XIX. ve XX. Yüzyıllarda Osmanlı Basınında Çin Müslümanları ve Eğitimi

Türkistan’da Türklerin en eski komşularından biri olan ve tarihi sülaleler hâkimiyeti şeklinde geçen Çin medeniyeti ile ilişkiler Doğu’daki Türklerle çeşitli düzeylerde, batıya göç eden Türklerle ise elçilerin gidip gelmesi ve bir takım ekonomik sebeplerle sınırlı bir biçimde devam etmiştir. II. Abdülhamid döneminde Çin’e olan ilgi bu ülkede yaşayan Müslümanlar nedeniyle artmış, izlenen İslamcılık politikası çerçevesinde halifenin Müslümanlar üzerindeki nüfuzu artırılmaya çalışılmıştır. II. Meşrutiyet Dönemi’nde buradaki Müslüman Türkler arasında millî bilinci uyandırmak gayesiyle ilişkiler canlı tutulmuş, basında bu konuda çeşitli haberler ve yazılar yayımlanmıştır. Çin Müslümanları ile ilgili malumat veren bu yazıların yanında bölgeye gidenlerin izlenimleri ve hatıraları da önemli bilgiler sunmaktadır. Çalışmamızda Osmanlı Devleti’nin son döneminde Osmanlı basınında yer alan Çin Müslümanları ile ilgili yazılar araştırılmış ve konu ile ilgili diğer eserlerden faydalanarak çeşitli sonuçlara ulaşılmıştır.

Chinese Muslims And Their Education in The Ottoman Press in the 19th and 20th Centuries

While the relationships with Chinese civilization, who is one of the oldest neighbours of Turks in Central Asia and whose history consists of the dynasties of the families, continued for Easterns Turks, there were limited relations, mainly based on legations and some economic concerns, for those Turks who moved to the west. In the period of Abdulhamit II, the interest in China increased due to the Muslims living there, and as part of Pan-Islamism policy followed by caliph; the influence of the caliph over Muslims were tried to be increased. During the Second Constitutional Era, the relationships were preserved and various news and newspaper articles were published in press to create a national awareness among the MuslimTurks of the region, various news and articles on the subject were published in the press at that time. Besides the news and the articles that enlighten us about the Muslım Chinese, the observations and the stories who visited the area give us important information. In our study, the news and articles appeared in Ottoman press on Chinese Muslims during the last years of the Empire have been investigated and some conclusions are obtained with the study of various resources on the issue

Keywords:

Ottoman Empire, Abdulhamid II. Second Constitutional Era, Chinese Muslims, Ottoman press education,

PDF

___

Abdürreşid İbrahim (R.12 Teşrin-i sani 1325). “Çin’deki Müslümanların Hayatı-2”. Sırat-ı Müstakîm 3 (64): 190-192.

___. (R. 29 Teşrin-i evvel 1325). “Çin’deki Müslümanların Hayatı-1”. Sırat-ı Müstakîm 3 (62): 159-160.

Abdürreşid (R. 26 Şubat 1341). “Çin’de İslamiyet”. Sebilürreşad 25 (640): 254-255

Adil Hikmet Bey (1999). Asya’da Beş Türk. Haz. Yusuf Gedikli. İstanbul: Ötüken Neşriyat.

Ahmed İhsan (R. 2 Teşrin-i sani 1322). “Çin’de Bir Mektep”. Servet-i Fünûn 812: 96.

Aksekili Ahmed Hamdi (R. 20 Ağustos 1330). “Çin’de Hareket-i İslamiyye”. Sebilürreşad 12 (309): 395-399. Ali Rıza (R. 12 Ağustos 1326). “Mekâtîb: Pekin’den”. Sırat-ı Müstakîm 4 (103): 434.

___. (R. 4 Teşrin-i sani 1326). “Pekin’de Müslüman Mekteplerin Başına Gelen Felaket”. Sırat-ı Müstakîm 5 (115): 187.

Armaoğlu, Fahir (2013). 19. Yüzyıl Siyasi Tarihi 1789-1914. İstanbul: Timaş Yayınları.

