Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Yıllarında Yabancı Ülke Bayraklarının Kullanımı ve Denetimi

Osmanlı İmparatorluğu’nda yabancı ülke bayraklarının varlığı imparatorluğun son döneminde yaygınlaşmıştır. Bu bayrakların sahip olduğu sembolik değerler ve güncel gelişmeler, farklı aidiyetlere sahip bireylerin ve kurumların bayraklara yönelik değerlendirme ve uygulamalarının farklılık göstermesine yol açmıştır. Bayrak, bireyler için kimliklerinin ve aidiyetlerinin görsel sembolü anlamına gelirken resmi kurumların dışında ve izinsiz kullanılması halinde yöneticilerin gözünde egemenliklerine yönelik bir tehdidin ifadesiydi. Osmanlı coğrafyasındaki yabancı etkisinin politik ve gündelik alanlardaki nüfuzunun 19. yüzyılla birlikte artması ve bağımsızlık hareketlerinin yarattığı ayrılıkçı tehdit nedeniyle, devletin gözünde yabancı bayrakların varlığının denetlenmesi ve engellenmesi hassas bir sorun haline gelmiştir. Devlet adamlarının bu amaçla attıkları adımlar süreklilik arz eden bir arka plana sahip olmasına karşın kalıcı çözümler üretmede başarısız olmuştur. Arşiv belgeleri; devlet adamlarının resmi kurumlarda ve özel mülklerde, yabancı bayrakların kullanılmasına dair belirledikleri kuralları ve denetim usullerini yansıtmaktadır. Seyahatnameler, anılar ve gazete haberleriyse, insanların bayraklara atfettikleri değerleri incelemeyi ve bireyin gözünden bir anlatı oluşturmayı mümkün kılmaktadır. Araştırmada, Osmanlı İmparatorluğu’nun yabancı bayraklara yönelik politikasının hukuki metinlerin yanı sıra fiili durumun etkisiyle zaman içerisinde değiştiği ve bu gelişmelerin sonucunda, uzun bir süre ihlal olarak engellenmeye çalışılan bazı uygulamaların meşru kabul edildiği görülmüştür.

Anahtar Kelimeler:

Bayrak, Sembol, Yabancı, Diplomatik Temsilcilik, Osmanlı İmparatorluğu

The presence of foreign flags in the Ottoman Empire became widespread in the last years of the empire. The symbolical values that those flags had and current developments resulted in different evaluations and practices by the individuals with different identities as well as institutions regarding those flags. While the flag referred to a visual symbol of their identity and belonging for individuals, it was an expression of a threat to sovereignty for the rulers if they were used out of official institutions and without permission. The increase of foreign effect on the Ottoman geography in the 19th century in terms of politics and daily life as well as separatist threat caused by independence movements made it a sensitive issue for the state to inspect and prevent the presence of foreign flags. Although the steps taken by the authorities in this respect had an ongoing background, permanent solutions could not be generated. The archival documents, reflect the rules and inspection procedures determined by officials for the use of foreign flags at public institutions and private properties. Travel books, memoirs and newspaper reports allow examining the values people attribute to flags and producing a special narrative from the perspective of an individual. In the research, it was identified that the policy of the empire for foreign flags changed over time due to legal texts and actual circumstances and as a result of these developments, some practices that were tried to be prevented as violations for a long time were then accepted legitimate

Keywords:

