Kınalızâde Ali Çelebi’nin Fıkıh Eserlerinin Tespiti

Kınalızâde Ali Çelebi (ö. 979/1572), birçok medresede müderrislik yapmış, dönemin farklı yönetim merkezlerinde kadılık görevlerini icra etmiş Osmanlı Devleti’nin seçkin ilim adamlarından biridir. Kendisi tefsir, kelam, tasavvuf, ahlak, tarih, dil ve edebiyat alanlarında eserler miras bırakmış ve ilme katkı sağlamış çok yönlü bir âlimdir. Görüldüğü kadarıyla Kınalızâde’nin yayımlanmış olan meşhur eseri Ahlâk-ı Alâî bağlamında önemli çalışmalar yapılarak ahlakla ilgili görüşleri ortaya konulmuşken, diğer eser verdiği alanların çoğunda kaleme almış olduğu eserler ve görüşleri kısmen incelendiğinden yeteri kadar gündeme getirilmemiştir. Bu bağlamda Kınalızâde’nin araştırılması gereken yönlerinden birisi de fakîhliği ve yazdığı fıkıh eserlerinin tespitidir. Kınalızâde’nin fıkıh eserleri incelendiğinde tabakât, mesâil (ıstılâhât-ı mütedâvile) ve fürû fıkıh konularında eserler kaleme aldığı görülmektedir. Onun tabakât eseri, Hanefî fakihlerin ictihad-taklit dereceleri ve teliflerini değerlendirdiği risâleleri incelenerek yayımlanmıştır. Kendisinin Risâle fi’l-gasb adlı küçük hacimli eseri ve vakfın “istibdâl ve isti’câr” konularını ele aldığı risâlesinin “istibdâl” kısmı da tahkik edilerek neşredilmiştir. Ancak günümüze ulaşmış olan diğer fıkıh çalışmaları ise yazma halinde olup, henüz bir ilmi çalışmaya konu olmamıştır. Yayımlanmamış fıkhî eserleri özelinde belirtmek gerekirse kaynaklarda ve kütüphane kayıtlarında birkaç eserinin birden fazla isimle adlandırılmaları veya bazısının yanlış adlandırılması söz konusudur. Bu çalışmada bir yandan Kınalızâde’nin fıkıh eserleri ve kendisine aidiyeti tespit edilmeye çalışılırken, diğer yandan da eserlerin içerikleri hakkında genel mahiyetli bilgiler sunulmaya çalışılacaktır. Bu ise ileride Kınalızâde’nin yazma halinde olan eserlerinin tahlil edilerek tahkikli neşrinin hazırlanmasına ve böylece metin olarak fıkıh müellefatı arasında yer almasına, ayrıca kendisinin fıkhî vasfının ve konumunun gün yüzüne çıkmasına vesile olması bakımından önemlidir.

Anahtar Kelimeler:

İslâm Hukuku, Kınalızâde, Yayımlanmış Fıkhî Eserler, Yayımlanmamış Fıkhî Eserleri, Tabakât, Risâle.

Detection of Kınalızâde Ali Çelebi's Fiqh Works

Kinalizadah Ali Chelebi (d. 979/1572) is one of the important scientists and statesmen of the Ottoman Empire, who worked as a mudarris in many madrasahs and served as a judge in different administrative centers of that period. He is a versatile scholar who has written books in the fields of tafsir, Islamic theology, tasawwuf (mysticism), ethics, history, language and literature and has contributed to science. As can be seen, although important studies have been carried out about the famous work of Kinalizadah, which was published, Ahlak Alai, and his views on morality have been revealed, the works he wrote in most of the areas in which he wrote and his views were not brought to the fore because they have been partially studied. In this context, one of the aspects of Kınalızadah that needs to be investigated is that he is a fiqh scholar and the determination of the fiqh works he wrote in this field. In this direction, when Kınalızadah's fiqh works are studied, it is seen that he wrote works on the subjects of tabakat and furu fiqh. All of his tabakat works have been studied and published, - with the exception of one treatise on waqf, which has been partially studied - almost all of his other writings that have survived, are in manuscript form and are registered in libraries. However, if his works on fiqh are to be cited, it is possible that some of his works have been called by more than one name, or some of them have been misnamed in sources and library records. In this study, the fiqh works of Kinalizadah will be tried to be determined, on the other hand introductory information about the contents of his works will be presented. As a result it is important to make a later edition critique of the manuscripts based on the works that will be brought to the agenda in this study, it will be conducive that the editorial publication of those in writing will be made in the future. Thus works will be studying instrumental in understanding Kinalizadah's position in the science of fiqh.