Aykurt, Cengiz (2013). “Bir Büyük Düşünce: Pekin Hamidiyye Üniversitesi”. Tarih İncelemeleri Dergisi 28(1): 37-49.

Berzin, Alexander (1995). Çin’deki Hui Müslümanlarına Tarihsel Bir Bakış. Çev. Yeşim Özben. http://www.berzinarchives.com/web/tr/archives/study/islam/historical BOA (H. 1 Safer 1327/M. 22 Şubat 1909). Bâb-ı Âlî Evrak Odası, 3496/262193.

BOA (H. 24 Cemaziyelevvel 1292/M. 28 Nisan 1875). İrâde Dahiliye, 703/49220.

BOA (H. 3 Ramazan 1322 / M.11 Kasım 1904). Yıldız Perakende Arzuhal ve Jurnaller, 50/33.

BOA (H. 30 Zilkade 1293 / M. Kasım 1876). Yıldız Esas, 42/79.

BOA (H. 5 Muharrem 1327/M. 27 Ocak 1909). Maârif Mektubî, 1096/33.

Celaleddin Wang –Zin-Shan (1960). “Çin’de İslamiyet”. İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisi 2 (2/4): 157-188.

Cemil Lee Hee-Soo (1994). “Döngen”. İslam Ansiklopedisi. C. 9. İstanbul: TDV Yay. 517-518.

Cengiz, İsmail (Hızır Bek Gayretullah) (1983). Çin’de İslamiyet ve Türkler. İstanbul: Kent Basımevi.

Çandarlıoğlu, Gülçin (1993). “Çin (Tarih)”. İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: TDV Yay. 321-323.

“Çin” (1993). İslam Ansiklopedisi. C. 8. İstanbul: TDV Yay. 318-321.

Develioğlu, Ferit (2008). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. Eberhard, Wolfram (1943). Eski Çin Kültürü ve Türkler. Çev. İkbal Berk. Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi 1: 9-29. DOI: 10.1501/ Dtcfder_0000000400 ____. (2007). Çin Tarihi. Ankara: TTK Yayınları.

Fidan, Giray (2010). Çin Kaynaklarına Göre 16. Yüzyıl Osmanlı Çin İlişkileri ve Çin’deki Osmanlı Ateşli Silahları. Doktora Tezi. Ankara: Ankara Üniversitesi.

Fletcher Joseph (1990). “Çin’de İslâm Tarîkatları”. Çev. Osman Türer. Atatürk Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 9: 304-320. Georgeon François (2006). Sultan Abdülhamid. Çev. Ali Berktay. İstanbul: Homer Kitabevi.

Gül, Osman Kubilay (2007). “Doğu Türkistan’dan Türkiye’ye Hazin Bir Göç Hikâyesi”. Turkish Studies 2 (1): 252-273. Hasan Tahsin (R.1322). Çin’de İslamiyet. İstanbul: Tercüman-ı Hakikat Matbaası.

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ch.html(Erişim Tarihi:20/03/2017).

Hüseyin Musa (R. 28 Teşrin-i evvel 1326). “Mekâtîb: Kaşgar’dan”. Sırat-ı Müstakîm 5 (114): 175.

İlkul, Ahmet Kemal (1999). Çin Türkistan Hatıraları Şanghay Hatıraları. Haz. Yusuf Gedikli. İstanbul: Ötüken Neşriyat.

İnayet, Alimcan (2007). “Divanü Lûğat-it-Türk’te Geçen “Çin” ve “Maçin” Adı Üzerine”. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature And History of Turkish or Turkic 2 (4): 1174-1184.

İslam Dünyası (R. 2 Mart 1329). “Eski Çin’de Yeni Hayat/Pekin’de Müslüman Mektepleri”. 1 (1):16. Karluk, Abdureşit Jelil (2009). “Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki Milliyetlerin Dağılımı ve Etno-Demografik Özellikleri”. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi 11 (Güz): 63-90.

Kazanlı Carullah Hıfzı (R. 9 Kânûnıevvel 1326). “Mekâtîb: Çin’den”. Sırat-ı Müstakîm 5 (120): 268-269. Kulcalı Abdülaziz (1321). Çin’de Dîn-i Mübîn-i İslâm ve Çin Müslümanları. Mahmûd Bey Matbaası.

