burhâneddin Ebu’l-Hasan İbrahim b. Ömer. Nazmu’d-Dürer fî Tenâsübi’l-Âyâti ve’s-Süver. Düzenleyen Abdussemi’ Muhammed Ahmed Hasaneyn. Riyad, 1978.
BİRIŞIK, Abdulhamit. “Emin Ahsen Islâhî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). Cilt XIX, 191-193. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1999.
BİRIŞIK, Abdulhamit. “Kur’ân’da İç Bütünlük: Islâhî’nin Tefsir Yöntemi”, Dîvân Dergisi. İstanbul , 2001/2.
BİRIŞIK, Abdulhamit. “Kur’ân” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). Cilt XXVI. Ankara , 2002.
BOYNUKALIN, Ertuğrul. “Makâsıdü’ş-Şerîa” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). Cilt XXVII. İstanbul , 2003.
CÂBİRÎ, Muhammed Âbid. Fehmü’l-Kur’âni’l-Hakîm –et-Tefsîru’l-Vâdıh Hasebe Tertîbi’n-Nüzûl. Beyrut , 2010.
CÂBİRÎ, Muhammed Âbid. Kur’ân’a Giriş. Çeviren Muhammed Coşkun. İstanbul , 2010.
CEVHERÎ, İsmâil b. Hammâd. es-Sıhâh: Tâcu’l-Lüga se Sahîhu’l-Arabiyye. Düzenleyen Ahmed Abdulğafûr Attâr. Kahire , 1990.
COŞKUN, Ahmet. “Muhammed Tahir b. Âşûr” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). İstanbul , 1999.
ÇAYKARA, Faruk. Kur’ân’ın Yorumlanmasında Amaçsal Yaklaşımlar. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Doktora tezi), 2007.
ÇELEBİ, Kâtip. Keşfü’z-Zünûn. Beyrut, 1992.
DRAZ, Abdullah. En Mühim Mesâj: Kur’ân. Ankara , 1985.
DRAZ, Abdullah. Kur’ân’a Doğru. Çeviren M. Beşir Eryarsoy. İstanbul , 1987.
DUMAN, M. Zeki. Beş Sûrenin Tefsiri. Ankara , 2010.
DUMAN, M. Zeki. Beyânu’l-Hak; Kur’ân’ı Kerîm’in Nüzul Sırasına Göre Tefsiri. Ankara , 2006.
FERÂHÎ, Abdülhamid b. Abdülkerim Hamidüddîn. Delâilü’n-Nizâm. Hindistan , 1968.
FERÂHÎ, Abdülhamid b. Abdülkerim Hamidüddîn. Resâilü’l- İmam el-Ferâhî fi Ulûmi’l-Kur’ân. A’zamgarh, 1991.
FÎRÛZÂBÂDÎ, Mecidüddîn Muhammed b. Yakub. Besâiru Zevi’t-Temyîz fî Letâifi’l-Kitâbi’l-Azîz. Düzenleyen Muhammed Ali en-Neccâr. Beyrut , Ts.
GAZÂLÎ, Muhammed. et-Tefsîru’l-Mevzûî li Suveri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire , 2000.
HÂMİDÎ, Abdulkerim. el-Medhal ilâ Makâsıdı’l-Kur’ân. Riyad , 2007.
HAMİDULLAH, Muhammed. Kur’ân Tarihi. Çeviren Mehmet Sait Mutlu. Ankara, 1991.
HAMÎTÛ, Yusuf b. Abdullah. Tekvînü Meleketi’l-Makâsıd. Beyrut , 2013.
HASENEYN, Abdussemi’ Muhammed Ahmed. Mesâidu’n-Nazar li’l-İşrâfi alâ Makâsıdı’s-Süver. Düzenleyen Muhakkikin Önsözü. Riyad, 1987.
HİCÂZÎ, Muhammed Mahmud. el-Vahdetü’l-Mevzûiyye fi’l-Kur’âni’l- Kerîm . Kahire, 1970.
İSFEHÂNÎ, Hüseyin b. Muhammed Râgıb. el-Müfredât fî Garîbi’l-Kur’ân. Düzenleyen Safvan Adnan ed-Dâvûdî. Beyrut, 2009.
ITIR, Nurettin. “Münasebet İlmi ve Kur’ân Tefsirindeki Yeri”, İslâmî İlimler Dergisi. Çeviren Eyüp Yaka. İstanbul , 2006.
KÂHTÂNÎ, Mesfer b. Ali. el-Va’yü’l Makâsıdî: Kırâa Muâsıra li’l-Ameli bi’Makâsıdı’ş-Şerîa fî Menâhi’l-Hayât. Beyrut, 2008.
KARA, Necati. “Nazmü’d-Dürer”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA) . Cilt XXXII. İstanbul , 2006.
KARA, Necati. Burhanuddin İbrahim b. Ömer el-Bikâî ve Tefsirindeki Metodu, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Erzurum, 1981.
KARA, Ömer. “Bikâî’nin Nazmu’d-Dürer’inde Yer Alan ‘İhtibak Metinleri’ –Bir İnşa Denemesi-" Yüzüncü Yıl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Van, 2000.
KARADÂVÎ, Yusuf. Keyfe Neteâmel mea’l-Kur’âni’l-Azîm. Kahire, 2011.