Flag, Symbol, Foreigner, Diplomatic Missions, Ottoman Empire,

PDF

___

Bab-ı Asafi Mektubi Kalemi(A.MKT),150/17, 139/82,145/20.
Bab-ı Ali Evrak Odası (BEO), 1777/148240, 1977/148244, 2404/180255, 3282/246096, 2357/176764, 3496/262147, 2766/207447, 638/47842, 238/ 17808, 238,17809, 2088/156529, 637/47759, 618/46278.
Cevdet Hariciye (C.HR), 170/8486.
Dahiliye Emniyet-i Umumiye Tahrirat Kalemi (DH.EUM.THR), 34/41.
Dahiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi (DH.MUİ) 156/59, 136/47, 136/58, 145/75, 145/46.
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Levazım (DH.EUM.LVZ), 27/75.
Dahiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Ekleri(DH.İ.UM.EK), 109/42.
Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH.MKT), 2445/53, 981/55, 1642/110, 1775/132, 1982/95, 94/30, 1832/124, 2086/49, 2711/32, 1767/67.
Dahiliye Nezareti Mütenevvia (DH.MTV), 26/10.
Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH.ŞFR), 301/28, 337/16.
Hariciye Nezareti Hukuk Müşavirliği İstişare Odası (HR.HMŞ.İŞO), 172/45.
Hariciye Nezareti İdare (HR.İD), 2007/8, 2007/10, 2007/11,2007/17, 2007/7.
Hariciye Nezâreti Londra Sefareti (HR.SFR.3), 601/41.
Hariciye Nezareti Mektubi Kalemi (HR.MKT), 17/ 77, 35/6, 7/6, 317/66, 329/33, 189/33, 62/71, 272/26, 277/19.
Hariciye Nezareti Sofya Sefareti (HR.SFR.04), 616/38.
Hariciye Nezareti Siyasi (HR.SYS), 2925/153, 292/24, 2941/12, 1719/6.
Hariciye Nezâreti Tercüme Odası (HR. TO), 369/13, 296/22, 280/100.
Hariciye Nezareti Tahrirat Kalemi (HR.TH), 277/18, 90/59, 186/5, 187/42,198/58, 180/96, 190/72, 226/90, 238/57, 180/48, 380/20, 327/51, 217/94, 137/92327, 121/76, 137/92, 152/13, 200/21, 158/97, 217/121.
İrade Dahiliye (İ.DH), 1137/88792.
İrade Hariciye (İ.HR), 46/2172, 2007/7.
İrade Mesail-i Mühimme (İ.MSM), 34/962.
Maarif Mektubi Kalemi (MF.MKT), 443/47.
Meclis-i Vükela (MV) 43/71, 50/53.
Sadaret Amedi Kalemi(A.AMD), 4/52.
Sadaret Mektubi Kalemi Umum Vilayat Evrakı (A.MKT.UM), 32/1, 270/28.
Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV), 246/34, 189/132.
Yıldız Perakende Evrakı Şehremaneti (YPRK.ŞH), 2/7.
“Bandıra Meselesi Dolayısıyla…”, Âhenk, 9 Mayıs 1911, s. 2.
“Foreign Flags in Turkey”, London Evening Standard, 12 Mayıs, 1899, s.7.
Hüseyin Cahid, “ İttihâd-ı Anâsıra Men-i Ahvâlden”, Tanin, 14 Mayıs 1911, s.1
“İstanbul’da Bulgar ve Karadağ Bandıralarının Son Temevvücü”, Şehbal, 14 Kasım 1912, s. 304.
New York Daily Tribune, 23 Aralık 1906, s. 20.
“Yunan Bandıraları”, İttihâd, 7 Mayıs 1911, s. 2.
Adriansen, Inge, “The Danish National Flag as a Gift from God: A NationalReligious Myth”, Kirchliche Zeitgeschichte, 2014, XXVII/2, s. 277-298.
Akdemir, M. Sadık, “Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Dönemi Anadolu’da İran Şehbenderlikleri”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2017- II/39 (2017), s. 40-67.
Allen Jr, Thomas Gaskell- Sachtleben, William Lewis, Across Asia on a Bicycle, The Century Co., New York 1894.
Alsan, Zeki Mesud, Mustafa’nın Romanı Memleket Çocuğu, Vadi Yayınları, Ankara 2002.
Anderson, Benedict, Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması, 6. Baskı, çev. İskender Savaşır, Metis Yayınları, İstanbul 2011.
B., Abu-Manneh, “Jerusalem in the Tanzimat Period: The New Ottoman Administration and the Notables”, Die Welt des Islams, XXX, Nr. 1/4 (1990), s. 1-44.
Baedeker’s Palestine and Syria, Karl Baedeker, Londra 1894.
Beyatlı, Yahya Kemal, Çocukluğum Gençliğim Siyasi ve Edebi Hatıralarım, İstanbul Fetih Cemiyet, İstanbul 2015.
Cook’s Cruise to the Mediterranean and the Orient and Bible Lands, Thos. Cook and Son, New York 1902.
Cox, Samuel S., Diversions of A Diplomat in Turkey, C. L. Webster, New York 1893.
Çetinkaya, Y. Doğan, 1908 Boykotu Bir Toplumsal Hareketin Analizi, İletişim Yayınları, İstanbul 2004.
de Fontmagne, Baronne Durand, Kırım Savaşı Sonrasında İstanbul Günleri, çev. İsmail Yerguz, İstiklal Kitapevi, İstanbul 2007.
Deringil, Selim, İktidarın Sembolleri ve İdeoloji II. Abdülhamid Dönemi (1876-1909), Doğan Kitap, İstanbul 2002.
Elgenius, Gabriella, “The Origin of European National Flags”, Flag, Nation and Symbolism in Europe and America (Edt. Thomas Hylland, Eriksen Richard Jenkins), Routledge, Londra 2007, s. 14-30.
