Adorno’da Kant’ın Özgürlük Kavrayışının Eleştirisi

Aydınlanma felsefesinin özünü teşkil eden pozitivist perspektif ve onun bağlı olduğu akıl kavrayışı üzerine eleştirel düşüncelere sahip olan Adorno, Kant’ın katı bir şekilde yasaya bağlılığı merkeze alan özgürlük nosyonunun soyut, deneyimden kopuk, zorlayıcı/baskıcı bir nitelikte olduğunu ifade eder. Buna göre doğanın kör gücü karşısında aklı devreye sokan Kant, özgür eylemi saf akla göre hareket etme şeklinde açıklar. Ahlak yasalarını özgürlük yasaları olarak ele alan Kant’ta özgürlük hem aklın mutlak biçimde kullanılması hem de itaat edilmesi ve ona göre davranılması gereken yasa olarak değerlendirilir. Bu bağlamda Adorno, otoriter düşüncelere sahip olmasa da Kant’ın ahlak felsefesinin başka türlü davranmaya izin vermeyecek şekilde yapılandırıldığını ima eder. Adorno’nun düşüncelerinden hareket eden bu çalışma sözü edilen çerçeve içerisinde Kant’ın özgürlük kavrayışını dört kısımda değerlendirmeyi amaçlamaktadır: (i) Doğanın nedenselliği karşısında dengeleyici bir güç olarak özgürlük, (ii) deneyimden koparılan ve tinselleştirilen özgürlük, (iii) yasayı merkeze alarak eylemde bulunmayı ifade eden özgürlük (iii) burjuva çalışma ahlakı ile iç içe olan özgürlük.

Criticism of Kant's Conception of Freedom in Adorno

Adorno, who has critical thoughts on the positivist perspective that is the core of the philosophy of Enlightenment and the mental comprehension to which positivism depends, states that Kant's notion of freedom, which puts strictly adhesion to the law in the center, is an abstract, disconnected from experience, compelling/oppressive nature. Accordingly, Kant, who activates the mind against the blind power of nature, explains the free action as to act according to the pure mind. In Kant, which approaches moral laws as freedom laws, freedom is considered as the law that both is to use of the mind in an absolute manner and must be obeyed and treated accordingly. In this context, Adorno implies that Kant's moral philosophy is structured in such a way as not to allow it to act otherwise, although it does not have authoritarian thoughts. This study which is based on Adorno’s thoughts aims to evaluate Kant's understanding of freedom in four parts within the above-mentioned framework: (i) Freedom as a balancing force against the causality of nature, (ii) freedom disconnected from experience and spiritualized, (iii) freedom to express action by centering the law, (iv) freedom intertwined with bourgeois work ethic.

PDF

___

Adorno, T. & Horkheimer, M. (2010). Aydınlanmanın Diyalektiği. (Çev. N. Ülner & E. Ö. Karadoğan). İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Adorno, T. & Horkheimer, M. (2013). Teori ve Pratik Üzerine Bir Tartışma. (Çev. O. Kılıç). İstanbul: Metis Yayınları.
Adorno, T. (1990). Toplum Üzerine Yazılar. (Çev. M. Y. Öner). İstanbul: Belge Yayınları.
Adorno, T. (2015). Ahlak Felsefesinin Sorunları. (Çev. S. Sökmen). İstanbul: Metis Yayınları.
Adorno, T. (2016). Negatif Diyalektik. (Çev. Ş. Öztürk). İstanbul: Metis Yayınları.
Aristoteles (2012). Nikomakhos’a Etik. (Çev. S. Babür). Ankara: BilgeSu Yayıncılık.
Beck, L. W. (1963). A Commentary on Kant’s Critique of Practical Reason. Chicago: The University of Chicago Press.
Cassirer, E. (1996). Kant’ın Yaşamı ve Öğretisi, (Çev. D. Özlem). İstanbul: İnkılap Kitabevi.
Copleston, F. (2007). Felsefe Tarihi: Kant. (Çev. A. Yardımlı). İstanbul: İdea Yayınevi.
Çilingir, L. (2003). Transendental Özgürlük. Felsefe Tartışmaları, 31, 33-49.
Dews, P. (2013). Adorno, Post-Yapısalcılık ve Özdeşlik Eleştirisi. İdeolojiyi Haritalamak. (Çev. S. Kibar). Ankara: Dipnot Yayınları.
Eagleton, T. (2010). Estetiğin İdeolojisi. (Çev. B. Gözkan vd.). İstanbul: Doruk Yayınları.
Heimsoeth, H. (1986). Kant’ın Felsefesi. (Çev. T. Mengüşoğlu). İstanbul: Remzi Kitabevi.
Heller, A. (2010). Kant’ın Politika Felsefesinde Özgürlük ve Mutluluk. Kant Felsefesinin Politik Evreni. (Çev. & der. H. Çörekçioğlu). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Kant, I. (1995). Ahlak Metafiziğinin Temellendirilmesi. (Çev. İ. Kuçuradi). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
Kant, I. (1993). Arı Usun Eleştirisi. (Çev. A. Yardımlı). İstanbul: İdea Yayınevi.
Kant, I. (1999). Pratik Aklın Eleştirisi. (Çev. İ. Kuçuradi, Ü. Gökberk & F. Akatlı). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
Kant, I. (2002). Gelecekte Bilim Olarak Ortaya Çıkabilecek Her Metafiziğe Prolegomena. (Çev. İ. Kuçuradi & Y. Örnek). Ankara: Türkiye Felsefe Kurumu Yayınları.
Kant, I. (2009). Kişinin Düşünerek Yönünü Tayin Etmesi. Düşüncenin Çağrısı. (Çev. A. Aydoğan). İstanbul: Say Yayınları.
Kersting, W. (2010). Politika, Özgürlük ve Düzen: Kant’ın Politika Felsefesi. Kant Felsefesinin Politik Evreni. (Çev. & der. H. Çörekçioğlu). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Mendus, S. (2010). Kant: “Dürüst Ama Dar Kafalı Bir Burjuva mı?”. Kant Felsefesinin Politik Evreni. (Çev. & der. H. Çörekçioğlu). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Özlem, D. (2016). Tarihselci Düşünce Işığında Bilim, Ahlak ve Siyaset. İstanbul: Notos Kitap.
Öztürk, Ü. (2018). Saf Aklın Eleştirisi’nde Nedensellik Antinomisi ve Özgürlük Problemi. Kaygı: Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Felsefe Dergisi, 30, 67-82.
Polat, S. (2016). Adorno’nun Negatif Ahlak Felsefesi. (YL Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi.
Renaut, A. (2003). Özgürlük. Siyaset Felsefesi Sözlüğü. (Haz. P. Raynaud & S. Rials; çev. İ. Yerguz). İstanbul: İletişim Yayınları.
Tatar, B. (2008). Çağdaş Sorunlar Spekülatif Düşünceler. Samsun: Etüt Yayınları.
Wood, A. W. (2009). Kant. (Çev. A. Kovanlıkaya). Ankara: Dost Kitabevi.