Keywords:

Islamic Law, Kinalizadah, Published Fiqh Works, Unpublished Fiqh Works, Tabaqat, Risala.,

PDF

___

Akgündüz, Ahmet. “Dürerü’l-hükkâm”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul, 1994, 10/27-28.
Aksoy, Hasan. “Kınalızâde Ali Çelebi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002, 25/416-417.
Aksoy. “Kınalızâde Ali Efendi (Çelebi)’nin İlmi Şahsiyeti ve Eserleri”. Uluslar Arası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014, 75-83.
Aksoy. “Kınalızade Ali Çelebi ve Mülemma’ Na’tı”. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İstanbul, sy. 5-6, 1993, 125-144.
Alhabazi, Mashhor. “Kınalizâde Siratüh ve Edebüh”. Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Isparta: SDÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2014, 163-173.
Âlim Muhammed b. Hamza. Mucmûa Resâil’i Âlim Muhammed b. Hamza fi’l-fikhi’l-Hanefî. thk. Recep Cici, Hasan Özer, Mustafa Ateş. İstanbul: Mektebetü’l-İrşâd, 2020.
Atâyî, Nev’îzâde. Hadâ’iku’l-hadâik fî tekmileti’ş-Şakâ’ik/Nev’îzâde Atâyî’nin Şakâ’ik Zeyli. haz. Suat Donuk. 2 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı, 2017.
Azak, Necmeddin. “Kavâʿid-i Fıkhıyyede Bir Literatür İncelemesi: İbn Nüceym’in el-Eşbâh ve’n-Nezâir’i ve Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Tahkik İslami İlimler Araştırma ve Neşir Dergisi. 3/2 Aralık/December 2020, 547-596.
Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd. el-İnâye Şerhu’l-Hidâye. http://www.islamicbook. ws/asol/hanafi/alanait-shrh-alhdait-.pdf Erişim: 5.1.2022.
Bâdî Efendi, Ahmed. Riyâz-ı Belde-i Edirne, 20. Yüzyıla Kadar Osmanlı Edirne’si. haz. Niyazi Adıgüzel & Raşit Gündoğdu. 2 cilt. İstanbul: Trakya Üniveristesi Yayını, 2014.
Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn Esmâü’l-müellifîn ve âsâru’l-musannifîn. 2 cilt. Beyrut: Dâru İhyâü’tTürâsi’l-Arabiy, 1955.
Bayramzâde, Zekeriyya Efendi. Risâle fi’l-gasp. Ankara: Milli Kütüphane, Tokat İl Halk Kütüphanesi, nr: 60 Hk 42/2.
Bedir, Murteza. Buhara Hukuk Okulu Vakıf Hukuku Bağlamında X-XIII. Yüzyıl Orta Asya Hanefî Hukuku Üzerine Bir İnceleme. Ankara: İSAM Yayınları, 2014.
Brockelmann, Carl. Geschichte der Arabischen Litteratur. 2 cilt. Leiden, 1943-1949.
Bursalı Mehmet Tahir. Osmanlı Müellifleri, haz. A. Fikri Yavuz, İsmail Özen, 2 cilt. İstanbul: Meral Yayınlatı, t.s.
Büyükbaş, Nazım. “Hanefi Tabakât Kitapları Arasında Kınalızâde’nin Tabakâtu’l- Hanefiyye’sinin Yeri”. Bilimname Düşünce Platformu. 2015/1, 247-262.
Cici, Recep. “Muhammed b. Hamza Aydınî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları. 3. Baskı. EK-2 cilt. 2019, 302-304.
