Birinci Dünya Savaşı'nda İtilaf Devletleri'nin Osmanlı Ermenileriyle İlişkileri ve 1914/1915 Zeytun İsyanları

Osmanlı Devleti'nin Birinci Dünya Savaşı'nın çıkması üzerine başlattığı seferberlik emrine başta Zeytun Ermenileri olmak üzere bazı Ermeniler uymadılar. Orduya katılan Ermenilerden bir kısmı askerden kaçarken bir kısmı da Rus ordusuna katılıp Osmanlı ordusuna karşı Rus ordusunun ileri ucu olarak görev yaptılar. Zeytun Ermenileri, İtilaf Devletleri'nin savaşı kazanması hâlinde bağımsızlıklarını kazanacaklarını düşündüklerinden savaştan önce ve savaş sırasında isyan çıkardılar. Böylece savaş hâlinde olan Osmanlı ordusunun bir kısmını cephelerden uzak tutarak iç asayişle ilgilenmek zorunda bıraktılar. Bu çalışmada Zeytun Ermenilerinin İtilâf Devletleriyle ilişkileri ve bunun sonucunda çıkardıkları isyanların sebep ve sonuçları incelenecektir

The Relations between Entente States and Ottoman Armenians during First World War and the 1914/1915 Zeitun Rebellions

After the beginning of the First World War, the Ottoman state declared mobilization, but various Armenian communities, and especially the Zeitun Armenians, did not obey these orders. While cer-tain Armenians who had previously joined the army escaped from their military duties, others served the Russian army against the Otto-mans. The Zeitun Armenians started rebellion against the Ottomans both before and during the war, thinking that they could win their in-dependence once the Entente States won the war. They therefore forced some sections of the Ottoman army to struggle with inner secu-rity, keeping them away from the fighting front. In this study, the rela-tions between Zeitun Armenians and Entente States, and the causes and effects of their rebellions will be investigated.

PDF

___

Arşiv Belgelerinde Ermeni Faaliyetleri 1914-1918 (2008). C. VIII. Ankara: Genel- kurmay Askerî Tarih Stratejik Etüt Başkanlığı Askerî Tarih Yay.

Askerî Tarih Belgeleri Dergisi (1982). 81. 15-17.

Avagyan, Arsen (2005). İttihat ve Terakki Cemiyeti ile Ermeni Siyasi Partileri Arasın- daki İlişkiler. çev. L. Denisenko. Ermeniler ve İttihat ve Terakki İşbirliğinden Çatışmaya, İstanbul: Aras Yay.

Bayur, Yusuf Hikmet (1983). Türk İnkılâbı Tarihi. C. III. Ankara: TTK Yay.

Belgelerle Ermeni Sorunu (1992). Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih Stratejik Etüt Başkanlığı Askerî Tarih Yay.

Beylerian, Arthur (1983). Les Grandes Puıssances, L'empire Ottoman et les Arméniens dans les Archives Françaises(1914-1918). Préface de Jean- Baptiste Duroselle. Paris: Publications de la Sorbonne.

Bildirici, Yusuf Ziya (1999). Adana'da Ermenilerin Yaptığı Katliamlar ve Fransız- Ermeni İşbirliği. Ankara: Köksav Yay.

Bryce, James-Toynbee, Arnold (2006). Osmanlı İmparatorluğu'nda Ermenilere Yö- nelik Muamele 1915- 1916. çev. Tuygan, Attila ve Jülide Değirmenciler. C. 2. İstanbul: Pencere Yay.

Cemal Paşa (1996). Hatırât. Haz. Metin Martı. İstanbul: Arma Yay.

Dilan, Hasan (2005). Fransız Diplomatik Belgelerinde Ermeni Olayları. C. I, Ankara: TTK Yay.

Erden, Ali Fuat (2006). Birinci Dünya Savaşı'nda Suriye Hatıraları. Haz. Alpay Kabacalı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.

Ermeni Komitelerinin Â'mâl ve Harekât-ı İhtilaliyyesi (1983). Haz. H. Erdoğan Cen- giz. Ankara: Başbakanlık Basımevi.

Eyicil, Ahmet (1999). Osmanlı'nın Son Döneminde Maraş'ta Ermeni Siyasi Faaliyet- leri. Ankara: Gün Yay.

Gürün, Kamuran (1985). Ermeni Dosyası. Ankara: TTK Yay.

Hartunian, Abraham H. (1968). Neither to Laugh nor to Weep a Memoir of the Armenian Genocide. translated from the original Armenian manuscripts by Hartunian. Vartan. Boston: Beacon Press.

Hovannisian, Richard G. (1967). Armenia on the Road to Independence 1918. Berkeley: University of California Press.

Kaçaznuni, Ovannes (2005). Taşnak Partisi'nin Yapacağı Bir Şey Yok. çev. A. Acaloğlu. İstanbul: Kaynak Yay.

Keiler, Barbara Jean(1969). The United States and Armenia, 1914 to 1920: The Armenian Mandate. PHD thesis: California State College at Fullerton.

Kerr, Stanley E. (1973). The Lions of Marash: Personel Experiences with American Near East Relief 1919-1922. Albany: State University of New York Press.

Kurat, Yuluğ Tekin (1985). "Doğu Anadolu'da Ermeni Sorunu(1900-1920)". Tarih Boyunca Türklerin Ermeni Toplumu ile İlişkileri Sempozyumu. 227-242.

Mutlu, Cengiz (2007). Birinci Dünya Savaşı'nda Amele Taburları 1914-1918. İstan- bul: IQ Yay.

Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve İskânı (1878-1920) (2007). Ankara: Baş- bakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yay.

Özdemir, Hikmet vd. (2004). Ermeniler: Sürgün ve Göç. Ankara: TTK Yay.

Parmaksızoğlu, İsmet (1981). Ermeni Komitelerinin İhtilal Hareketleri ve Besledikleri Emeller. Ankara: DSİ Basım.

Pomiankowski, Joseph (2003). Osmanlı İmparatorlğunun Çöküşü 1914-1918 1. Dünya Savaşı. çev. Kemal Turan. İstanbul: Kayıhan Yay.

Sonyel, Salahi (2001a). "Hristiyan Azınlıklar ve Osmanlı İmparatorluğu'nun Son Dönemi". Yeni Türkiye Ermeni Sorunu Özel Sayısı. C. II.38. 687-691.

Sonyel, Salahi (2001b). The Great War and the Tragedy of Anatolia. Ankara: TTK Yay.

Süslü, Azmi (1990). Ermeniler ve 1915 Tehcir Olayı. Ankara: Yüzüncü Yıl Üniversite- si Yay.

Talat Paşa'nın Anıları (2003). Haz. Alpay Kabacalı. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.

Tuğlacı, Pars (2004). Tarih Boyunca Batı Ermenileri C. 3. İstanbul: Pars Yay.

Uras, Esat (1987). Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi. İstanbul: Belge Yay.

Walker, Christopher J. (1990). Armenia The Survival of a Nation. New York: St Mar- tin's Press.