KARAGÖZ, Mustafa. “Tefsir İlim Midir? Nasıl Bir İlimdir? Tartışmasına Tefsir Müktesebatı Çerçevesinde Bir Yaklaşım”, Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. 16 cilt. Kayseri, 2013/1.
KATÂŞ, Abdu’l-Hafîz. el-Usûlü’l-Kübrâ li’ Nazariyyeti’l-Makâsıd. Beyrut , 2006.
KESKİN, Hasan. “Sûre İç Bütünlüğü Açısından Nûh Sûresi’nin İncelenmesi”, Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 8/2. Sivas, 2009.
KIRCA, Celal. İlimler ve Yorumlar Açısından Kur’ân’a Yönelişler. İstanbul , 2009.
KURTUBÎ, Ebu Abdullah Muhammed b. Ahmed el-Ensârî. el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’ân. Beyrut, 1988.
KUTUP, Seyyid. Fî Zilâli’l-Kur’ân . Kahire , 1988.
MANZÛR, Ebü’l-Fadl Muhammed b. Mükerrem İbn. Lisânü’l-Arab. Kahire, 1979.
MAŞALI, Mehmet Emin. Kur’ân’ın Anlaşılmasında Gâî Yorum –Geçmişten Günümüze Bir Tahlil Denemesi-. Ankara , 2016.
MİR, Muntasır. “Bir Bütün Olarak Sûre –Tefsirde Yirminci Yüzyıl Gelişmesi-” İslâmi Araştırmalar Dergisi. Çeviren Mustafa Özel. Cilt XIV. Ankara , 2001.
ÖZTÜRK, Hayrettin. “Hamîdüddîn el-Ferâhî’nin Tefsir Metodu ve Fil Sûresi Yorumu”, Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi. Cilt IX. Samsun, 2009.
PEKCAN, Ali. “Makâsıd Literatürüne Dair”, İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. Konya , 2008.
RABÎA, Muhammed b. Abdullah. İlmü Makâsıdı’s-Süver. Riyad , 2011.
RÂBİH, Emine. Makâsıdu’s-Süveri’l-Kur’âniyye –Dirâse Nazariyye Tatbîkiyye- (Doktora Tezi). Câmiatü Vehrân Cezayir, 2013.
RASYÛNÎ, Ahmet. “Makâsıd ve İctihat: Şâtıbî Merkezli Bir Bakış”, Diyanet İlmi Dergi. Çeviren Ahmet Yaman. Cilt 39. Ankara , 2003.
RASYÛNÎ, Ahmet. Makâsıdu’l-Makâsıd –el-Ğâyâtu’l-İlmiyye ve’l-Ameliyye li Makâsıdı’ş-Şerîa-. Beyrut , 2014.
RASYÛNÎ, Ahmet. Nazariyyetü’l-Makâsıd Inde’i-İmâmı’ş-Şâtıbî. Kahire , 1995.
RAŞVÂNÎ, Sâmir Abdurrahman. Menhecü’t-Tefsîri’l-Mevzûî li’l-Kur’âni’l-Kerîm. Halep, 2009.
RÂZÎ, Fahrettin. et-Tefsîru’l-Kebîr. Beyrut , 1997.
RIZA, Muhammed Reşid. el-Vahyü’l-Muhammedî. Kahire , 1955.
RIZA, Muhammed Reşid. Tefsîru’l-Menâr. Beyrut, Ts.
SADR, Muhammed Bakır. Kur’ân Okulu. Çeviren Mehmet Yolcu. Ankara , 1995.
SAÎD, Muhammed Ra’fet. Târihu Nüzûli’l-Kur’âni’l-Kerîm . Kahire , 2001.
SUYÛTÎ, Celâleddîn Abdurrahman. el-İtkân fî Ulûmi’l-Kur’ân. Kahire , Ts.
SUYÛTÎ, Celâleddîn Abdurrahman. Mu’tereku’l-Akrân fî İ’câzi’l-Kur’ân . Beyrut , 1993.
ŞÂTIBÎ, Ebû İshak. el Muvâfakât. Düzenleyen Abdullah Drâz. Beyrut, Ts.
ŞÂTIBÎ, Ebû İshak. el-Muvâfakât: İslâmî İlimler Metodolojisi. Çeviren Mehmed Erdoğan. İstanbul, 1990.
ŞEHHÂTE, Abdullah Mahmud. Ehdâfü Külli Sûretin ve Makâsıduhâ fi’l- Kur’âni’l-Kerîm. Kahire , 1976.
ŞELTÛT, Mahmut. İle’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire , 1983.
UMARÎ, Ahmed Cemal. Dirâsât fi’t-Tefsîri’l-Mevzûî li Kasası’l-Kur’ânî. Kahire , 1986.
YILMAZ, Mehmet Faik. Âyetler ve Sûreler Arası Münasebet. Ankara , 2005.
ZARZÛR, Adnan Muhammed. Ulûmu’l-Kur’ân ve İ’câzuhû. Amman , 2005.
ZEMAHŞERÎ, Mahmud b. Ömer. el-Keşşâf an Hakâiki Ğavâmîzi’t-Tenzîl ve Uyûni’l-Akâvîl fî Vucûhi’t-Te’vîl. Kahire , 1987.
ZERKEŞÎ, Burhâneddîn. el-Burhân fî Ulûmi’l-Kur’ân . Kahire , Ts. .
ZİLLİ, Ishtiyaq A. “Hamîdüddîn Ferâhî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi (DİA). Cilt XV. İstanbul, 1997.