Kulcalı Abdülaziz (2015). Çin’de Din-i Mübin-i İslam ve Çin Müslümanları. Osmanlıcadan Aktaran: Songül Keçeci Kurt. Erzurum: Zafer Ofset.

Kurban, İlkin (1995). Doğu Türkistan İçin Savaş. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Kutluk, İlteriş (2009). “Türk ve İslam Dünyası’nın Doğu’daki Kalesi Doğu Türkistan Düşüyor mu?”. Türk Yurdu 98(264). https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=2366 Mecmua-i Ebu’z-Ziyâ (H. 28 Ramazan 1329). “Çin’de İslâm’ın Terakkiyâtı”.

Münif Paşa (R 1289). “Çin’de Bulunan Ehl-i İslam”. Hazine-i Evrak 1 (19): 299-302. Mütercim Mübahat (23 Kanun-i sani 1329). “Hayat-ı Akvam-ı Siyasiyye (Çin’de İslamiyet)”. Sebilürreşad 282: 347-348.

____. (R. 13 Mart 1330). “Hayat-i Akvam-i İslamiyye / Çin’de İslamiyet-6”. Sebilürreşad 12 (289): 50-51.

____. (R. 6 Mart 1330). “Hayat-i Akvam-i İslamiyye / Çin’de İslamiyet-4”. Sebilürreşad 12 (288): 32-33.

R. Bahattin (R. 21 Kanun-i evvel 1329). Kadınlar Dünyası 123: 8.

Rıza (R. 6 Eylül 1326). “Pekin’de Cemiyet-i İslamiye”. Sırat- Müstakîm 5 (106): 32-33.

Roberts, J. M. (2014). Kısa Dünya Tarihi. İstanbul: İnkılap Kitapevi.

Sarınay, Yusuf (2005). Belgelerle Osmanlı-Türkistan İlişkileri. Proje Yöneticisi: Yusuf Sarınay. Ed. Cevat Ekici ve Kemal Gurulkan. Ankara: Başbakanlık Basımevi.

Servet-i Fünûn (8 Eylül 1927). “Çin’de Terbiye-i Askeriye”. 62 (1621-147): 268.

Servet-i Fünûn (R. 29 Teşrin-i sani 1323). “Çin’de Tahsil ve Terbiye”. 34 (868): 149-151.

Servet-i Fünûn (R.11 Kanun-i sani 1322). “Çin’de Kadınlara Mahsus Gazete”. 32 (822): 251.

Sırma, İhsan Süreyya (2009). Belgelerle II. Abdülhamid Dönemi. İstanbul: Beyan Yayınları.

____. (2010). II. Abdülhamid’in İslam Birliği Siyaseti. İstanbul: Beyan Yayınları. Starr, S. Frederick (Ed.) (2015). Xınjıang China’s Muslim Borderland. Routledge. Taşağıl, Ahmet (2002). “Kulca”. İslam Ansiklopedisi. C. 26. İstanbul: TDV Yay. 354-355.

Temel, Mehmet (2007). “Atatürk Devrimlerinin Çin Aydınlarınca Algılanışı ve XX. Yüzyılın İlk Yarısındaki Türkiye-Çin İlişkilerine Yansıması”. Türkiyat Araştırmalar Dergisi 21: 105-123.

Tercüman-ı Hakikat (5 Mart 1908/R. 2 Safer 1326). “Pekin Daru’l Ulûmi’l Hamidiyye Medresesi”.

Toprak, Zafer (1985). “II. Meşrutiyet’te Fikir Dergileri”. Tanzimattan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi. C. 1. 126-132.

Türkler, Erkin (2015). “Sincan: Çin’in Başarılı Algı Operasyonu”. Türk Yurdu 104 (331).

Uzun, Gülsine (2008). “Doğu Türkistan Kırgız Türkleri”. International Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 3 (7): 633-661.

Yılmaz, Ömer Faruk (2010). “Doğu Türkistan’da Öksüz bir Bölge”. Yedi Kıta Dergisi 28: 16-25