Eliav, Mordechai, Britain and the Holy Land,1838-1914 Selected Documents from the British Consulate in Jerusalem, Yad Izhak Ben-Zvi Press, Kudüs 1997.
Eriksen, Thomas Hylland, “Some Questions About Flags”, Flag, Nation and Symbolism in Europe and America ( Edt. Thomas Hylland, Eriksen Richard Jenkins), Routledge, Londra 2007, s.1-13.
Firth, Raymond, Symbols Public and Private, Cornell University Press, New York 1973.
Görür, Emel Demir, “İngiltere’nin Diyarbakır Konsolosu John George Taylor’ın Diyarbakır Eyaleti’ne Dair İthalat-İhracat İstatistikleri ve Değerlendirmeleri (1853-1863)” Tarih Araştırmaları Dergisi, XXXVII/ 64 (2018), s. 325-346.
Hamsun, Knut - Andersen, Has Christian, İstanbul’da İki İskandinav Seyyah, çev. Banu Gürsaler Syvertsen, YKY, İstanbul 2006.
Healy, Don, “Evolutionary Vexillography: One Flag’s Influence in Modern Design”, Raven: A Journal of Vexillology, I (1994), s. 41-64.
Kaçmaz, Ercan, “Osmanlı Türkiye’sinde Misyoner Faaliyetleri: Robert Koleji ve Amerikan Kız Koleji’nin Ortaya Çıkışı”, Turkish Studies, IX/7(2014), s. 379- 395.
Kark, Ruth, American Consuls in the Holy Land, 1832-1914, Wayne State Universiy Press, Detroit 1994.
Keskin, Tülay, II. Abdülhamid Döneminde Bitlis Vilayetinde İngiliz Konsoloslarının Faaliyetleri, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Manisa 2020.
Konan, Belkıs, Osmanlı Devletinde Yabancıların Kapitülasyonlar Kapsamında Hukuki Durumu, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 2006.
Kuran, Ahmed Bedevî, Harbiye Mektebi’nde Hürriyet Mücadelesi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2009.
Mağmumi, Dr. Şerafeddin, Bir Osmanlı Doktorunun Seyahat Anıları Yüzyıl Önce Anadolu ve Suriye, Boyut Kitapları, İstanbul 2008.
Marancı, Ahmet, 86-4 Numaralı Rusya Ahkam Defterinin İncelenmesi (s.1-95), Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Kırklareli 2017.
Maʻoz, Moshe, Ottoman Reform in Syria and Palestine, 1840-1861 The Impact of The Tanzimat on Politics and Society, Oxford University Press, Oxford 1968.
Mazower, Mark, Selanik Hayaletler Şehri-Hıristiyanlar, Müslümanlar ve Yahudiler 1430- 1950, çev. Gül Çağalı Güven, YKYK, İstanbul 2007.
Michaud, J. F.- Poujoulat, J. J. F., İzmir’den İstanbul’a Batı Anadolu 1830, çev. Nedim Demirtaş, Say Yayınları, İstanbul 2007.
Nance, Susan, “The Ottoman Empire and the American Flag: Patriotic Travel Before the Age of Package Tours 1830-1870”, Journal of Tourism History, I/1 (2009), s. 7-26.
Nora, Pierre, Hafıza Mekanları, çev. Mehmed Emin Özcan, İstanbul 2006.
Osmanlı-Rus Antlaşmaları 1700-1834, Devlet Arşivleri Başkanlığı, İstanbul 2019.
Pears, Sir Edwin, Forty Years in Constantinople the Recollections of Sir Edwin Pears, 1873- 1915, The Anchor Press, London 1916.
Prime, William C., Tent Life in Holy Land, Harper and Brothers, New York 1857.
Rath, R. John, The Viennese Revolution of 1848, University of Texas Press, Austin 1957.
Reinkowski, Maurus, Düzenin Seyleri, Tanzimat’n Kelimeleri: 19. Yüzyıl Osmanlı Reform Politikasının Karşılaştırmalı Bir Araştırması, çev. Çiğdem Canan Dikmen, YKY, İstanbul 2017.
Sabev, Orlin, “1910’larda Savaş ve Eğitim: Savaş Koşullarında İstanbul Robert Koleji ve Amerikan Kız Koleji”, Balkan Savaşlarının 100. Yılı, 11-13 Mayıs 2012, İstanbul, s. 564-583.
Saygılı, Hasip, “Sultan II. Abdülhamid’in Meşruiyet Krizi: 1903’te Mitroviçe’de İlk Rus Konsolosu Grigori Şerbina’nın Öldürülmesi”, Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, I/20 (2014), s. 163-191.
Shanafelt, Robert, “The Nature of Flag Power: How Flags Entail Dominance, Subordination, and Social Solidarity”, Politics and the Life Sciences, XXVII/2 (2008), s.13-27.
Shaw, Wendy M. K., Osmanlı Müzeciliği Müzeler, Arkeoloji ve Tarihin Görselleştirilmesi, çev. Esin Soğancılar, 2. Baskı İletişim Yayınları, İstanbul 2015.
Smith, W., Flags Throughout the World and Across the Ages, McGraw-Hill Book Company, Londra 1975.
Şişman, Ayşin Osmanlı-Fransız İlişkileri 1740-1789 (Konsolos Arzlarına Göre), Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyon 2011.
Testi, Arnaldo, Capture the Flag the Stars and Stripes in American History, çev. Noor Giovanni Mazhar, New York University Press, New York 2010.
Yılmaz, İlkay, Serseri, Anarşist ve Fesadın Peşinde II. Abdülhamid Dönemi Güvenlik Politikaları Ekseninde Mürur Tezkereleri, Pasaportlar ve Otel Kayıtları.