Cici. “Osmanlı’da Fıkıh Risâleleri Literatürü: Âlim Muhammed b. Hamza’nın Fıkıh Risâleleri”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi. Cilt 12. Sayı 23. 2014, 323-360.
Çeker, Huzeyfe. Hanefi Mezhebinde Biyografi Geleneği. Konya Necmettin Erbakan Üniversitesi Kültür Yayınları 39, 2018.
Çelebi Kâtip, Mustafa b. Abdillah. Keşfu’z-zunûn an esâmi’l-kütüb ve’l-funûn. thk. Muhammet Şerefeddîn Yaltkaya. 2 cilt. İstanbul: Dâru İhyâi’t-Türâi’l-Arabî, t.s.
Çetintürk, Fatih. “Ispartalı Bir Eğitimci: Kınalızâde Ali Efendi ve Hayatı”. Sosyal Bilgiler Eğitimi Açısından Kınalizâde Ali Efendi’nin Ahlak-ı Âlâ-i Üzerine Okumalar. Ankara: Pegem Akademi, 2015, 2-5.
Ençakar, Orhan. “Kınalızâde Ali Efendî’nin (ö. 979/1572) Tabakâtü’l-mesâil Adlı Risalesinin Tahkik ve Tahlili”. İslam Araştırmaları Dergisi, 47 (2022), 94-143.
Ençakar. “Osmanlı’da Şerh-Hâşiye Geleneği “Dürer Hâşiyeleri Örneği”. Osmanlı’da İlm-i Fıkıh Âlimler, Eserler, Meseleler. İstanbul: İsar Yayınları. 2017, 80-117.
Erden, Yasin. İstibdâl Risâleleri Bağlamında Vakıfta İstibdâl Meselesi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi. İstanbul, 2015.
İpşirli, Mehmet. “Zekeriyya Efendi, Bayramzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2013, 44/211-212.
Kaya, Eyyüp Said. “Zâhirü’r-rivâye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2013, 40/101-102.
Kemalpaşazâde, Şemseddîn Ahmed, Tabakâtü’l-müctehidîn. Riyad, Mektebetü Câmiati Riyad. nr. 1660, vr. 1a-2a.
Kınalızâde, Ali Çelebi b. Emrullah. Ahlâk-ı Alâ’î. haz. Mustafa Koç, İstanbul: Klasik Yayınları. 2007.
Kınalızâde. (Günümüz Türkçesiyle) Ahlâk-ı Alâ’î. sad. Murat Demirkol. Ankara: Fecir Yayınları, 3. Baskı, 2020.
Kınalızâde. Risâle fî tabakâti’l-mesâil. Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi, 19 Hk 1512/1. Kınalızâde. Hâşiye ale’d-Dürer ve’l-Gürer. İstanbul Millet Kütüphanesi, Feyzullah Efendi Koleksiyonu, nr. 34 Fe 705, vr. 1b-156a.
Kınalızâde. Risâle fî baʿzı ahkâm teteʿallek bi’l-evkâf mine’l-isti’câr ve’l-istibdâl. Beyazıt Devlet Kütüphanesi, Veliyyüddin Efendi, nr. 1141/41, vr. 151b-179a.
Kınalızâde. Risâle fî ıstılâhâti’l-mütedâvile fî kesbi’l-fıkh. Manisa İl Halk Kütüphanesi, 45 Hk 2226/1.
Kınalızâde. Risâle fi’l-gasb. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Süleymaniye Koleksiyonu, nr. 708, vr. 86a-87a.
Mergînânî, Burhaneddin Ebu’l-Hasan Ali b. Ebûbekir. el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî. Beyrut: Dâru’l-ilmiyye, 4 cilt. 1990.
Kınalızâde. Risâle fî mesele min mesâili’l-vakf. Süleymaniye Kütüphanesi Fazıl Ahmed nr. 34 Fa 1606/19, 116b-122a.
Kınalızâde. et-Taʿlîkât ale’l-İnâye fî şerhi’l-Hidâye. İstanbul: Süleymaniye, Köprülü Kütüphanesi Fazıl Ahmed Paşa Bölümü, nr. 556, vr. 1b-64b.
Kınalızâde. Tabakâtü’l-Hanefiyye. thk. Muhyi Hilâl es-Serhân, 3 cilt. Bağdat: Dîvânü’l-vakfi’ssünnî, 1426/2005.
Mesâilü’l-gasb. Ankara: Milli Kütüphane, Ankara Adnan Ötüken İl Halk Kütüphanesi, nr: 06 Hk 1783/11.
Oktay, Ayşe Sıdıka. Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî, (İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Doktora Tezi, 1998), 40.
Oktay, “Kınalızâde Ali Efendî’nin Hayatı ve Ahlâk-ı Alâî İsimli Eseri”. Divan, İlmi Araştırmalar, 7/12, 2001/1, 185-233.
Oktay, “Kınalızâde’nin Hayatı ve Ahlâk-ı Alâî İsimli Eseri”, Dil ve Edebiyat, sy. 22, 2010, 16-33.
Orazov, Orazsahet. “Hanefi Fıkıh Edebiyatının Tasnifi: Kınalızâde Ali Çelebi’nin Risâle fî beyâni’l-ıstılâhâti’l-mütedâvilât fî kütübi’l-fıkh Adlı Risâlesinin Tahlili, Tahkiki ve Çevirisi”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi. Konya, sy. 37. 2021, 365-396.
Orazov, “Kınalızâde Ali Çelebi’nin Risâle fi’l-gasb Adlı Eserinin Tahlili ve Neşri”, Bülent Ecevit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2022, 9 (1), 169-188.
Özel, Ahmet. “Kadri Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2001, 24/140-141.
Özel. “Timurtâî, Muhammed b. Abdullah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2012, 41/188-189.
Risâle fi’l-vakf. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlübaba nr. 446, vr. 58b-66b. Sa’dî Efendî. Hâşiye ale’l-İnâye fî şerhi’l-Hidâye. Süleymaniye Kütüphanesi, Ragıp Paşa, nr. 486.
Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed. Kitâbu’l-Mebsût. 31 cilt. Lübnan-Beyrut: Dâru’l-Marife, t.s.
Taʿme, Sâîr Hamîd. “el-Mesâilü’l-fıkhiyyetü’l-vâride fî Kitâbi tabakâti’l-Hanefiyye li’bni’l- Hannâî”. Külliyetü’l-İmâmi’l-A’zam el-Câmiatü’s-Samarra. 40/11, 2015, 160-195.
Taşköprüzâde. Tabakâtu’l-Hanefiyye. nşr. Ahmet Neyle, Musul: ez-Zehrâu’l-hadîse Yayınevi. 2. baskı, 1961.
Yavuz, Yusuf Şevki. “Taşköprizâde Ahmed Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2011, 40/151-152.
Velioğlu, Menderes. “Süleymaniye Kütüphanesi’nde ‘Kınalızade’ Yazmaları; Bir Kaynak Tarama Denemesi”. Uluslararası Kınalızâde Ailesi Sempozyumu Bildiriler Kitabı. Isparta, 2012, 103-133.

ISSN: 2148-3728
Yayın Aralığı: Yılda 2 Sayı
Başlangıç: 2014
Yayıncı: Bülent Ecevit Üniversitesi

Arşiv

Sayıdaki Diğer Makaleler

Tenkit ve Müdafaa Ekseninde Vahdet-i Vücûd

Mehmet Buğra SEZER

Kınalızâde Ali Çelebi’nin Fıkıh Eserlerinin Tespiti

Orazsahet ORAZOV

John Burton ve onun Hadisin Kökenine Dair Teorisi

Dilek TEKİN

Eyyûbîler Devrinde Hadis Tedrisatı -Dımaşk Özelinde-

Abdurrahman KURT

Dünya Kavramı ve İçeriği: Râzî’nin Tefsiri Bağlamında Bir Bakış

Veysel KAYA